Aberhonddu (etholaeth seneddol)

Aberhonddu
Math o gyfrwng	Etholaeth Senedd y Deyrnas Unedig
Daeth i ben	18 Tachwedd 1885
Dechrau/Sefydlu	1801
Gwladwriaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Rhanbarth	Cymru

Roedd Aberhonddu yn etholaeth seneddol i Dŷ'r Cyffredin yn Senedd y Deyrnas Unedig o 1542 hyd at 1885.

Hanes yr Etholaeth

Roedd Aberhonddu yn etholaeth seneddol yng Nghymru a oedd yn dychwelyd un Aelod Seneddol i Dŷ'r Cyffredin o 1542 hyd iddo gael ei ddiddymu ar gyfer etholiad cyffredinol 1885.

Yn wreiddiol roedd yr Aelod yn cynrychioli rhydd-ddeiliaid holl fwrdeistrefi Sir Frycheiniog, sef tref Aberhonddu, Llywel, Talgarth, Y Gelli Gandryll a Chrucywel, ond erbyn i etholiadau cael eu cystadlu yn y 19eg ganrif dim ond bwrdeiswyr tref Aberhonddu ei hun oedd yn cael pleidleisio, does dim sicrwydd pendant pa bryd y collodd y bwrdeiswyr eraill eu hetholfraint ond tybir ei fod rhywbryd rhwng 1603 a 1715.

Hyd 1727 yr oedd holl ryddfreinwyr Aberhonddu yn cael pleidleisio, lle bynnag yr oeddynt yn byw, ond ym 1727 dyfarnodd Tŷ Cyffredin mai dim ond y rhyddfreinwyr oedd yn byw yn Nhref Aberhonddu oedd yn cael pleidleisio.

Ystyrid nifer o etholaethau bach yn eiddo teuluoedd bonheddig arbennig, perchnogion etholaeth Aberhonddu oedd Teulu Morgan Parc Tredegar.^[1]^[2]

Diddymwyd yr etholaeth ar gyfer Etholiad cyffredinol 1885 a chynhwyswyd Aberhonddu yn rhan o etholaeth sirol Brycheiniog

Aelodau Seneddol

1542 - 1554 Edward Games
1554 - 1555 Meredith Games
1555 -1558 anhysbys
1558 – 1559 William Aubrey

William Aubrey AS 1558-1559

1559 - 1567 Roland Vaughan
1567 – 1571 Syr Roger Vaughan
1571 - 1572 Richard Price
1572 - 1583 Walter Games
1584 - 1593 David Williams
1593 - 1597 Syr Matthew Morgan
1597 - 1601 David Williams
1601 -1614 Syr Henry Williams
1614 - 1620 Syr John Crompton
1620 - 1626 Syr Walter Pye
1626 - 1628 Syr Henry Lynde
1628 – 1640 Walter Pye
1640 - 1653 Herbert Price
1647 - 1653 Ludovic Lewis
1653 – 1658 Dim Cynrychiolydd
1658 - 1659 Samuel Wightwick
1659 - 1660 anhysbys
1660 - 1661 Syr Henry Williams
1661 – 1678 Syr Herbert Price
1678 - 1679 Thomas Mansel
1679 – 1689 John Jeffreys
1689 Thomas Morgan (Wig)
1690 - 1698 Jeffrey Jeffreys
1698 - 1701 Thomas Morgan (Wig ) (Hefyd wedi ei ethol dros Sir Fynwy)
1701 - 1709 Syr Jeffrey Jeffreys
1709 – 1713 Edward Jeffreys
1713 – 1722 Roger Jones
1722 William Morgan (Hefyd wedi ei ethol dros Sir Fynwy)
1723 – 1734 Thomas Morgan
1734 – 1754 Yr Anrhydeddus John Talbot
1754 Thomas Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Fynwy)
1763 Charles Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Frycheiniog)
1769, John Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Fynwy)
1772 -1778 Charles Van
1778 Syr Charles Gould (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Frycheiniog)

Syr Charles Morgan

1787 Syr Charles Gould Morgan (Ymddiswyddodd er mwyn sefyll yn Sir Fynwy)
1796 - 1812 Syr Robert Salusbury (Tori)
1812 - 1818 Charles Morgan Robinson Morgan (Wig)
1818 - 1830 George Gould Morgan (Tori)
1830 - 1832 Charles Morgan Robinson Morgan (Wig)
1832 – 1835 John Lloyd Vaughan Watkins (Rhyddfrydwr)
1835 – 1847 Charles Morgan Robinson Morgan (Ceidwadwr)
1847 - 1852 John Lloyd Vaughan Watkins (Rhyddfrydwr)
1852 - 1854 Charles Rodney Morgan (Ceidwadwr)
1854 – 1866 John Lloyd Vaughan Watkins (Rhyddfrydwr)
1866 Chwefror – Hydref John Pratt, Iarll Aberhonddu (Rhyddfrydwr)
1866 - 1869 Howel Gwyn (Ceidwadwr) (etholwyd Howel Gwyn eto ym 1868 ond diddymwyd canlyniad yr etholiad)
1869 - 1870 Edward, yr Arglwydd Hyde (Rhyddfrydwr)

Edward Hyde Villiers, Vanity Fair, 1901-01-10

1870 - 1880 James Price William Gwynne-Holford (Ceidwadwr)
1880 – 1885 Cyril Flower (Rhyddfrydwr)

1885 Diddymwyd yr etholaeth

Etholiadau

Etholiadau yn y 1830au

Etholiad cyffredinol 1832: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 242
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	John Lloyd Vaughan Watkins	110	51.4
	Ceidwadwyr	Charles Morgan Robinson Morgan	104	48.6
Mwyafrif			6
	Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1835: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 309
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Charles Morgan Robinson Morgan	diwrthwynebiad
	Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1837: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 339
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Charles Morgan Robinson Morgan	156	60.5
	Rhyddfrydol	J L Lloyd	102	39.5
Mwyafrif			6
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn y 1840au

Etholiad cyffredinol 1841: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 331
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Charles Morgan Robinson Morgan	diwrthwynebiad
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1847: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 304
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	John Lloyd Vaughan Watkins	diwrthwynebiad
	Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr		Gogwydd

Etholiadau yn y 1850au

Etholiad cyffredinol 1852: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 336
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Charles Rodney Morgan	159	56.6
	Rhyddfrydol	John Lloyd Vaughan Watkins	122	43.4
Mwyafrif			37
	Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Bu farw Charles Rodney Morgan ym 1854 a chynhaliwyd isetholiad ar 6 Chwefror 1854 pan ail-etholwyd John Lloyd Vaughan Watkins yn ddiwrthwynebiad gan gipio'r sedd yn ôl i'r Blaid Ryddfrydol. Ail-etholwyd Watkins yn ddiwrthwynebiad eto yn etholiadau cyffredinol 1857 a 1859.

Etholiadau yn y 1860au

Etholwyd J Ll V Watkins yn ddiwrthwynebiad yn Etholiad cyffredinol 1865 ond bu farw yn gynnar ym 1866. Fe'i olynwyd ar ran y Blaid Ryddfrydol gan Iarll Brycheiniog, eto'n ddiwrthwynebiad, mewn isetholiad a gynhaliwyd ar 27 Chwefror 1866. Dyrchafwyd Iarll Brycheiniog i Dŷ'r Arglwyddi ar farwolaeth ei dad Ardalydd Camden gan achosi isetholiad arall a gynhaliwyd ar 3 Hydref 1866.

Isetholiad Aberhonddu 1866 Nifer etholwyr 281
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Howel Gwyn	128	55.7
	Rhyddfrydol	Yr Arglwydd A S Churchill	102	44.3
Mwyafrif			26
	Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1868: Etholaeth Aberhonddu ^[3] Nifer etholwyr 814
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Howel Gwyn	372	51.0
	Rhyddfrydol	H Powell Price	357	49.0
Mwyafrif			15

Yn dilyn etholiad 1868 danfonwyd deisebau yn erbyn dychwelyd 54 o Aelodau Seneddol oherwydd cyhuddiad o lwgrwobrwyaeth ym mysg y rhain yr oedd deiseb yn erbyn Howel Gwyn. Dyfarnwyd yn erbyn Gwyn a chafodd canlyniad yr etholiad ei ddileu gan achosi isetholiad a gynhaliwyd ar 24 Ebrill 1869 ^[4]

Isetholiad Aberhonddu 1869 Nifer etholwyr 814
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Edward, yr Arglwydd Hyde	391	54.4
	Ceidwadwyr	Yr Arglwydd Hamilton	328	45.6
Mwyafrif			63
	Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr		Gogwydd

Etholiadau'r 1870au

Ym 1870 dyrchafwyd Edward, Yr Arglwydd Hyde i Dy'r Arglwyddi ar farwolaeth ei dad Iarll Clarendon a chynhaliwyd isetholiad ar 19 Gorffennaf 1870.

Isetholiad Aberhonddu 1870 Nifer etholwyr 814
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	James Price William Gwynne-Holford	372	52.4
	Rhyddfrydol	H Powell Price	338	47.6
Mwyafrif			34
	Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1874: Etholaeth Aberhonddu Nifer etholwyr 843
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	James Price William Gwynne-Holford	374	51.4
	Rhyddfrydol	W V Morgan	353	48.6
Mwyafrif			21
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn yr 1880au

Etholiad cyffredinol 1880: Etholaeth Aberhonddu ^[1] Nifer etholwyr 880
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Cyril Flower	438	53.6
	Ceidwadwyr	James Price William Gwynne-Holford	379	46.4
Mwyafrif			59
	Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr		Gogwydd

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 ^1.7 Wales at Westminster James, Arnold J a Thomas John E Gwas Gomer 1981
↑ Y Bywgraffiadur ar-lein MORGAN (TEULU), Tredegar Park, etc., sir Fynwy http://yba.llgc.org.uk/cy/c-MORG-TRE-1384.html adalwyd Ion 6 2014
↑ Cardiff and Merthyr Guardian 28 Tachwedd 1868 http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3096192/ART62 adalwyd Ionawr 6 2014
↑ Seren Cymru 18 Rhagfyr 1868 http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3198026/ART42 adalwyd Ion 6 2014.

[ReferenceA-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 ^1.7 Wales at Westminster James, Arnold J a Thomas John E Gwas Gomer 1981

[2] Y Bywgraffiadur ar-lein MORGAN (TEULU), Tredegar Park, etc., sir Fynwy http://yba.llgc.org.uk/cy/c-MORG-TRE-1384.html adalwyd Ion 6 2014

[3] Cardiff and Merthyr Guardian 28 Tachwedd 1868 http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3096192/ART62 adalwyd Ionawr 6 2014

[4] Seren Cymru 18 Rhagfyr 1868 http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3198026/ART42 adalwyd Ion 6 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]