Wrth aros Godot
- [Am yr erthygl ar y ddrama wreiddiol gweler En Attendant Godot]
Cyfieithiad Cymraeg Saunders Lewis o'r ddrama En Attendant Godot o 1948/49 yw Wrth aros Godot, gan y dramodydd Gwyddelig Samuel Beckett.[1] Fe gomisiynwyd y cyfieithiad ar gyfer y gyfres ddrama-radio Gymraeg ar BBC Radio 4, Y Ddrama yn Ewrop, a ddarIledwyd dros gyfnod o chwe mis rhwng 15 Tachwedd 1962 a 23 Ebrill 1963.[2] Cyhoeddwyd y cyfieithiad, heb ei newid, fel rhan o Gyfres Y Ddrama yn Ewrop gan Wasg Prifysgol Cymru ym 1970. Cyhoeddwyd y cyfieithiad Saesneg, o dan y teitl mwy cyfarwydd Waiting for Godot ym 1956 a chyhoeddiad wedi'i "gywiro" ym 1965.
 | |
| Dyddiad cynharaf | 1948/49 |
|---|---|
| Awdur | Saunders Lewis a Samuel Beckett |
| Cyhoeddwr | Gwasg Prifysgol Cymru |
| Gwlad | Cymru |
| Iaith | Cymraeg |
| Dyddiad cyhoeddi | 1970 |
| Pwnc | drama |
| Genre | drama lwyfan |
| Cyfres | Cyfres Y Ddrama yn Ewrop |
Drama am ddau gymeriad sydd yma - Vladimir ac Estragon, sy'n trafod a wynebu sawl anturiaeth tra'n aros am Godot. Ond nid yw Godot yn cyrraedd, drwy gydol y ddrama. "Nid dau drempyn digri sydd yma", yn ôl Saunders Lewis, "ond chi a minnau".[3]
Is-deitl y ddrama wreiddiol (yn Saesneg yn unig) oedd 'a tragicomedy in two acts'.[4]
Mae'r academydd Rhianedd Jewell yn ei chyfrol Her a Hawl Cyfieithu Dramâu Saunders Lewis, Samuel Beckett a Moliére yn gofyn "Ai cyfieithiad yw Wrth [a]ros Godot, ai addasiad yw hi, ynteu destun hollol newydd, creadigaeth Gymraeg sydd yn adlewyrchu tueddiadau dramatig a theimladau personol y dramodydd Cymraeg sefydledig, Saunders Lewis?".[2]
Cefndir
golyguCyfansoddwyd y testun Ffrangeg gwreiddiol rhwng 9 Hydref 1948 a 29 Ionawr 1949. Cynhaliwyd y perfformiad cyntaf ar 5 Ionawr 1953 yn Théâtre de Babylone ym Mharis. Perfformiwyd y fersiwn Saesneg am y tro cyntaf yn Llundain ym 1955.[5]
Cafwyd astudiaeth manwl o Wrth aros Godot yn nghyfrol Rhianedd Jewell Her a Hawl Cyfieithu Dramâu Saunders Lewis, Samuel Beckett a Moliére. "O edrych ar y cyfieithiad yn fanwl, gwelwn ddau beth allweddol", noda Jewell: "y mae'r theori domestigeiddio, dull cyfieithu a rydd bwyslais ar anghenion y gynulleidfa darged, yn hydreiddio'r ail gyfieithiad, ac y mae ôl llaw Saunders, y cyfieithydd, y dramodydd a'r gwleidydd, i'w weld yn glir ar y testun." Mae Jewell yn cwestiynu "i ba raddau y mae Saunders yn cadw o fewn cyfyngiadau cyfieithu."[2]
O ystyried natur dramâu eraill Saunders Lewis, mae RJ yn synnu pam y byddai "wedi dewis trosi gwaith Ilwm fel hwn [...] [ac] ystyrir y brif elfen sy'n clymu Saunders a Beckett ynghyd, sef eu diddordeb mewn iaith, ei gallu neu ei hanallu i gyfathrebu, a'i rôl mewn drama ac mewn cymdeithas." Noda bod "tro ar fyd yn y theatr Gymraeg" yn y cyfnod pan oedd Saunders yn cyfieithu [1950au - 1960au].Yn wahanol i'w gyfieithiad o waith Molière [Doctor ar ei Waethaf], "Dewis drama un o'i gyfoedion a wnaeth Saunders y tro hwn, drama a oedd yn torri tir theatraidd newydd yn ystod ei fywyd ef [...] Sylweddolodd fod y ddrama yn dal i esblygu a thrawsnewid ar y cyfandir tra'i bod newydd egino i raddau yng Nghymru." Gobeithiai y byddai hyn yn ysgogi diddordeb ymysg y Cymry tuag at theatr yr absẃrd, fel y digwyddodd i'r dramodydd ei hun, gan iddo gyfansoddi'r ddwy ddrama Yn y Trên a Cell y Grog yn fuan wedyn.[2]
Nodwedd amlwg arall sy'n gwahaniaethu'r cyfieithiad Cymraeg o'r Saesneg, ydi hyd y ddrama. Eglura RJ fod Beckett ei hun "wedi dewis dileu darnau a ystyriai yn anodd eu trosi [o'r Ffrangeg i'r Saesneg] neu'n ddiangen wedi iddo ailfeddwl [...] Fel dramodydd yn ei rinwedd ei hun, gallai Saunders hawlio'r un rhyddid ag a hawliai Beckett ei hun wrth gyfieithu, gan arddangos ei ddehongliad o'r ddrama a'i ddealltwriaeth drylwyr o'r iaith Gymraeg."[2]
Crefydd
golyguSynna Rhianedd Jewell, yn ogystal â'r academydd Bruce Griffiths mai "drama mor amwys ei hagwedd at ffydd a chrediniaeth (nid, oes sicrwydd y daw Godot byth)" y dewisiodd Saunders i'w chyfieithu / addasu.[2]
"Geirfa Brotestannaidd" Wesleath Iwerddon yw "geirfa grefyddol y ddrama" yn ôl Saunders Lewis, yn ei Ragair i'r cyhoeddiad Cymraeg ym 1970.[3] "y Beibl; y Ceidwad; gwnaeth Iesu hynny; wyt ti'n meddwl fod Duw yn 'y ngweld i; Rydw i'n cofio map o'r Ddaear Santaidd yn y Beibl a'r Môr Marw a'i liw yn ysgafn las." eglura Saunders. "Thema grefyddol [...] Galfinaidd" sydd i'r ddrama hon, a disgwyl am "Geidwad" neu "Achubwr" mae'r ddau gymeriad, am na "allant eu hachub eu hunain".[3] Cyfeiria hefyd at y gymhariaeth rhwng cymeriadau'r ddrama hon â disgrifiad William Williams, Pantycelyn o gyflwr Theomemphus cyn pregeth Evangelius yn Bywyd a Marwolaeth Theomemphus o'i enedigaeth i'w fedd (1764):
"Rhaid i mi gael y cwbl, rhaid i mi ei gael e'n rhad,
Mae'n rhaid i Dduw heddychu â'r euog yn ei waed;
Rhaid iddo ddod ei hunan yn rhad at Theo' wan,
On'te mae'n sicr ddigon na cho'd e byth ir lan."
Ond yn y ddrama, "bachgennyn" ddaw at y ddau sy'n aros, ac nid Evangelius na Godot chwaith.[3]
"Gellir dadlau mai ei fwriad drwy gyfieithu'r ddrama lom hon oedd ei harddangos i'r darllenydd / gwyliwr (neu yn yr achos hwn, y gwrandäwr) mewn ffordd wahanol a'i thrawsnewid yn ddrama grefyddol gadarnhaol", awgryma Rhianedd Jewell.[2] "Efallai mai ei amcan oedd trafod yr un amheuon yr oedd ef ei hun yn eu hwynebu'n gyson, gan gynnig atebion posibl iddynt a chan, felly, greu gobaith a goleuni mewn drama dywyll iawn."[2]
Er mwyn profi mai "dynion [...] truenus" ydynt, cyfeiria Saunders Lewis at y ffaith bod y ddau yn sôn am y bardd Rhufeinig Catullus, ac yn dyfynnu o Dante Aligheri, Françoise Pascal a Pablo Picasso, a bod Vladimir yn "canu cyfieithiad o rigwm Almaeneg enwog, Der Mops kam in die Kuche, a bod hyd yn oed Pozzo'n cyfeirio'n fynych at chwedloniaeth Roeg."[3]
Noda hefyd bod dylanwad Charlie Chaplin ar y ddrama, am fod "beirdd ac athronwyr" Ffrainc wedi ei gymeryd "...i'w calonnau a gwelwyd ynddo ef, yn ei ddigrifwch torcalonnus, wir gynrychiolydd y ddynoliaeth".[3] Y cymeriad digri hwn roes i'r ddau y ddelwedd o wisgo'r hetiau a'r esgidiau truenus.
"Pasio amser" yw diben y cymeriadau eraill, yn ôl Saunders Lewis.[3] "I Mr. Beckett yr hyn sy'n wir mewn Calfiniaeth yw ei hathrawiaeth am gyflwr dyn. Y mae hynny'n ddinewid."
Yn 2001, pan gafodd yr ail "gasgliad cyflawn" o Ddramâu Saunders Lewis eu cyhoeddi gan Wasg Prifysgol Cymru, [golygydd Ioan M Williams] beirniadwyd y gyfrol gan gan Ifor ap Dafydd ar wefan Gwales, am beidio cynnwys y cyfieithiad yma, yn un o'r ddwy gyfrol swmpus: "Mewn casgliad mor gynhwysfawr, mae’n dipyn o syndod serch hynny na chynhwyswyd trosiad Lewis o ddrama Beckett, Wrth Aros Godot. Mae hwn yn odrwydd sy’n peri penbleth ac yn mennu braidd ar is-deitl y llyfr o gofio bod yma hefyd nodiadau ar gyfer dramâu anorffenedig." [5].
Mewn arolwg barn a gynhaliwyd gan y [Royal] National Theatre ym 1998/99, fe’i dewisiwyd fel y “ddrama Saesneg fwyaf arwyddocaol o'r 20fed ganrif”. [6]
Plot
golyguAct I
golyguCawn ei cyflwyno i'r ddau brif gymeraid, Vladimir ac Estragon, sy'n cyfarch ei gilydd fel 'Didi' a 'Gogo', tra'n aros am 'Godot'. Daw dau ddieithryn arall atynt, y teithiwr a'r tirfeddianwr 'Pozzo' a'i wâs neu'r "mochyn" 'Lucky', sydd ar dennyn hir. Mae ymweliad y ddau yn "pasio amser" i'r ddau brif gymeriad, cyn i 'fachgennyn' ifanc ddod i'w hysbysu na fydd Godot yn galw heddiw. Mae Vladimir ac Estragon yn cyhoeddi y byddan nhw hefyd yn gadael, ond maen nhw'n aros ar y llwyfan heb symud.
Act II
golyguMae Vladimir ac Estragon unwaith eto yn aros ger y goeden, sydd wedi tyfu nifer o ddail ers diwedd Act 1. Mae'r ddau yn dal i aros am Godot. Mae Lucky a Pozzo yn ailymddangos, ond nid fel yr oeddent o'r blaen. Mae Pozzo wedi mynd yn ddall ac mae Lucky bellach yn gwbl fud. Ni all Pozzo gofio erioed iddo gwrdd â Vladimir ac Estragon, ac ni allant gytuno ar y tro diwethaf iddynt weld y teithwyr. Mae Lucky a Pozzo yn gadael yn fuan ar ôl eu cyfarfyddiad bywiog, gan adael Vladimir ac Estragon i aros eto.
Maes o law, dychwela'r bachgen hefyd, gan eu hysbysu eto na fydd Godot yn ymweld â nhw. Mae'r bachgen yn eu darbwyllo mai dyma'r tro cyntaf iddynt gwrdd, ac mai nid ef oedd y bachgen fu'n siarad â Vladimir ddoe. Mae hyn yn gwylltio Vladimir gan fynnu bod y bachgen yn ei gofio yfory, er mwyn osgoi'r ailadrodd. Ar ôl i'r bachgen adael, mae Vladimir ac Estragon yn ystyried hunanladdiad, ond nid oes ganddynt raff i hongian eu hunain. Maent yn penderfynu ymadael a dychwelyd drannoeth gyda rhaff.
Cymeriadau
golygu- Vladimir
- Estragon
- Pozzo
- Lucky
- Bachgennyn
Cynyrchiadau nodedig
golygu1960au
golyguFel nodwyd eisoes, comisiynwyd a darlledwyd y ddrama am y tro cyntaf gan y BBC fel drama radio, ar y 15 Tachwedd 1962. Cynhyrchydd [cyfarwyddwr] Emyr Humphreys.[2] Cast:
- Vladimir - Brinley Jenkins
- Estragon - Dewi Williams
- Pozzo - Ieuan Rhys Williams
- Lucky - Wyn Thomas
- Bachgennyn - Siôn Humphreys
1970au
golyguLlwyfannwyd y cyfieithiad Cymraeg am y tro cyntaf gan Gwmni Theatr Cymru ym 1970; cyfarwyddwr T James Jones; cast: Huw Ceredig, Ernest Evans, Lyn Rees a Sulwyn Thomas.
1980au
golyguLlwyfannwyd addasiad o'r ddrama Gymraeg gan gwmni Theatrig ym 1988 gyda Rhys Powys yn cyfarwyddo. Gelwid y cynhyrchiad yn Godot.[7]
2000au
golyguCafwyd llwyfaniad o'r ddrama gan Ysgol Penweddig ym 2008. cast: [8]
- Vladimir - Lisa Jones
- Estragon - Cynan Llwyd
- Pozzo - James Hancock-Evans
- Lucky - Euros Jones
- Bachgennyn - Tomos Hopkins
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Gwefan y Llyfrgell Brydeinig". bll01.primo.exlibrisgroup.com (yn Saesneg). 2024. Cyrchwyd 2024-10-05.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 Jewell, Rhianedd (2017). Her a Hawl Cyfieithu Dramâu Saunders Lewis, Samuel Beckett a Moliére. Gwasg Prifysgol Cymru.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 Lewis, Saunders (1970). Wrth aros Godot. Gwasg Prifysgol Cymru.
- ↑ Le Nouvel Observateur. Calder Publications. 26 Medi 1981.
- ↑ 5.0 5.1 "www.gwales.com - 9780708311837, Dramâu Saunders Lewis - Y Casgliad Cyflawn (Cyfrol 2)". www.gwales.com. Cyrchwyd 2024-09-24.
- ↑ Beidler (2022). The great beyond: art in the age of annihilation. The University of Alabama Press.
- ↑ Rhaglen cynhyrchiad Theatrig o Hamlet. 1988.
- ↑ "BBC - Cymru'r Byd - Llyfrau". www.bbc.co.uk. Cyrchwyd 2024-09-23.