Aberhonddu (etholaeth seneddol)

etholaeth seneddol

Roedd Aberhonddu yn etholaeth seneddol i Dŷ'r Cyffredin yn Senedd y Deyrnas Unedig o 1542 hyd at 1885.

Aberhonddu
Enghraifft o'r canlynolEtholaeth Senedd y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Daeth i ben18 Tachwedd 1885 Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu1801 Edit this on Wikidata
GwladwriaethTeyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
RhanbarthCymru Edit this on Wikidata

Hanes yr Etholaeth

golygu

Roedd Aberhonddu yn etholaeth seneddol yng Nghymru a oedd yn dychwelyd un Aelod Seneddol i Dŷ'r Cyffredin o 1542 hyd iddo gael ei ddiddymu ar gyfer etholiad cyffredinol 1885.

Yn wreiddiol roedd yr Aelod yn cynrychioli rhydd-ddeiliaid holl fwrdeistrefi Sir Frycheiniog, sef tref Aberhonddu, Llywel, Talgarth, Y Gelli Gandryll a Chrucywel, ond erbyn i etholiadau cael eu cystadlu yn y 19eg ganrif dim ond bwrdeiswyr tref Aberhonddu ei hun oedd yn cael pleidleisio, does dim sicrwydd pendant pa bryd y collodd y bwrdeiswyr eraill eu hetholfraint ond tybir ei fod rhywbryd rhwng 1603 a 1715.

Hyd 1727 yr oedd holl ryddfreinwyr Aberhonddu yn cael pleidleisio, lle bynnag yr oeddynt yn byw, ond ym 1727 dyfarnodd Tŷ Cyffredin mai dim ond y rhyddfreinwyr oedd yn byw yn Nhref Aberhonddu oedd yn cael pleidleisio.

Ystyrid nifer o etholaethau bach yn eiddo teuluoedd bonheddig arbennig, perchnogion etholaeth Aberhonddu oedd Teulu Morgan Parc Tredegar.[1][2]

Diddymwyd yr etholaeth ar gyfer Etholiad cyffredinol 1885 a chynhwyswyd Aberhonddu yn rhan o etholaeth sirol Brycheiniog

Aelodau Seneddol

golygu
  • 1542 - 1554 Edward Games
  • 1554 - 1555 Meredith Games
  • 1555 -1558 anhysbys
  • 1558 – 1559 William Aubrey
 
William Aubrey AS 1558-1559
  • 1559 - 1567 Roland Vaughan
  • 1567 – 1571 Syr Roger Vaughan
  • 1571 - 1572 Richard Price
  • 1572 - 1583 Walter Games
  • 1584 - 1593 David Williams
  • 1593 - 1597 Syr Matthew Morgan
  • 1597 - 1601 David Williams
  • 1601 -1614 Syr Henry Williams
  • 1614 - 1620 Syr John Crompton
  • 1620 - 1626 Syr Walter Pye
  • 1626 - 1628 Syr Henry Lynde
  • 1628 – 1640 Walter Pye
  • 1640 - 1653 Herbert Price
  • 1647 - 1653 Ludovic Lewis
  • 1653 – 1658 Dim Cynrychiolydd
  • 1658 - 1659 Samuel Wightwick
  • 1659 - 1660 anhysbys
  • 1660 - 1661 Syr Henry Williams
  • 1661 – 1678 Syr Herbert Price
  • 1678 - 1679 Thomas Mansel
  • 1679 – 1689 John Jeffreys
  • 1689 Thomas Morgan (Wig)
  • 1690 - 1698 Jeffrey Jeffreys
  • 1698 - 1701 Thomas Morgan (Wig ) (Hefyd wedi ei ethol dros Sir Fynwy)
  • 1701 - 1709 Syr Jeffrey Jeffreys
  • 1709 – 1713 Edward Jeffreys
  • 1713 – 1722 Roger Jones
  • 1722 William Morgan (Hefyd wedi ei ethol dros Sir Fynwy)
  • 1723 – 1734 Thomas Morgan
  • 1734 – 1754 Yr Anrhydeddus John Talbot
  • 1754 Thomas Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Fynwy)
  • 1763 Charles Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Frycheiniog)
  • 1769, John Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Fynwy)
  • 1772 -1778 Charles Van
  • 1778 Syr Charles Gould (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Frycheiniog)
 
Syr Charles Morgan
 
Edward Hyde Villiers, Vanity Fair, 1901-01-10

1885 Diddymwyd yr etholaeth

Etholiadau

golygu

Etholiadau yn y 1830au

golygu
Etholiad cyffredinol 1832: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 242

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol John Lloyd Vaughan Watkins 110 51.4
Ceidwadwyr Charles Morgan Robinson Morgan 104 48.6
Mwyafrif 6
Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1835: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 309

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr Charles Morgan Robinson Morgan diwrthwynebiad
Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1837: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 339

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr Charles Morgan Robinson Morgan 156 60.5
Rhyddfrydol J L Lloyd 102 39.5
Mwyafrif 6
Ceidwadwyr yn cadw Gogwydd

Etholiadau yn y 1840au

golygu
Etholiad cyffredinol 1841: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 331

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr Charles Morgan Robinson Morgan diwrthwynebiad
Ceidwadwyr yn cadw Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1847: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 304

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol John Lloyd Vaughan Watkins diwrthwynebiad
Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr Gogwydd

Etholiadau yn y 1850au

golygu
Etholiad cyffredinol 1852: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 336

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr Charles Rodney Morgan 159 56.6
Rhyddfrydol John Lloyd Vaughan Watkins 122 43.4
Mwyafrif 37
Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd

Bu farw Charles Rodney Morgan ym 1854 a chynhaliwyd isetholiad ar 6 Chwefror 1854 pan ail-etholwyd John Lloyd Vaughan Watkins yn ddiwrthwynebiad gan gipio'r sedd yn ôl i'r Blaid Ryddfrydol. Ail-etholwyd Watkins yn ddiwrthwynebiad eto yn etholiadau cyffredinol 1857 a 1859.

Etholiadau yn y 1860au

golygu

Etholwyd J Ll V Watkins yn ddiwrthwynebiad yn Etholiad cyffredinol 1865 ond bu farw yn gynnar ym 1866. Fe'i olynwyd ar ran y Blaid Ryddfrydol gan Iarll Brycheiniog, eto'n ddiwrthwynebiad, mewn isetholiad a gynhaliwyd ar 27 Chwefror 1866. Dyrchafwyd Iarll Brycheiniog i Dŷ'r Arglwyddi ar farwolaeth ei dad Ardalydd Camden gan achosi isetholiad arall a gynhaliwyd ar 3 Hydref 1866.

Isetholiad Aberhonddu 1866

Nifer etholwyr 281

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr Howel Gwyn 128 55.7
Rhyddfrydol Yr Arglwydd A S Churchill 102 44.3
Mwyafrif 26
Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1868: Etholaeth Aberhonddu [3]

Nifer etholwyr 814

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr Howel Gwyn 372 51.0
Rhyddfrydol H Powell Price 357 49.0
Mwyafrif 15

Yn dilyn etholiad 1868 danfonwyd deisebau yn erbyn dychwelyd 54 o Aelodau Seneddol oherwydd cyhuddiad o lwgrwobrwyaeth ym mysg y rhain yr oedd deiseb yn erbyn Howel Gwyn. Dyfarnwyd yn erbyn Gwyn a chafodd canlyniad yr etholiad ei ddileu gan achosi isetholiad a gynhaliwyd ar 24 Ebrill 1869 [4]

Isetholiad Aberhonddu 1869

Nifer etholwyr 814

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Edward, yr Arglwydd Hyde 391 54.4
Ceidwadwyr Yr Arglwydd Hamilton 328 45.6
Mwyafrif 63
Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr Gogwydd

Etholiadau'r 1870au

golygu

Ym 1870 dyrchafwyd Edward, Yr Arglwydd Hyde i Dy'r Arglwyddi ar farwolaeth ei dad Iarll Clarendon a chynhaliwyd isetholiad ar 19 Gorffennaf 1870.

Isetholiad Aberhonddu 1870

Nifer etholwyr 814

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr James Price William Gwynne-Holford 372 52.4
Rhyddfrydol H Powell Price 338 47.6
Mwyafrif 34
Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1874: Etholaeth Aberhonddu

Nifer etholwyr 843

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr James Price William Gwynne-Holford 374 51.4
Rhyddfrydol W V Morgan 353 48.6
Mwyafrif 21
Ceidwadwyr yn cadw Gogwydd

Etholiadau yn yr 1880au

golygu
Etholiad cyffredinol 1880: Etholaeth Aberhonddu [1]

Nifer etholwyr 880

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Cyril Flower 438 53.6
Ceidwadwyr James Price William Gwynne-Holford 379 46.4
Mwyafrif 59
Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr Gogwydd

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Wales at Westminster James, Arnold J a Thomas John E Gwas Gomer 1981
  2. Y Bywgraffiadur ar-lein MORGAN (TEULU), Tredegar Park, etc., sir Fynwy http://yba.llgc.org.uk/cy/c-MORG-TRE-1384.html adalwyd Ion 6 2014
  3. Cardiff and Merthyr Guardian 28 Tachwedd 1868 http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3096192/ART62 adalwyd Ionawr 6 2014
  4. Seren Cymru 18 Rhagfyr 1868 http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3198026/ART42 adalwyd Ion 6 2014.