Wicipedia

Bydysawd (seryddiaeth)

cyfanswm y gofod a'r holl gynnwys

Y Bydysawd yw cyfanrwydd y gofod ac amser a'u cynnwys: holl ffurfiau'r planedau, sêr, galaethau, y gofod rhyngalaethog, y gronynnau isatomig lleiaf un, mater, ynni, momentwm, y deddfau ffisegol a chysonau sy'n eu rheoli.[9][10][11][12] Serch hynny, gellir defnyddio'r term "bydysawd" mewn cyd-destun gwahanol gan gyfeirio at gysyniadau fel y byd neu natur er enghraifft neu'n dffigyroli olygu 'popeth'.

Y Bydysawd
NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg
Delwedd a dynnwyd gan Delesgop Gofod Hubble o rai o'r galaethau pellaf a ellir eu canfod gyda'r dechnoleg gyfredol, gan ddangos smotiau sy'n cynnwys biliynau o sêr. Mae'r arwynebedd cyfan (o'r awyr) yn fach iawn ac yn gywerth ag un degfed rhan o'r lleuad.[1]
Oedran13.799 ± 0.021 biliwn o flynyddoedd[2]
DiameterO leiaf 91 biliwn blwyddyn-golau (28 biliwn parsecs)[3]
Màs (mater cyffredin)O leiaf 1053 kg[4]
Dwysedd cyfartalog4.5 x 10−31 g/cm3[5]
Tymheredd cyfartalog2.72548 K[6]
Prif gynnwysMater (4.9%)
Mater tywyll (26.8%)
Egni tywyll (68.3%)[7]
SiâpFflat, gyda 0.4% lled y gwall[8]
Diagram yn dangos haenau (neu 'dafellau') o'r bydysawd ar gyfnodau gwahanol, o ran amser.

Yn ôl y mwyafrif o astroffisegwyr, y digwyddiad a ddechreuodd y bydysawd oedd y Glec Fawr.

Mae'r bydysawd a ellir ei weld (observable universe) oddeutu 28 biliwn parsecs (91 biliwn blwyddyn-golau) mewn diametr, ar hyn o bryd,[3] ond ni wyddys main y bydysawd cyfan. Gall fod yn feidraidd neu'n anfeidraidd (hy gall fod a dechrau a diwedd iddo, neu, o bosib, yn ddiddiwedd).[13] Mae arsylwi arno, a datblygiad damcaniaethau ffisegol wedi arwain gwyddonwyr i ddo i gasgliadau am ei wneuthuriad a'i esblygiad dros amser.[2]

Drwy gydol hanes, cynigiwyd llawer o fodelau gwyddonol yn ymwneud â chosmoleg a chosmoneg, er mwyn ceisio esbonio arsylwadau o'r Bydysawd, ac yn eu plith modelau gan y Groegiaid athronwyr Groegaidd ac Indiaidd.[14][15] Dros y canrifoedd, yn dilyn arsylwadau seryddol mwy manwl, daeth Nicolaus Copernicus i'r casgliad fod yr Haul yn yng nghanol Cysawd yr Haul, ac yna datblygwyd y gwaith hwn gan Tycho Brahe a Johannes Kepler, gan nodi fod cylchdro'r planedau yn eliptig. Aeth Isaac Newton gam ymhellach yn ei esboniad o ddisgyrchiant. Cam pwysig arall oedd sylweddoli fod Cysawd yr Haul wedi'i leoli mewn galaeth oedd yn cynnwys biliynau o sêr: y Llwybr Llaethog.

Darhanfyddwyd wedyn mai un o lawer oedd ein galaeth ni. Yn gyffredinol, credir nad oes dechrau na diwedd i'r Bydysawd a gelwir yr astudiaeth o'r myrdd o alaethau wedi eu rhannu'n unffurf at gosmoleg ffisegol.

CyfeiriadauGolygu

Seryddiaeth
 

Lleuad
Planed
Seren
Galaeth
Bydysawd

Astroffiseg
Cosmoleg

Nifwl

  1. ↑ "Hubble's Deepest View of Universe Unveils Never-Before-Seen Galaxies". HubbleSite.org. Cyrchwyd 2016-01-02.
  2. ↑ 2.0 2.1 Planck Collaboration (2015). Planck 2015 results. XIII. Cosmological parameters (Gweler tabl 4 ar dudalen 31 o'r pfd).. arXiv:1502.01589. Bibcode 2015arXiv150201589P.
  3. ↑ 3.0 3.1 Itzhak Bars; John Terning (2009). Extra Dimensions in Space and Time. Springer. tt. 27ff. ISBN 978-0-387-77637-8. Cyrchwyd 2011-05-01.
  4. ↑ Paul Davies (2006). The Goldilocks Enigma. First Mariner Books. t. 43ff. ISBN 978-0-618-59226-5. Cyrchwyd 2013-07-01.
  5. ↑ NASA/WMAP Science Team (24 Ionawr 2014). "Universe 101: What is the Universe Made Of?". NASA. Cyrchwyd 2015-02-17.
  6. ↑ Fixsen, D. J. (2009). "The Temperature of the Cosmic Microwave Background". The Astrophysical Journal 707 (2): 916–920. arXiv:0911.1955. Bibcode 2009ApJ...707..916F. doi:10.1088/0004-637X/707/2/916.
  7. ↑ "First Planck results: the Universe is still weird and interesting". Matthew Francis. Ars technica. 2013-03-21. Cyrchwyd 2015-08-21.
  8. ↑ NASA/WMAP Science Team (24 Ionawr 2014). "Universe 101: Will the Universe expand forever?". NASA. Cyrchwyd 16 Ebrill 2015.
  9. ↑ Universe. Webster's New World College Dictionary, Wiley Publishing, Inc. 2010.
  10. ↑ "Universe". Dictionary.com. Cyrchwyd 2012-09-21.
  11. ↑ "Universe". Merriam-Webster Dictionary. Cyrchwyd 2012-09-21.
  12. ↑ Zeilik, Michael; Gregory, Stephen A. (1998). Introductory Astronomy & Astrophysics (arg. 4th). Saunders College Publishing. ISBN 0030062284. The totality of all space and time; all that is, has been, and will be.
  13. ↑ Brian Greene (2011). The Hidden Reality. Alfred A. Knopf.
  14. ↑ Dold-Samplonius, Yvonne (2002). From China to Paris: 2000 Years Transmission of Mathematical Ideas. Franz Steiner Verlag.
  15. ↑ Thomas F. Glick; Steven Livesey; Faith Wallis. Medieval Science Technology and Medicine: An Encyclopedia. Routledge.

Gweler hefydGolygu

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Bydysawd_(seryddiaeth)&oldid=11707569"