Ynni adnewyddadwy yng Nghymru
Yn 2018, roedd 50% o'r defnydd o drydan yn adnewyddadwy, i fyny o 19% yn 2014. Gosododd Llywodraeth Cymru darged o 70% erbyn 2030.[1] Yn 2019 Cymru oedd 5ed allforiwr mwyaf yn y byd o drydan, (22.7 TWh), yn bennaf i Iwerddon a Lloegr.[2][3] Mae'r sylfaen yr adnoddau naturiol ar gyfer ynni adnewyddadwy yn uchel yn ôl safonau Ewropeaidd, a'r ffynonellau craidd yw: gwynt, tonnau a llanw. Mae gan Gymru hanes hir o ynni adnewyddadwy: o'r tŷ cyntaf yng Ngogledd Cymru gyda goleuadau trydan wedi'u pweru gan ei gorsaf trydan-dŵr (neu 'heidro') ei hun (sef Plas Tan y Bwlch yn yr 1880au), cynhyrchu trydan heidro ar raddfa fawr yng ngwaith Llyn Stwlan yn 1963, i agoriad y Canolfan y Dechnoleg Amgen ym Machynlleth yn Nhachwedd 1973.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | ynni adnewyddadwy yn ôl gwlad, agweddau o ardal ddaearyddol  |
|---|---|
| Gwlad |  Cymru |
| Gwladwriaeth | y Deyrnas Unedig |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Yn Ebrill 2019, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru Argyfwng Hinsawdd,[4] ac yna ar 1 Mai daeth y Senedd y senedd gyntaf yn y byd i basio penderfyniad Brys Hinsawdd.[5]
Polisi'r llywodraeth golygu
Polisi Llywodraeth Cymru yw cynyddu canran yr ynni adnewyddadwy yng Nghymru. Fel rhan o hyn, lansiwyd prosiectau fel Ffyniant i Bawb: Carbon Isel Cymru. Mae Llywodraeth Cymru'n disgwyl i bob prosiect ynni newydd gynnwys elfen o berchnogaeth leol. Amcangyfrifir bod 825 MW o gapasiti ynni adnewyddadwy wedi'i osod mewn dwylo lleol yn 2019.[6] 'Ffyniant i Bawb' oedd dull y Llywodraeth o dorri allyriadau a chynyddu effeithlonrwydd er mwyn sicrhau y budd mwyaf i Gymru. Mae'n nodi 100 o bolisïau a chynigion sy'n lleihau allyriadau yn uniongyrchol er mwyn cefnogi twf yr economi carbon isel. Ers pasio Deddf yr Amgylchedd (Cymru), mae'r Llywodraeth wedi cael ei harwain gan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol i wynebu her newid yn yr hinsawdd.[7]
Yn 2019 hefyd cynhyrchwyd y trydan cyntaf gan yr ail fferm-wynt tir fwyaf yng Nghymru, y fferm-wynt 27-tyrbin yng Nghoedwig Clocaenog, ar ystâd coetir Llywodraeth Cymru.
Yn 2016 amcangyfrifwyd bod yr economi carbon isel yn cynnwys 9,000 o fusnesau, yn cyflogi 13,000 o bobl ac yn cynhyrchu trosiant o £ 2.4 biliwn.[6]
Yn ôl ardal awdurdodau lleol golygu
Canran gyfwerth o'r defnydd o drydan a gynhyrchir mewn modd adnewyddadwy lleol yn 2019. Y 5 uchaf oedd:
- Ceredigion: 110%
- Sir Ddinbych: 100%
- Powys: 91%
- Rhondda Cynon Taf: 66%
- Castell-nedd Port Talbot: 65%
Cynhyrchu trydan golygu
Yn 2019 roedd Cymru'n allforiwr net o drydan. Roedd yn cynhyrchu oddeutu 27.9 TWh o drydan, yn defnyddio tua 14.7 TWh o drydan, ac yn allforio'r gweddill am ddim. Golyga hyn bod Cymru'n allforio dwywaith cymaint o drydan nag y mae'n ei ddefnyddio. Daw dros 27% o'r trydan a gynhyrchir yng Nghymru o ffynonellau adnewyddadwy, gyda nwy ac olew yn cynhyrchu llawer o'r gweddill.[7] Gorsaf bŵer Aberthaw oedd yr orsaf bŵer weithredol olaf yng Nghymru, gan gau ym Mawrth 2020. Ar hyn o bryd (2021) nid oes unrhyw orsafoedd pŵer niwclear yn gweithredu yng Nghymru. Yn 2019, roedd 56,860 o brosiectau trydan adnewyddadwy yng Nghymru, 1,076.[6]
.jpg)
Ynni dŵr golygu
Rhestr o orsafoedd ynni dŵr:
| Enw | Safle | Cyfesurynnau | Allbwn | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|
| Gorsaf Bŵer Cwm Dyli[8] | Gwynedd | 10 MW | rhoddwyd ar waith ym 1906 | |
| Gorsaf Bŵer Dinorwig | Gwynedd | 53°7′7″N 4°6′50″W / 53.11861°N 4.11389°W | 1728 MW | storfa bwmp |
| Gorsaf Bŵer Dolgarrog | Conwy (sir) | 53°11'28"N 3°50'33"W | 28 MW | comisiynwyd yn 1907; gweithredu yn 2020 |
| Gorsaf Bŵer Dolgellau | Dolgellau | 148 kW | trydan dŵr + olew injan | |
| Gorsaf Bŵer Ffestiniog | Gwynedd | 52°58′51″N 3°58′8″W / 52.98083°N 3.96889°W | 360 MW | storfa bwmp |
| Gorsaf Bŵer Machynlleth | Powys | 250 kW | trydan dŵr + injan olew[8] | |
| Gorsaf Bŵer Maentwrog[8] | Gwynedd | 52°56'10"N 4°00'15"W | 30 MW | rhoddwyd ar waith ym 1928, adferwyd 1988-92 |
| Gorsaf Bŵer Rheidiol | Ceredigion | 52°23′46″N 3°54′00″W / 52.39611°N 3.90000°W | 49 MW | |
| Bae Abertawe | Abertawe | 51°36′58″N 3°55′44″W / 51.61611°N 3.92889°W | ||
| Gorsaf Bŵer Tywyn[8] | Tywyn | 950 kW | trydan dŵr + injan olew | |
| Gorsaf Bŵer Radur | Caerdydd | 51°31'9.79"N 3°15'13.50"W | 394 kW | Trydan dŵr (tyrbein sgriw) |
Yn 2019 roedd 363 o brosiectau ynni dŵr yng Nghymru, gyda chapasiti o 182MW; cynhyrchir dros 347 GWh yn flynyddol. Mae hanner y cyfanswm yn cael ei gynhyrchu gan y tri phrosiect mwyaf.[7]:17 Gwynedd sydd â'r nifer fwyaf o brosiectau ynni dŵr (144 yn 2019). Prosiect ynni dŵr mwyaf Cymru yw Gorsaf Bŵer Rheidol, Ceredigion, sydd â’r capasiti ynni dŵr mwyaf hefyd: ychydig o dan 71 MW gan 26 prosiect. Comisiynwyd Gorsaf Bŵer Rheidol ym 1964 ac mae ganddi gapasiti o oddeutu 56 MW.[9]
Ynni gwynt golygu
| Enw | Lleoliad | Cyfesurynnau | Allbwn | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|
| Alltwalis | Sir Gaerfyrddin | 51°58′24″N 4°15′3″W / 51.97333°N 4.25083°W | 23 MW | |
| Brechfa | Gwernogle, Sir Gaerfyrddin | 90 MW | ||
| Carno | Carno, Powys | 52°33′1″N 3°36′1″W / 52.55028°N 3.60028°W | 49 MW | |
| Cefn Croes, | Ceredigion | 52°24′18″N 3°45′03″W / 52.40500°N 3.75083°W | 58.5 MW | |
| Moel Maelogen | Conwy | 53°08′07″N 3°43′25″W / 53.13528°N 3.72361°W | 14.3 MW | |
| North Hoyle | Bae Lerpwl | 53°26′N 3°24′W / 53.433°N 3.400°W | 60 MW | |
| Pen y Cymoedd | Castell-nedd | 51°41′01″N 03°41′01″W / 51.68361°N 3.68361°W | 228 MW | |
| Rhyd-y-Groes | Ynys Môn | 7 MW | ||
| Gwastadeddau'r Rhyl | Bae Lerpwl | 53°22′N 03°39′W / 53.367°N 3.650°W | 90 MW | |
| Gwynt y Môr | Môr Iwerddon | 53°27′N 03°35′W / 53.450°N 3.583°W | 576 MW | (dechrau adeiladu yn 2011) |
Gwynt morol golygu
Mae tri phrosiect gwynt ar y môr yng Nghymru, pob un oddi ar arfordir y Gogledd, gyda chyfanswm capasiti o 726 MW (yn 2021). Mae gan Fferm wynt North Hoyle a Fferm wynt gwastadeddau'r Rhyl gapasiti cyfun o 150 MW. Comisiynwyd Gwynt y Môr yn 2015 ac mae ganddi gapasiti o 576 MW o 160 o dyrbinau, a hwn yw'r pumed fferm wynt alltraeth fwyaf yn y byd.[10]
Yn ddiweddar, dyfarnwyd yr hawliau i Blue Gem Wind Ltd ar gyfer prosiect arddangos gwynt arnofiol 96 MW 45 km oddi ar arfordir de Sir Benfro, a fydd y fferm wynt gyntaf fel y bo'r angen yn nyfroedd Cymru a dylai fod yn cynhyrchu trydan erbyn 2027.[11]
Gwynt tirol golygu
.jpg)
Yn 2019 cyfanswm capasiti gwynt ar y tir yng Nghymru oedd 1.25 GW, cynnydd o 12% ers 2018. Mae tua 10 MW o’r 187 MW o wynt ar y tir dan berchnogaeth leol yng Nghymru, yn eiddo i’r gymuned. Mae gan Castell-nedd Port Talbot y capasiti uchaf o wynt ar y tir: 230 MW.[6] Oherwydd ei natur fynyddig ac arfordirol, mae gan Gymru botensial sylweddol ar gyfer datblygu gwynt tirol ymhellach.
PV solar golygu
Cynhyrchir bron i 20% o gyfanswm pŵer solar Cymru o 989 MW yn Sir Benfro. Yn 2019 roedd cyfanswm yr ynni haul ffotofoltäig mewn dwylo lleol yng Nghymru yn 262 MW, 26% o gyfanswm y capasiti.[6]
Storio batri golygu
Mae dau brosiect storio batri ar raddfa fawr a ddatblygwyd yn 2018: prosiect storio Parc Stormy 4.3 MW 'Cenin Renewables' ym Mhen-y-bont ar Ogwr a phrosiect Storio Ynni 22 MW Pen y Cymoedd yng Nghastell-nedd Port Talbot.[6] Mae cyfyngiad ar rwydwaith trosglwyddo'r Grid Cenedlaethol yn Ne Cymru, yn atal prosiectau storio batri newydd uwchlaw 1 MW rhag cysylltu tan 2026.
Pympiau gwres golygu
Yn 2019 cyfanswm y capasiti ynni o ddefnyddio pympiau gwres ffynhonnell aer, daear a dŵr yng Nghymru oedd 86 MW o 7,817 o brosiectau.[6] Roedd y mwyafrif o'r rhain mewn tai domestig, ac roedd tua 80% yn bympiau gwres ffynhonnell aer, gan eu bod yn rhatach i'w prynu.
Biomas golygu
Cyfanswm capasiti 2019 ar gyfer gwres biomas oedd 449 MW gyda mwyafrif y prosiectau hyn ym Mhowys; y mwyaf yw boeler biomas solet mewn ffatri cynhyrchu coed yn Wrecsam, gyda chyfanswm capasiti o 23 MW yn 2019.[6] Cynhyrchodd prosiectau gwres biomas yng Nghymru oddeutu 1.4 TWh o wres, digon i gynhesu oddeutu 147,000 o gartrefi yng Nghymru, a chynhyrchir y rhan fwyaf ohono gan brosiectau masnachol a diwydiannol.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Renewable energy progress in Wales". regen. regen. Cyrchwyd 15 Medi 2021.
- ↑ Donovan, Owen. "Wales' Fiscal Future – Public Finances within the UK & Independence". The State of Wales. The State of Wales. Cyrchwyd 20 Ionawr 2021.
- ↑ Lloyd, Dai (14 Tachwedd 2020). "Wales is not a global anomaly – it can be independent just like every other nation". Nation Cymru. Cyrchwyd 13 Ionawr 2021.
- ↑ "Adapting to Climate Change". Cadw. Cadw. Cyrchwyd 16 Medi 2021.
- ↑ "Wales' first ever climate change conference set to take place in Cardiff". ITV Consumer Limited. ITV News. 16 Hydref 2019. Cyrchwyd 16 Medi 2021.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 Regen. "Energy Generation in Wales 2019" (PDF). Welsh Government. Welsh Government. Cyrchwyd 16 Medi 2021.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 "Prosperity for All: A Low Carbon Wales" (PDF). Welsh Government. Cyrchwyd 15 SMedi 2021. Check date values in:
|access-date=(help) - ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Garrett, Frederick C. (ed) (1959). Garcke's Manual of Electricity Supply vol.56. London: Electrical Press. tt. A-26 to A-110.CS1 maint: extra text: authors list (link)
- ↑ "Rheidol Visitor Centre and Power Station". Visit Wales. www.visitwales.com. Cyrchwyd 16 Medi 2021.
- ↑ "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 Ionawr 2016. Cyrchwyd 18 Chwefror 2016.CS1 maint: archived copy as title (link)
- ↑ "Blue Gem Wind starts Erebus-related onshore geotechnical study". Renewables Now. Renewables Now. Cyrchwyd 16 Medi 2021.