Ffiseg

Mae ffiseg (o'r Groeg φυσικός, "naturiol", a φύσις, "natur") neu anianeg (term hynafol am "ddeddfau neu drefn natur") yn gainc o'r astudiaeth wyddonol o fyd natur er mwyn deall sut mae'r bydysawd yn gweithio. Astudiaeth o fater ydyw ynghyd â chysyniadau perthnasol eraill e.e. ynni a grym a'i amcan yw canfod y deddfau sylfaenol sy'n llywodraethu mater, ynni, gofod ac amser.

Ffiseg

Enghraifft o'r canlynol	cangen o wyddoniaeth, disgyblaeth academaidd, union wyddoniaeth
Math	gwyddoniaeth naturiol
Rhan o	gwyddoniaeth ffisegol
Yn cynnwys	astroffiseg, ffiseg arbrofol
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Ffiseg

Dewislen Ffiseg

Hanes Ffiseg Canghennau Mecaneg glasurol Electromagnetedd Mecaneg ystadegol · Thermodynameg Mecaneg Cwantwm Perthnasedd Meusydd Ymchwil Ffiseg cymhwysol Astroffiseg Ffiseg atomig, moleciwlaidd ac optig Bioffiseg Ffiseg mater cyddwysedig Geoffiseg Ffiseg gronynnau Hen Arbrofion 2-degree-Field Galaxy Redshift Survey 2-Micron All-Sky Survey (2MASS) Bell test · BOOMERanG · Camera obscura experiments · Cavendish experiment · Cosmic Background Explorer (COBE) · Davisson-Germer · Double slit · Foucault pendulum · Franck Hertz · Gravity Probe A · Gravity Probe B · Geiger–Marsden · Homestake experiment · Oil-drop experiment · Michelson-Morley · Neutrino experiment · Sloan Digital Sky Survey · Stern-Gerlach · Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Arbrofion cyfoes Gwrthdrawydd ïonau trwm perthnaseddol HERA · LHC James Webb Space Telescope Ffisegwyr Bohr · Dirac · Einstein · Feynman· Galileo · Heisenberg · Maxwell · Newton · Pauli · Rutherford · Schrödinger · Wigner

Mae ffiseg yn:

• disgrifio cyfansoddiad elfennol y bydysawd;
• disgrifio'r rhyngweithiadau rhwng elfennau'r bydysawd;
• dadansoddi systemau drwy ddefnyddio egwyddorion sylfaenol.

Gwneir defnydd helaeth o gydberthnasau mathemategol i ddisgrifio deddfau ffiseg.

Mae ffisegwyr yn cymryd yn ganiataol bodolaeth mas, hyd, amser, cerrynt trydanol a thymheredd ac oddi wrth y rhain yn gallu diffinio pob maint ffiseg arall.

Hanes ffiseg

Prif: Hanes ffiseg

Ffiseg yw'r wyddoniaeth o mater, ymddygiad y mater a mudiant. Dyma un o'r disgyblaethau gwyddonol hynaf. Yr hen Roegwr Aristotlys a gyfansoddodd y gwaith ysgrifenedig cyntaf am ffiseg.

Yng Nghymru, sefydlwyd cadair ffiseg ym Mhrifysgol Aberystwyth yn 1877, Caerdydd yn 1883 a Bangor yn 1884.

Nod a chwmpas

Mae ffiseg yn cwmpasu ffenomenau eang, o'r gronynnau is-atomig bychan, i'r galaethau anferthol. Mae'r gwrthrychau mwyaf syml yn cael eu cynnwys mewn ffiseg ac felly dywedir fod ffiseg yn "wyddoniaeth sylfaenol". Mae ffiseg yn ceisio disgrifio ffenomena amrywiol sy'n digwydd mewn natur mewn termau syml. Felly, mae ffiseg yn bwriadu cysylltu'r pethau pob dydd yr ydym yn eu gweld o’n cwmpas i darddiad yr achos yn y gobaith o ffeindio'r rheswm eithafol ar gyfer ein bodolaeth. Er enghraifft, roedd y Tsieineaid hynafol wedi arsylwi bod yna rymoedd anweledig rhwng mathau gwahanol o greigiau. Adnabyddir yr effaith yma erbyn hyn fel magneteg neu magnetedd. Yn gynharach darganfu'r Groegwyr hynafol drydan wrth rwbio gwefr efo ffwr. Roedd datblygiadau technoleg yn yr 19g wedi dangos cysylltiad rhwng y ddwy theori. Gelwir hyn yn electromagnetedd.

Canghennau ffiseg

Mecaneg glasurol Mecaneg perthnasedd Damcaniaeth maes cwantwm Mecaneg cwantwm Yn aml, cai meysydd eu trefnu fel a ganlyn. atomau, niwclysau a mater deinameg a pherthnasedd dirgryniadau a thonnau meysydd electrig a magneteg

Prif meysydd ffiseg

Mae gan ffiseg berthynas agos â'r gwyddorau naturiol eraill, yn enwedig cemeg. Gelwir cemeg ar sawl maes yn ffiseg, yn enwedig mecaneg cwantwm, thermodynameg ac electromagnetedd. Er hynny, mae ffenomenau cemeg yn ddigon amrywiol a chymhleth i drin cemeg fel disgyblaeth ar wahân. Sut bynnag, derbyniwyd yn gyffredinol gan gemegwyr a ffisegwyr taw deddfau ffiseg sy'n disgrifio camau sylfaenol pob rhyngweithiad cemegol.

• 
  Seryddwr uwchben Y Ddaear
• 
  System Thermodynameg
• 
  Cerrynt trydanol yw mellt.
• 
  Isaac Newton

Rhai gwyddonwyr Ffiseg o Gymru

• Granville Beynon – prifysgolion Abertawe ac Aberystwyth; astudio'r ionosffer a'r magnetosffer.
• David Brunt – Cyfarwyddwr Swyddfa Dywydd Gwledydd Prydain, tad y rhagolygon tywydd modern.
• Donald Watts Davies – dyfeisydd y swits pecynnau, trosglwyddo data.
• E H Griffiths – Athro Ffiseg Prifysgol Caerdydd.
• Ezer Griffiths – cynhwysedd thermol metalau.
• David Edward Hughes – y cyntaf yn y byd i ddarlledu a derbyn signalau radio.
• Brian David Josephson (ganed 1940) – ffiseg lled-ddargludyddol. Enillydd Gwobr Nobel (1973).
• Frank Llewellyn Jones – Prifysgol Abertawe; ioneiddio.
• William Preece – cydweithiwr Marconi; prif beiriannydd y Swyddfa Bost.
• Graham Sutton – studio'r tywydd a chyfrifiadureg.
• John Viriamu Jones – Athro Ffiseg Prifysgol Caerdydd cyntaf.
• Evan James Williams – adfeiliad y mwon.
• Phil Williams – ffiseg yr haul a'r ddaear.

Cyfeiriadau

Gwyddoniaeth naturiol

Bywydeg · Cemeg · Ecoleg · Ffiseg · Gwyddorau daear · Seryddiaeth

Isdosbarthiad Ffiseg

Acwsteg · Astroffiseg ·Cryogeneg  · Cosmoleg  ·Cysyniadau ffiseg  ·Ffiseg atomig, moleciwlaidd ac optig  · Ffiseg Mater cyddwysedig  · Dynameg Dynameg hylif  · Ffiseg Atomig  ·Ffiseg cyflymydd  ·Ffiseg cyfrifiantol  · Gronynau · Gronyn isatomig · Grymoedd sylfaenol  ·Thermodynameg  · Electromagnetedd  · Opteg  · Ffiseg gronnynau · Mater · Mecaneg  · Mecaneg glasurol · Mecaneg cwantwm · Mecaneg ystadegol  · Theori perthnasedd  · Perthnasedd Cyffredinol  · Theori maes cwantwm ·Thermodynameg  · Stateg  · Stateg hylif  ·Unedau SI

Y pedwar Rhyngweithiad Sylfaenol Ffiseg

Rhyngweithiad cryf · Electromagnetedd · Rhyngweithiad gwan · Disgyrchedd

Chwiliwch am ffiseg
yn Wiciadur.