Toddaid
Un o Bedwar Mesur ar Hugain Cerdd Dafod yw'r toddaid.
| Y pedwar mesur ar hugain |
 |
| Y pedwar mesur ar hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. |
Dwy linell sydd gan doddaid; mae 10 sillaf gan y llinell gyntaf a naw sillaf gan yr ail linell.
Mae'r llinell gyntaf yn union fel llinell gyntaf englyn unodl union. Ceir gwant a gair cyrch yn y llinell, a gall dorri'n 7+3, 8+2 neu 9+1.
Yn raddol, daethpwyd i ganu'r ail linell yn ddi-bengoll wrth i'r gyfundrefn gaeth dynhau; hynny yw; cynganeddir yr ail linell ar ei hyd. Cenid dau doddaid gyda'i gilydd yn aml i ffurfio pennill pedair llinell.
Ceir odl rhwng y gair cyrch a gorffwysfa'r ail linell, yn hytrach na chyfatebiaeth gynganeddol. Cynhelir y brifodl rhwng y gwant y llinell gyntaf a therfyn yr ail linell.
Dyma enghraifft o doddaid o waith Dafydd Nanmor:
- Mab Rhys aeth o'i lys i lawr - yr Erwig:
- Mewn gro a cherrig mae'n garcharawr.
Pur anaml y ceir toddaid unigol; gan amlaf ceir cyfres o doddeidiau. Nid yw cynnal prifodl rhwng pob pennill yn orfodol, ond mae rhai beirdd yn dewis gwneud hyn. Yn ei awdl farwnad i Domas ap Rhys o'r Tywyn, canodd Dafydd Nanmor ugain toddaid mewn deg pennill pedair llinell, a'r cyfan ar yr odl awr.[1] Dyma enghraifft arall o'r awdl:
- Aml wylaw mal glaw ar glawr - y Deau.
- Aml llif o dremau, aml llef dramawr.
- Aml i mae oer wae am wawr - anneirif,
- Aml drem a wnâi'r llif, aml dŵr mewn llawr.
Mae'r toddaid, ac amrywiadau bychain arno, yn rhan o fesurau eraill, fel yr hir a thoddaid, y gwawdodyn a'r gwawdodyn hir.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Thomas Roberts ac Ifor Williams, The Poetical Works of Dafydd Nanmor, Gwasg Prifysgol Cymru, 1923
Llyfryddiaeth
golygu- John Morris-Jones, Cerdd Dafod (Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1925)