Orgraff y Gymraeg


Ysgrifennir yr iaith Gymraeg yn yr wyddor Gymraeg, ac mae orgraff y Gymraeg yn seiliedig ar gonfensiynau orgraffyddol a ddatblygwyd yn y 19g. Ar ddechrau'r ganrif honno, bu cryn dryswch ac anghytuno ynghylch ysgrifennu'r iaith, yn bennaf o ganlyniad i gamgymeriadau'r gramadegydd a geiriadurwr William Owen Pughe. Ni chafodd sillafu'r Gymraeg ei safoni nes cyhoeddiad Orgraff yr Iaith Gymraeg yn 1859 gan Gweirydd ap Rhys a Thomas Stephens. Anghytunodd ambell un â'r diwygiadau, er enghraifft D. Silvan Evans yn ei Llythyraeth yr Iaith Gymraeg (1861). Fodd bynnag, adeiladodd sawl ysgolhaig ar seiliau'r orgraff ddiwygiedig, yn eu plith John Rhŷs. Cytunwyd ar feini prawf ychwanegol gan Gymdeithas Dafydd ap Gwilym yn Rhydychen yn 1888, a chyhoeddwyd cylchgronau yn yr orgraff hon, gan gynnwys Y Traethodydd a Cymru. Ehangwyd ar yr argymhellion hyn gan gyd-bwyllgor Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, gyda gwaith John Rhŷs, Thomas Powel, J. E. Lloyd, a John Morris-Jones, ond bu ychydig mwy o wrthwynebiad i gasgliadau'r adroddiad a gyhoeddwyd ganddynt. Cadarnhawyd orgraff fodern y Gymraeg gan Bwyllgor Iaith a Llenyddiaeth y Bwrdd Gwybodau Celtaidd yn Orgraff yr Iaith Gymraeg (1928).[1]

Cymraeg
Baner Cymru
Baner Cymru
Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres ar
y Gymraeg
Y blwch hwn: gweld  sgwrs  golygu

Enwau Llythyrenau a Seiniau golygu

Mae "G" yn nodi'r gogledd tafodiaith ac mae "D" yn nodi'r de tafodiaith

Llythyren Enw Sain Sain Enw
a a /a, ɑː/ /a/
b bi /b/ /bi/
c ec /k/ /ɛk/
ch ech /χ/ /ɛχ/
d di /d/ /di/
dd edd /ð/ /eð/
e e /ɛ, eː/ /e/
f ef /v/ /ɛv/
ff eff /f/ /ɛf/
g eg /ɡ/ /ɛg/
ng eng /ŋ/ /ɛŋ/
h aets, ha /h/ /aɪtʃ/, /ha/
i i,

i dot (D)

/ɪ, iː, j/ /i/,

/i.dɔt/ (D)

j je /d͡ʒ/ /d͡ʒɛ/
l el /l/ /ɛl/
ll ell /ɬ/ /ɛɬ/
m em /m/ /ɛm/
n en /n/ /ɛn/
o o /ɔ, oː/ [1] /o/ [1]
p pi /p/ /pi/
ph ffi /f/ /fi/
r er /r/ /ɛr/
rh rhi /r̥/ /r̥i/
s es /s/ /ɛs/
t ti /t/ /ti/
th eth /θ/ /ɛθ/
u u (G),

u bedol (D)

/ɨ̞, ɨː/ (G),

/ɪ, iː/ (D)

/ɨ/ (G),

/i.bɛ:dɔl/ (D)

w w /ʊ, uː, w/ /u/
y y /ɨ̞, ɨː, ə/ (G),

/ɪ, iː, ə, əː/ (D) [2]

/ɨ/ (G),

/i/, /ə:/ (D) [2]

[1] Mae "O" yn gallu bod cyflawnedig fel /ɒ, ɔ:/ a felly, mae'n gallu cael sain enw /ɔ/.

[2] Mae "Y" yn gallu bod cyflawnedig fel /ə, ɜ:/ a felly, mae'n gallu cael sain enw /ɜ/ weithiau.

Cyfeiriadau golygu

  1. Meic Stephens (gol.) The New Companion to the Literature of Wales (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1998), t. 545.