Wicipedia

Arfor

Mae Arfor (wedi'i steilio fel ARFOR) yn rhaglen cymorth economaidd gan Lywodraeth Cymru, (Plaid Lafur) mewn partneriaeth â Phlaid Cymru, fel menter ar y cyd â chynghorau lleol, yn Sir Gaerfyrddin, Ceredigion, Gwynedd ac Ynys Môn, wedi'i darparu'n benodol i gefnogi’r Gymraeg. Mae’r rhaglen yn cwmpasu rhannau helaeth o’r Fro Gymraeg, cadarnleoedd y Gymraeg, a’i nod yw cefnogi’r defnydd o’r Gymraeg yn ei chadarnleoedd, felly’r iaith yn gyffredinol. Mae'n rhan hefyd o ymgyrch Cymraeg 20250 i gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg.[1]

Arfor
Enghraifft o'r canlynolPolisi economaidd Edit this on Wikidata
Gwladwriaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
RhanbarthCymru, Ynys Môn, Gwynedd, Ceredigion, Sir Gaerfyrddin Edit this on Wikidata

Lansiwyd y cam cyntaf yn 2019, yn dilyn cytundeb cyllideb gyda Phlaid Cymru, a lansiwyd yr ail gam yn 2023. Mae’r ail gam yn rhan o Gytundeb Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru yn 2021.

Cefndir

golygu
 
Adam Price ASC, un o hyrwyddwyr ARFOR

Nod y rhaglen yw defnyddio mentergarwch a datblygiad economaidd i gefnogi cynnal y defnydd o’r Gymraeg yn y Fro Gymraeg – ac felly iechyd yr iaith yn gyffredinol, yn enwedig mewn defnydd bob dydd. Mae'r rhaglen yn cwmpasu ardaloedd a chynghorau Sir Gaerfyrddin, Ceredigion, Gwynedd ac Ynys Môn, a ddisgrifir hefyd gan y rhaglen fel "rhanbarth ARFOR".[2][3][4] Arweinir y rhaglen gan Gyngor Gwynedd, tra'n cynnwys y tri chyngor arall.[5] Arddelir y teitl Arfor yn y Saesneg yn ogystal â'r Gymraeg.[6]

Cysyniad ddeallusol

golygu

Mae'r ardal a ddewiswyd fel rhanbarth 'Arfor' yn cynnwys cnewyllyn yr hyn a elwyd yn Y Fro Gymraeg a hyrwyddwyd gan y mudiad [Adfer]] ar ddechrau'r 1970au. Gellid ei weld hefyd fel ymgais ar ddatblygu ieithyddol ac economaidd sydd wedi ei ddylanwadu neu wedi dysgu gan sefydlu ardaloedd y Gaeltacht yn yr Iwerddon.

Yn ôl Adam Price, un o brif ddeallusion y cysyniad, roedd ARFOR yn ymgais i roi enw ar gysyniad roedd pawb yn ymwybodol ohono yn barod. Meddai mewn cyfweliad gyda Golwg360 yn Chwefror 2024, “Mae’r syniad wedi ennill ei phlwyf, mae pobol yn trafod ARFOR nawr nid yn unig yng nghyd-destun y rhaglen yma ond hefyd yng nghyd-destun ehangach,” meddai.

“Er enghraifft, mae’r comisiwn mae Simon Brooks yn ei arwain ar gymunedau Cymraeg yn bositif am fodolaeth ARFOR ac yn gweld sgôp i’w ddatblygu ymhellach." Nododd bod ARFOR yn cael ei weld fel llwyddiant gan y cynghorau sir sydd ohoni.”[7]

Mae tiriogaeth ARFOR hefyd yn dilyn yn fras daearyddiaeth siroedd gorllewinnol a fanteisiodd ar gyllid Amcan Un a arianwyd gan yr Undeb Ewropeaidd ar ddechrau'r 21g.

Amcanion

golygu

Nod y rhaglen yw:[2]

  • Creu cyfleoedd i’r ieuenctid ac iau teuluoedd dan 35 oed, i aros yn eu “cymunedau cynhenid”, gan gynnig cefnogaeth i lwyddo’n lleol trwy fenter neu yrfa i gwrdd â’u dyheadau.
  • Creu cymunedau mentrus Cymraeg eu hiaith, gan gefnogi mentrau masnachol a chymunedol sy’n cynnal neu’n gwella cyfoeth lleol drwy ddefnyddio manteision yr ardal.
  • Cynyddu enillion o weithgareddau cydweithredol, trwy feddylfryd sy'n gwella.
  • Cryfhau hunaniaeth gymunedol ardaloedd sydd â dwysedd uchel o siaradwyr Cymraeg, ond cefnogi defnydd ac amlygrwydd y Gymraeg, tra hefyd yn annog perthyn a theyrngarwch.[2]

Trefnwyd arian o'r rhaglen hefyd i gefnogi sectorau penodol yn y pedair sir. Roedd cymorth i Sir Gaerfyrddin yn targedu’r sectorau bwyd a chreadigol, tra bod dau becyn cymorth “Cychwyn Busnes” a “Mynd am Dwf” yn weithredol yng Ngheredigion, i gefnogi entrepreneuriaeth a chreu swyddi mewn mentrau mewn llawer o sectorau ac wrth gynyddu’r defnydd o’r Gymraeg. Yng Ngwynedd, datblygwyd prosiectau i hwyluso creu swyddi, trwy gynorthwyo twf busnesau, a chadw buddsoddiad yn lleol. Tra yn Ynys Môn, cynigiwyd cefnogaeth i fusnesau, gan ddatblygu eu defnydd o'r Gymraeg, i dyfu mentrau, ac i annog pobl ifanc i aros yn Ynys Môn neu ddychwelyd iddi.[5]

Hanes

golygu
 
Mark Drakeford Prif Weinidog Cymru ac Adam Price yn arwyddo'r Cytundeb Cydweithio Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru 2021 a roddodd sail ariannol a sefydliadaol cadarnach i ARFOR

Yn 2017, cytunodd Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru ar gyllideb ddrafft, a ddyrannodd £2 filiwn i gymorth ysgrifenyddol a buddsoddi i "ranbarth economaidd Arfor yng ngorllewin Cymru".[4]

Cam cyntaf

golygu
 
Mae ardal Arfor yn cydfynd â llawer o rhanbarth orllewinnol arian strategaeth economaidd Amcan Un yr Undeb Ewropeaidd a weithredwyd ar ddechrau'r 21g (gweler rhan goch Cymru ar y map. Gellid dadlau bod Arfor yn arwydd i fethiant gwariant a strategaeth Amcan Un yn nwylo Llywodraeth Llafur Cymru

Yn 2019, cytunodd Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru, yng nghyllideb ddiweddaraf y Senedd ar y pryd, i ddyrannu £2 filiwn i gynghorau Sir Gaerfyrddin, Ceredigion, Gwynedd ac Ynys Môn i gefnogi’r cynghorau hynny i arloesi a threialu ffyrdd o gefnogi’r defnydd. Gymraeg yn eu heconomïau lleol, a chreu swyddi lleol i gynnal y Gymraeg.[2][8][9] Rhannwyd y £2 filiwn rhwng y pedair sir, a dywedir bod Sir Gaerfyrddin wedi derbyn £500,000.[10]

Nod y rhaglen oedd:[2]

Darparu cymorth ariannol i gefnogi busnesau

  • Mentora a chefnogi'r ieuenctid trwy Llwyddo'n Lleol 2050, rhaglen arloesi ar gyfer pobl ifanc 18-25 oed sy'n wreiddiol o Wynedd ac Ynys Môn.[11]
  • Hyrwyddo a rhannu straeon llwyddiant lleol
  • Cynorthwyo busnesau i gael mynediad at "offer blaengar"
  • Cefnogi mentrau cymdeithasol sy'n sefydlu, datblygu a chadw adnoddau pwysig yng nghadarnleoedd y Gymraeg.[2]

Roedd y cam cyntaf yn cynnig grantiau megis “Dechrau Busnes” hyd at £10,000 a “Mynd am Dwf” i rai hyd at £40,000, ond roedd yn rhaid i fusnesau ddangos eu bod yn arloesol ac yn cael effaith gadarnhaol ar y Gymraeg.[12]

Ar y diwedd, cefnogodd y cam cyntaf 154 o fusnesau, crëwyd 238 o swyddi llawn amser, crëwyd 89 o swyddi rhan amser, a “diogelwyd 226 o swyddi”,[2] roedd hyn yn cynnwys hyd at 80 o fusnesau yn Ynys Môn.[13]

Pan lansiwyd y rhaglen yn 2019, mynegodd rhai o gynghorwyr Cyngor Sir Powys siom ynghylch pam y cafodd Powys ei gwahardd, gan eu bod yn dadlau bod ardaloedd Cymraeg sylweddol hefyd yng Ngogledd Powys (Sir Drefaldwyn), ac roedd peidio â bod yn rhan o Arfor yn rhywbeth a gollwyd. cyfle. Nid oedd cyngor Powys yn rhan o drafodaethau ynghylch ffurfio Arfor, a arweiniwyd gan gyngor Gwynedd, a dadleuodd cynghorwyr eraill y dylid canolbwyntio’n awr ar gynnwys mentrau tebyg fel rhan o Fargen Twf Canolbarth Cymru, neu wneud cais am gronfeydd eraill gan Lywodraeth Cymru.[14]

Ym mis Chwefror 2021, gan agosáu at ddiwedd y cyfnod cyntaf ym mis Mawrth 2021, fe wnaeth Pwyllgor Iaith Cyngor Gwynedd annog Llywodraeth Cymru i ymestyn neu sefydlu rhaglen debyg i gynnal y cynnydd a wnaed. Cefnogodd Siân Gwenllian, AS Plaid Cymru dros Arfon, brosiect tebyg arall a dadleuodd y byddai Llywodraeth Plaid Cymru yn dilyn etholiad Senedd 2021, yn blaenoriaethu rhaglen.[8]

Ail gam

golygu

Ar 10 Hydref 2022, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru a’i phartner Plaid Cymru, y byddai £11 miliwn yn ychwanegol yn cael ei ddarparu i ariannu ail gam y rhaglen tan fis Mawrth 2025.[2][15] Bydd y cyllid ar gael yn yr un pedair sir "cadarnle'r Gymraeg"[16] yng ngogledd-orllewin a gorllewin Cymru â'r rhaglen gyntaf.[17]

Ym mis Awst 2023, lansiodd Llywodraeth Cymru a'i phartner Plaid Cymru yr ail raglen ARFOR, fel rhan o gytundeb Llafur Cymru-Plaid Cymru 2021.[12][18] Cynhaliwyd y lansiad yn Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd 2023 ar 9 Awst, gan ddilyn rhaglen gyntaf ARFOR a lansiwyd yn 2019.[19][20][21] Fe'i datgelwyd gan y Gweinidog dros yr Economi, Vaughan Gething ac Aelod Dynodedig Plaid Cymru, Cefin Campbell.[22][23]

Cyhoeddwyd pum cynllun i'w cefnogi gan y rhaglen yn y lansiad:[19]

  • Llwyddo'n Lleol 2050 – Ieuenctid, a theuluoedd dan 35, rhaglen cyfleoedd gwaith a phrofiadau lleol i annog y rheini i aros neu ddychwelyd i ardaloedd ARFON. Partneriaeth gyda Menter Môn.
  • Cymunedau Mentrus – Cronfa gefnogi mentrau sy’n datblygu gwasanaethau/prosiectau cymunedol i ddatblygu’r economi leol ac amlygrwydd y Gymraeg.
  • Cronfa Her – Pecyn cymorth ar gyfer syniadau arloesol i fynd i'r afael â heriau lleol a rhanbarthol. Partneriaeth gyda Menter Môn.
  • Rhaglen Arfon "Monitro, Gwerthuso a Dysgu" gan Wavehill i ddadansoddi budd y rhaglen
  • Bwrlwm ARFOR – Sut mae busnesau'n defnyddio'r Gymraeg a'i manteision.[19][22]

Cynigion ymestyn

golygu

Yn 2021, cynigiodd Plaid Cymru greu “rhanbarth twristiaeth” integredig o dan yr un enw Arfor, fel ffordd arall o gadw ieuenctid yn ardaloedd arfordirol gorllewinol Cymraeg eu hiaith Cymru. Roedd cynnig y Blaid yn dadlau y dylai'r rhanbarth rychwantu ar hyd arfordir gorllewinol Cymru, o Ynys Môn i Sir Benfro.[24][25]

Cronfeydd

golygu

Mae'r rhaglen yn cynnig "Cronfa Her Arfor" i ddod o hyd i atebion a all gryfhau'r cysylltiad rhwng y Gymraeg a'r economi, gyda ffafriaeth ariannu ar gyfer cynlluniau sy'n dangos y gall y Gymraeg hybu'r economi, darparu cyfleoedd cyflogaeth newydd, creu brand neu atyniad i busnesau, a chynyddu balchder a'r teimlad o berthyn.[2][26] Mae'r gronfa yn rhan allweddol o strategaeth Cymraeg 2050 Llywodraeth Cymru ar gyfer 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.[27]

Mae hefyd yn cynnig "Cronfa Gymorth Rhaglenni Arfor", gan dargedu mentrau sy'n cadw ac yn cynyddu cyfoeth yn y cadarnleoedd Cymraeg eu hiaith. Gweinyddir y gronfa hon gan y cynghorau sir.[2] Byddai Comisiynydd y Gymraeg yn cynnal asesiadau iaith ar gyfer ymgeiswyr ar gyfer y gronfa hon ac yn cynnig cydnabyddiaeth i Cynnig Cymraeg.[28][29]

Cydweithio gyda sefydliadau eraill

golygu

Mae Rhaglen ARFOR wedi cydweithio gyda sefydliadau eraill er mwyn hybu eu cennad. Yn eu mysg mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru a Gŵyl Arall drwy gynnal noson gymdeithasol gydag adloniant Gymraeg yng Nghlwb Rygbi Caernarfon adeg gêm bêl-droed Cymru a Slofacia yn 2024.[30]

Camau nesaf

golygu

Ar ddechrau 2024 galwodd Adam Price, un o brif hyrwyddwyr y syniad o raglen Arfor, am fuddsoddiad pellach yn y prosiect. Yn y cyfnod yma derbyniodd 154 o fusnesau gymorth a chrëwyd 238 o swyddi llawn amser a 89 o swyddi rhan amser. Ac fe gafodd 226 o swyddi hefyd eu gwarchod. Ei gred yn 2024 oedd bod angen sefydlu asiantaeth datblygu ranbarthol a fyddai’n atebol yn ddemocrataidd i’r cynghorau sir, fel mae bwrdd ARFOR. Ychwanegodd bod yno bobol mewn siroedd cyfagos fel Powys, Conwy a Sir Benfro sydd hefyd yn awyddus i fod yn rhan o ARFOR.Cred y byddai ail-agor y rheilffordd rhwng Caerfyrddin, Caernarfon a Bangor yn enghraifft o “brosiect cyffrous” fyddai’n ysbrydoli pobol.[7]

Dolenni allanol

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "Bwrlwm ARFOR yn hybu busnesau a chreu swyddi Cymraeg i bobol ifanc". Golwg360. 2024.
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 "Rhaglen ARFOR". www.rhaglenarfor.cymru. Cyrchwyd 2023-11-14.
  3. ↑ "Arfor - Challenge Fund". Menter a Busnes (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-15.
  4. ↑ 4.0 4.1 "Plaid and the Welsh Government have agreed a £210m deal ahead of the draft budget". ITV News. 1 October 2017.
  5. ↑ 5.0 5.1 "Beth yw Arfor?". 2020-07-24. Cyrchwyd 2023-11-15.
  6. ↑ "POWYS: County was never in line for Arfor cash boost". County Times (yn Saesneg). 2019-03-07. Cyrchwyd 2023-11-15.
  7. ↑ 7.0 7.1 "Angen mwy o arian ar ARFOR". Golwg360. 2024.
  8. ↑ 8.0 8.1 "Welsh Government urged to extend £2m Arfor scheme beyond March". North.Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-14.
  9. ↑ "Firms urged to bid for cash to boost rural economies". BBC News (yn Saesneg). 2019-07-15. Cyrchwyd 2023-11-15.
  10. ↑ Youle, Richard (2023-01-31). "The huge effort to tempt people back to Welsh language strongholds". Wales Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-15.
  11. ↑ "Llwyddo'n Lleol 2050". Business Wales - Business Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-14.
  12. ↑ 12.0 12.1 Summer, Ben (2022-10-10). "Welsh Government commits £11m to keep people living in Welsh-speaking areas". Wales Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-15.
  13. ↑ "More than 80 Anglesey businesses benefit from social enterprise fund". North Wales Chronicle (yn Saesneg). 2022-07-29. Cyrchwyd 2023-11-15.
  14. ↑ "POWYS: County was never in line for Arfor cash boost". County Times (yn Saesneg). 2019-03-07. Cyrchwyd 2023-11-15.
  15. ↑ Lafferty, Cerys (2022-10-10). "£11m Arfor 2 programme to boost economic prosperity in Welsh-speaking communities". Herald.Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-14.
  16. ↑ "£11m for Welsh language strongholds". Cambrian News. 2022-10-10. Cyrchwyd 2023-11-14.
  17. ↑ Mansfield, Mark (2022-10-10). "Arfor 2: New programme launched to boost 'economic resilience' of Welsh language communities". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-14.
  18. ↑ "Arfor 2: cyhoeddi cynlluniau arloesol i helpu creu swyddi, cefnogi'r economi a chryfhau'r Gymraeg". https://www.llyw.cymru/. Gwefan Llywodraeth Cymru. 2023-08-09. Cyrchwyd 2024-11-26. External link in |website= (help)
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 "Funding available to help region's Welsh language communities thrive economically". South Wales Guardian (yn Saesneg). 2023-08-09. Cyrchwyd 2023-11-14.
  20. ↑ "Schemes to Help Create Jobs, Support the Economy and Strengthen the Welsh Language Unveiled". Business News Wales. 2023-08-10. Cyrchwyd 2023-11-14.
  21. ↑ "Funding available to help region's Welsh language communities thrive economically". Tivyside Advertiser (yn Saesneg). 2023-08-09. Cyrchwyd 2023-11-15.
  22. ↑ 22.0 22.1 "Arfor 2: Innovative schemes to help create jobs, support the economy and strengthen the Welsh language unveiled". FE News (yn Saesneg). 2023-08-09. Cyrchwyd 2023-11-14.
  23. ↑ Mansfield, Mark (2023-08-09). "New schemes launched to boost Welsh-speaking heartlands". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-11-15.
  24. ↑ "Plaid Cymru propose 'Arfor' tourism region on western coast". Western Telegraph (yn Saesneg). 2021-04-03. Cyrchwyd 2023-11-15.
  25. ↑ ""Our tourism industry has been left to wither" - says Plaid leader". Tenby Observer. 2021-04-09. Cyrchwyd 2023-11-15.
  26. ↑ "ARFOR Challenge Fund: The essential information - Arsyllfa - Supporting the Welsh rural economy" (yn Saesneg). 2023-08-01. Cyrchwyd 2023-11-15.
  27. ↑ "ARFOR Challenge Fund". www.fsb.org.uk. Cyrchwyd 2023-11-14.
  28. ↑ "Rhaglen ARFOR". www.gwynedd.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-11-14.
  29. ↑ "Arfor". www.carmarthenshire.gov.wales. Cyrchwyd 2023-11-14.
  30. ↑ "Gŵyl Arall x ARFOR x Cymru". Facebook. 31 Hydref 2024.

Nodyn:Eginyn economi Cymru [{Categori:Adfywio iaith]]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Arfor&oldid=13339868"