Tŷ cyngor
Mae tŷ cyngor (yn aml ar lafar, tŷ cownsil) yn fath o dai cyhoeddus yn y Deyrnas Unedig sy'n cael eu hadeiladu gan awdurdodau lleol. Mae stad cyngor yn gyfadeilad adeiladau sy'n cynnwys nifer o dai cyngor ac amwynderau eraill fel ysgolion a siopau. Digwyddodd y gwaith adeiladu yn bennaf o 1919 ar ôl Deddf Tai 1919 i’r 1980au, gyda llawer llai o dai cyngor wedi’u hadeiladu ers hynny. Roedd amrywiadau dylunio lleol, ond roeddent i gyd yn cadw at safonau adeiladu awdurdodau lleol. Yn rhan o'r chwyldro Thatcheraidd, hwylusodd Deddfau Tai 1985 a 1988 y broses o drosglwyddo tai cyngor i gymdeithasau tai di-elw gyda mynediad at gyllid preifat, a daeth y cymdeithasau tai newydd hyn yn ddarparwyr y rhan fwyaf o dai sector cyhoeddus newydd. Erbyn 2003, roedd 36.5% o'r stoc tai rhent cymdeithasol yn cael ei ddal gan gymdeithasau tai.[1]
 | |
| Math | public housing  |
|---|---|
| Gwladwriaeth | y Deyrnas Unedig, Gweriniaeth Iwerddon |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Hanes golygu
Diffinnir dyluniad tai yn y Deyrnas Unedig gan gyfres o Ddeddfau Tai, a diffinnir dyluniad tai cyhoeddus gan gyfarwyddebau'r llywodraeth a pherthynas llywodraeth ganolog ag awdurdodau lleol. O’r ymyriadau cyntaf yn Deddf Iechyd y Cyhoedd 1875, gallai tai cyngor fod yn dai cyffredinol ar gyfer y dosbarth gweithiol, tai cyffredinol, yn rhan o glirio slymiau neu dim ond cartrefi a ddarperir ar gyfer y mwyaf anghenus. Gallent gael eu hariannu'n uniongyrchol gan cyngor sir lleol, drwy gymhelliant llywodraeth ganolog neu drwy refeniw a gafwyd pan werthwyd tai eraill. Yn gynyddol, maent wedi'u trosglwyddo drwy offeryn cymdeithasau tai i'r sector preifat.
Tai rhwng y ddau Ryfel Byd golygu
Dechreuodd rhaglen o adeiladu tai cyngor ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf yn dilyn Deddf Tai 1919 llywodraeth David Lloyd George. Daeth 'Deddf Addison' â chymorthdaliadau i mewn ar gyfer adeiladu tai cyngor gyda'r nod o ddarparu 500,000 o "gartrefi addas i arwyr" o fewn tair blynedd er bod llai na hanner y targed hwn wedi'i gyrraedd.[2] Roedd y tai a adeiladwyd yn cynnwys anheddau tair ystafell wely gyda pharlwr a cherflunwaith: mae eiddo mwy hefyd yn cynnwys ystafell fyw. Mae'r safonau'n seiliedig ar Adroddiad Tudor Walters ym 1919, a'r Llawlyfr Dylunio a ysgrifennwyd yn unol â safonau adeiladu 1913.[3] Ym 1923 tynnodd Deddf Chamberlain yn ôl gymorthdaliadau ar gyfer tai cyngor ac eithrio adeiladwyr preifat a thai ar werth. Gallai cynghorau ymrwymo i adeiladu tai a chynnig y rhain i'w gwerthu ond hefyd i werthu rhai o'u heiddo presennol. Cafodd hyn ei wrthdroi yn ei hanfod gan lywodraeth Lafur newydd 1924. Cyflwynodd Deddf Wheatley (1924) a basiwyd gan y Llywodraeth Lafur newydd gymorthdaliadau uwch ar gyfer tai cyngor a chaniataodd hefyd i gyfraniad gael ei wneud o'r ardrethi. Roedd y cyfrif refeniw tai bob amser yn cael ei wahanu oddi wrth y cyfrif cyffredinol.[2] Roedd hwn yn gyfnod mawr o adeiladu tai cyngor.
Fe wnaeth Deddf Tai 1930 ysgogi clirio slymiau, h.y. dinistrio tai annigonol yn y dinasoedd mewnol a oedd wedi’u hadeiladu cyn Deddf 1875. Rhyddhaodd hyn dir ar gyfer tai a'r angen am dai dwy lofft llai yn lle'r tai dwy-fyny dwy lawr oedd wedi eu dymchwel. Adeiladwyd eiddo llai â thair ystafell wely hefyd. Arweiniodd Deddf Tai 1935 at barhad y polisi hwn,[4] ond ataliodd y rhyfel yr holl adeiladu, a lleihaodd gweithredoedd y gelyn y stoc tai defnyddiadwy.[2]
Tai wedi'r Ail Ryfel Byd golygu
Tai Parod golygu
Arweiniodd Deddf Tai (Llety Dros Dro) 1944 at adeiladu tai parod (prefabricated houses, "prefabs" ar lafar). Roedd rhain yn byngalos parod gyda bywyd dylunio o ddeng mlynedd. Rhoddwyd cynnig ar eiddo ffrâm ddur arloesol hefyd mewn ymgais i gyflymu'r gwaith adeiladu. Mae nifer wedi goroesi ymhell i mewn i'r 21g, sy'n dyst i wydnwch cyfres o ddyluniadau tai a dulliau adeiladu a ragwelir ond yn para 10 mlynedd.
Cynigiodd Pwyllgor Burt, a ffurfiwyd ym 1942 gan lywodraeth amser rhyfel Winston Churchill, fynd i’r afael â’r angen am ddiffyg rhagweladwy o 200,000 yn y stoc tai ar ôl y Rhyfel, trwy adeiladu 500,000 o dai parod, gyda bywyd cynlluniedig o hyd at 10 mlynedd o fewn pum mlynedd. diwedd yr Ail Ryfel Byd. Cytunodd y mesur yn y pen draw, o dan lywodraeth Lafur y Prif Weinidog Clement Attlee ar ôl y rhyfel, i gyflenwi 300,000 o unedau o fewn 10 mlynedd, o fewn cyllideb o £150m. O'r 1.2 miliwn o dai newydd a godwyd rhwng 1945 a 1951 pan ddaeth y rhaglen i ben yn swyddogol, adeiladwyd 156,623 o dai parod.[5][6]
Tai Deddf Trefi Newydd golygu
Yn bennaf yn ystod y blynyddoedd yn syth ar ôl y rhyfel, ac ymhell i mewn i'r 1950au, lluniwyd darpariaeth tai cyngor gan Ddeddf Trefi Newydd 1946 a Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1947 llywodraeth Lafur 1945–51. Ar yr un pryd cyflwynodd y llywodraeth hon ddeddfwriaeth tai a oedd yn dileu cyfeiriadau penodol at dai ar gyfer y dosbarth gweithiol ac a gyflwynodd y cysyniad o adeiladu “anghenion cyffredinol” (h.y., y dylai tai cyngor anelu at lenwi anghenion ystod eang o gymdeithas). Yn benodol, hyrwyddodd Aneurin Bevan, y Gweinidog dros Iechyd a Thai, weledigaeth o ystadau newydd lle “bydd y gweithiwr, y meddyg a’r clerigwr yn byw yn agos at ei gilydd”.[7]
Senedd Cymru golygu
Ers Refferendwm Datganoli Cymru 1997 mae'r pwerau dros dai wedi ei drosglwyddo'n llawn i Senedd Cymru. Mae'r Senedd bellach yn gyfrifol am bolisïau (mewn cyd-weithrediadu gyda'r siroedd Cymru ar ganllawiau lle i godi tai, adnoddau a gwneithuriad.[8]
Tai Cyngor mewn Diwylliant golygu
Ceir agweddau uwchraddol tuag at pobl o stadau tai cyngor gan gynnwys defnyddio termau fel chav i ddisgrifio pobl ar y stadau. Ymysg stereoteips eraill mae "diog", "derbyn budd-daliadau", "gwigo tracwisg" ac yn "dreisgar". Ond ceir hefyd agweddau o "gymuned cryf" a lle "teuluoll".[9]
Ceir cân pop adnabyddus Gymraeg, Merch Tŷ Cyngor gan Geraint Jarman. Mae'r gân yn sôn am gariad yr awdur at y "merch tŷ cyngor".[10]
Llenwi Bwlch Tai Cyngor golygu
Yn sgîl polisïau gwerth stoc tai cyngor o'r 1980au ymlaen ceid prinder mawr o dai cyngor.[11] Mae adfywio neu ymestyn "hawl i brynu" gan y Blaid Geidwadol neu adeiladu rhagor o dai cyngor newydd gan bleidiau ar y Chwith, fel y Blaid Lafur neu Blaid Cymru wedi bod yn destun dadlau gwleidyddol. Bu tai a'r diffyg tai fforddadwy yn destun ymgyrchu gwleidyddol yn Etholiad Senedd Cymru yn 2021. Yn sgil hynny cafwyd 'Cytundeb Cydweitho rhwng Llywodraeth Lafur a Phlaid Cymru]], ymysg y prif bwyntiau gweithredu oedd "cynigion ar reoli rhent i wneud eiddo'n fforddiadwy i bobl leol" a "diwygio cyfraith tai i ddod â digartrefedd i ben".[12]
Gweler hefyd golygu
Dolenni golygu
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Hal Pawson, Cathy Fancie (10 Medi 2003) (yn en). The evolution of stock transfer housing associations (Adroddiad). Joseph Rowntree Foundation. ISBN 1 86134 545 3. https://www.jrf.org.uk/report/evolution-stock-transfer-housing-associations. Adalwyd 27 Gorffennaf 2021.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Housing in Wolverhampton 2012, 2.
- ↑ John-Baptiste, Ashley (2019). "When council estates were a dream". BBC News (yn Saesneg). Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2019.
- ↑ Housing in Wolverhampton 2012, 3.
- ↑ National Museum of Wales 2007.
- ↑ Sturgis 2003.
- ↑ Panagidis, Andreas; Savva, Navia (2015). "ENTRY #411". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-09-09. Cyrchwyd 2022-05-04.
- ↑ "Tai". Gwefan Senedd Cymru. Cyrchwyd 4 Mai 2022.
- ↑ "Things Not To Say To People That Live On A Council Estate". BBC Three. Cyrchwyd 2018-04-24.
- ↑ Geraint Jarman (1978). "Merch Tŷ Cyngor". Recordiau Sain. Cyrchwyd 10 Chwefror 2019.
- ↑ "'Prinder' tai fforddiadwy yn Eryri 'Dim ond pobol cefnog' yn gallu fforddio morgais". Golwg 360 yn 2011. Cyrchwyd 4 Mai 2022.
- ↑ "Aelodau Plaid Cymru'n rhoi sêl bendith i gytundeb cydweithio". Cymru Fyw BBC Cymru. 27 Tachwedd 2021.
