Fitamin

(Ailgyfeiriad o Fitaminau)

Cyfansoddyn organig yw fitamin, sydd yn angenrheidiol ar lawer o organebau byw. Fel arfer mae'r organeb yn derbyn y fitamin drwy ei ddiet ond mae rhai eithriadau megis fitamin D sy'n dod o belydrau is-goch yr haul ac yn cael ei greu yn y croen.

Fitamin
Enghraifft o'r canlynolgroup of chemical entities Edit this on Wikidata
Mathcyfansoddyn organig, micronutrient, nutrient Edit this on Wikidata
Y gwrthwynebantivitamin Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Dosberthir fitaminau yn ôl yr hyn maen nhw'n ei wneud (eu gweithgaredd cemegol a biolegol yn hytrach na sut maen nhw wedi cael eu creu (hy eu gwneuthuriad strwythurol).

Mae dau fath o fitaminau: y rhai sy'n hydoddi mewn dŵr a'r rhai hynny sy'n hydoddi mewn olew.

Ei bwrpas

golygu

Mae llawer o effeithiau biocemegol i fitaminau yn y corff, a gallent gael effaith ar: hormonau (e.e. fitamin D), gwrthocsidant (e.e. fitamin E) a rheolwyr celloedd a datblygiad meinwe'r corff. Mae teulu fitaminau B yn rhagflaenu ensymau a chydensymau ('coenzymes') sy'n gweithio fel catalyddion y metaboledd. Yr adeg hon, maent yn clymu eu hunain yn sownd i'r ensymau a chânt eu galw yn gwrpiau prosthetig e.e. biotin, sy'n cynorthwyo ensymau i greu 'fatty acids' .

Roedd yr hen Eifftiaid yn deall gwerth bwyta iau er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos (nyctalopia); erbyn hyn fe wyddom mai diffyg fitamin A yw'r rheswm. Roedd fforwyr a morwyr y 17g hefyd yn deall pwysigrwydd ffrwythau ffres i gadw'r clefri poeth (neu 'sgyrfi') i ffwrdd; diffyg fitamin C oedd y tu ôl i'r cwbwl.

Blwyddyn eu darganfod a'u tarddiad
Blwyddyn
ei darganfod
Fitamin Tarddiad
1909 Fitamin A (retinol) olew penfras
1912 Fitamin B1 (thiamin) reis
1912 Fitamin C (asid ascorbig) lemonau
1918 Fitamin D (calciferol) olew penfras
1920 Fitamin B2 (ribofflafin) wyau ieir
1922 Fitamin E (tocofferol) gwenith, cosmetic and iau
1926 Fitamin B12 (cobalamin) iau
1929 Fitamin K alfalfa
1931 Fitamin B5 (asid pantothenig) iau
1931 Fitamin B7 (biotin) iau
1934 Fitamin B6 (pyridocsin) reis
1936 Fitamin B3 (niacin) iau
1941 Fitamin B9 (asid ffolig) iau
 
Roedd yr hen Eifftiaid yn deall gwerth bwyta iau (neu afu (yng nghefn y llun) er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos (nyctalopia).

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu