Cenedlaetholdeb ethnig
Ffurf ar genedlaetholdeb sydd yn pennu cenedligrwydd ar sail grŵp ethnig yw cenedlaetholdeb ethnig. Pwysleisir hunaniaeth genedlaethol sydd yn tarddu o gydberthynas hanesyddol y grŵp ethnig hon, sydd yn aml ynghlwm wrth etifeddiaeth ddiwylliannol a chymdeithasol, gan gynnwys iaith, crefydd, neu drefnau llwyth a charennydd. Mae cenedlaetholwyr ethnig fel arfer yn ensynnu cenedl-wladwriaeth a chanddi boblogaeth sydd yn bennaf, neu hyd yn oed yn hollol, o'r grŵp ethnig hwnnw. Mae'r ideoleg hon yn groes felly i genedlaetholdeb sifig. Os ydy'r genedl ethnig yn lleiafrif o fewn gwladwriaeth, gallasent ymgyrchu neu frwydro dros ymwahanu oddi arni er mwyn ennill sofraniaeth genedlaethol, er enghraifft drwy refferendwm neu ryfel annibyniaeth. Mae mudiadau iredentaidd yn anelu at gyfuno tiriogaethau o wladwriaethau gwahanol a chanddynt boblogaethau ethnig cyffredin.
| Enghraifft o'r canlynol | ideoleg wleidyddol  |
|---|---|
| Math | cenedlaetholdeb, Q2100933 |
| Y gwrthwyneb | Cenedlaetholdeb sifig |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Yn ystod yr Oesoedd Canol, datblygodd ambell wladwriaeth homogenaidd ethnig tu mewn i ffiniau sefydlog a chyda niferoedd isel o fewnfudwyr. Mae nifer o ynysoedd o amgylch y byd yn gartref i genhedloedd homogenaidd ethnig, er enghraifft Gwlad yr Iâ a Japan. Yn sgil twf cenedlaetholdeb yn Ewrop y 19g, cafwyd deffroad gan sawl grŵp ethnig, a bu'r syniad o genedligrwydd ethnig yn bwysig mewn cenedl-wladwriaethau homogenaidd a gwledydd amlethnig ac amlgenedlaethol, megis Awstria-Hwngari, fel ei gilydd. Yn y cyfnod rhwng y rhyfeloedd, yn sgil cwymp sawl ymerodraeth a phŵer mawr, parhaodd hunaniaethau ethnig yn gryf ymhlith pobloedd Ewrop. Cydnabuwyd hunanbenderfyniad cenhedloedd gan Woodrow Wilson, Arlywydd yr Unol Daleithiau, yn ei Bedwar Pwynt ar Ddeg, a bu gwleidyddiaeth a gwrthdaro ethnig yn tynnu sylw Cynghrair y Cenhedloedd trwy gydol oes y sefydliad hwnnw. Bu'r dimensiwn ethnig yng Nghanolbarth a Dwyrain Ewrop a'r methiant i'w ddatrys yn un o brif achosion yr Ail Ryfel Byd.[1]
Yn y cyfnod wedi diwedd yr Ail Ryfel Byd, ceisiwyd heddychu pryderon ethnig gan y drefn wrth-hiliol newydd. Ffurfiwyd gwladwriaethau amlethnig ar draws Affrica ac Asia sydd fel arfer yn cadw at ffiniau'r hen drefedigaethau. Mae llywodraethau'r gwledydd hyn yn tueddu i wrthwynebu ail-lunio'r ffiniau i blesio'r iredentwyr a'r ymwahanwyr ethnig, ac yn ffafrio hunaniaeth genedlaethol yn seiliedig ar y diriogaeth sydd ohoni, beth bynnag ei phoblogaeth. Nid yw hyn o reidrwydd yn golygu nad yw'r elitau yn amddiffyn buddiannau grwpiau ethnig eu hunain, ar draul grwpiau eraill, tu mewn i ffiniau'r wlad honno.[1] Mae gwahaniaethau ethnig wedi bod wrth wraidd, neu o leiaf yn cyd-cysylltu â, rhyfeloedd cartref, trais gwleidyddol, terfysgoedd a gwrthdaro sifil, ac hil-laddiad yn y byd datblygol.
Yn sgil cwymp yr Undeb Sofietaidd, enillodd y cyn-weriniaethau eu hannibyniaeth ac aeth y llywodraethau ati, fel rheol, i gysylltu buddiannau'r genedl-wladwriaeth ag hunaniaeth y grŵp ethnig mwyafrifol neu'r genedl titiwlar. Achoswyd rhyfeloedd rhwng cenedlaetholdebau ethnig yn y Cawcasws, ac yn ddiweddarach yn y Balcanau wrth i Iwgoslafia chwalu. Parheir ymwahaniaeth ac iredentiaeth ethnig o hyd yn achos gwrthdaro yn yr 21g, yn Georgia yn 2008 a'r Wcráin yn 2014. Mae rhai cenedlaetholdebau yn Ewrop a fu yn draddodiadol ar sail ethnigrwydd bellach yn cofleidio syniad o genedligrwydd sifig, diwylliannol.
Mae cenedlaetholdeb croenddu a chenedlaetholdeb croenwyn yn pwysleisio hil yn hytrach na grwpiau ethnig unigol.