Gwas neidr
| Gweision neidr | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Gwäell asgell aur - (Sympetrum flaveolum) | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Arthropoda |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Odonata |
| Is-urdd: | Anisoptera |
| Teuluoedd[1] | |
$Uwchdeulu yw Aeshnoidea, Cordulegastroidea a Libelluloidea. $$Nid yw'n gytras | |
.jpg)
Pryf gydag adenydd dwbwl sy'n perthyn i urdd Odonata yw gwas neidr (hefyd: gwas y neidr) (lluosog: gweision neidr). Mae'n byw ger llynnoedd, nentydd a gwernydd ac maen nhw'n bwyta mosgitos, gwybed, clêr, gwenyn, gloynnod byw a phryfed eraill. Nid ydynt yn brathu nac yn pigo pobl. Mae'r gair Groeg Anisoptera yn golygu "adenydd anwastad" gan fod yr adain cefn yn lletach na'r rhai blaen.[2]
Un o brif nodweddion y gwas neidr yw ei lygaid cyfansawdd enfawr, dau bâr o adenydd a chorff hir sy'n eu galluogi i weld bron i 360 gradd - i bob cyfeiriad. Fel pob pryfyn arall mae ganddyn nhw chwe choes; ond nid ydy'r rhan fwyaf ohonyn nhw, bellach, yn medru cerdded. Mae'r gwas y neidr ymhlith y pryfaid a all hedfan gyflymaf ac am gyfnod hir e.e. ar draws y cefnforoedd. Gallant hedfan i 6 chyfeiriad: ymlaen, yn ôl, i fyny, i lawr, i'r chwith ac i'r dde.[3] Mae'r Ymerawdwyr yn medru hedfan ar gyflymder uchaf o 10–15 metr yr eiliad (22–34 mya).
Dim ond am chwe mis mae rhai gweision y neidr yn byw, tra bod eraill yn byw cyn hired â chwe neu saith mlynedd.
Ceir oddeutu 3000 math gwahanol o weision neidr ac mae tua 5,900 o rywogaethau yn yr urdd Odonata gan gynnwys y mursennod.[4][5]
Ffosiliau a pherthynas teuluoedd
golyguMae'r gwas y neidr yn hen grŵp a cheir ffosiliau o weision neidr mawr o gyfnod y Meganisoptera (tua 300-325 miliwn o flynyddoedd cyn y presennol. Mae gan y ffosiliau hyn faint adenydd o 750 mm (30 mod). Yn y grŵp hwn mae'r Meganeuropsis, sef y pryf mway ei faint ar wyneb y Ddaear. Ceir tua 3,000 rhywogaeth o Anisoptera ar y Ddaear heddiw. Mae'r rhan fwyaf yn drofanol.
'Dyw'r union berthynas rhwng y gwahanol deuluoedd heb ei brofi'n llawn (yn 2015), ondmae'r coeden deulu canlynol yn rhoi syniad i ni o'r berthynas honno. Y llinellau toredig yw' berthynas nad ydyw wedi'i brofi'n llawn.
| Anisoptera |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gweision neidr gwledydd Prydain
golyguCeir 57 o rywogaethau'r Odonata yng ngwledydd Prydain: mae 21 ohonynt yn fursennod (is-urdd Zygoptera) a 36 ohonynt yn weision neidr (is-urdd suborder Anisoptera). Ond ymwelwyr yw rhai o'r rhain ac mae rhai ar y rhestr wedi hen farw o'r gwledydd hyn. Y niferoedd sy'n parhau i baru ar yr ynysoedd hyn (yn 2015) yw 42, sef 17 o fursennod a 25 o weision neidr. Caiff y rhestr hon ei diweddaru ar adegau gan Odonata Records Committee a ffurfiwyd yn 1998.
Dyma nhw:
- Is-urdd Anisoptera (Gweision neidr)
- Teulu'r Gomphidae ('Gweision neidr tindrom')
- Teulu'r Aeshnidae ('Yr Ymerawdwyr')
- Teulu'r Cordulegastridae ('Gweision neidr torchog')
- Teulu'r Corduliidae ('Y Gweision gwyrdd')
- Teulu'r Libellulidae ('Y Picellwyr')
Ar lafar, ac yn gyffredinol gelwir y mursennod hefyd yn weision neidr, er nad yw hyn yn hollol gywir. Dyma'r prif grwpiau:
- Is-urdd Zygoptera (Mursennod)
- Teulu'r Calopterygidae ('Y Morwynion')
- Teulu'r Lestidae ('Y Mursennod gwyrdd')
- Teulu'r Coenagrionidae ('Y Mursennod coch a glas-ddu')
- Teulu'r Platycnemididae ('Y Mursennod coeswen')
Mae gan nifer o weision neidr enwau Cymraeg ac mae'r rheiny ar y cyfan wedi'u canfod yng ngwledydd Prydain ar ryw gyfnod.
| Delwedd | Rhywogaeth | Enw Lladin | Gwledydd | Côd eu statws |
|---|---|---|---|---|
|
Gwas neidr dindrom [B] | Gomphus vulgatissimus |  Cymru Lloegr
|
|
|
Gwas neidr coes felen [C] | Gomphus flavipes | V (1818) |
| Delwedd | Rhywogaeth | Enw Lladin | Gwledydd | Côd eu statws |
|---|---|---|---|---|
|
Gwas neidr y De | Aeshna cyanea |  yr Alban Cymru Lloegr
|
|
.jpg)
|
Gwas neidr brown | Aeshna grandis | Cymru Lloegr
|
|
|
Gwas neidr llygadwyrdd | Aeshna isoceles | Lloegr[K]
|
|
|
Gwas neidr Asur | Aeshna caerulea | yr Alban
|
|
|
Gwas neidr glas | Aeshna juncea | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
|
Gwas neidr mudol | Aeshna mixta | Cymru Lloegr
|
|
|
Gwas neidr mudol y De [D] | Aeshna affinis | V (1952) | |
|
Ymerawdwr | Anax imperator | Cymru Lloegr
|
|
|
Ymerawdwr bach | Anax parthenope | Cymru Lloegr
|
RC (1996) |
|
Gwas neidr gwyrdd | Anax junius | V (1998) | |
|
Gwas neidr flewog | Brachytron pratense | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
|
Gwas neidr crwydrol [E] | Hemianax ephippiger | V (1903) |
Teulu'r Cordulegastridae - Gweision neidr torchog
golygu| Delwedd | Rhywogaeth | Enw Lladin | Gwledydd | Côd eu statws |
|---|---|---|---|---|
|
Gwas neidr eurdorchog | Cordulegaster boltonii | yr Alban Cymru Lloegr
|
Teulu'r Corduliidae - Y Gweision Gwyrdd
golygu| Delwedd | Rhywogaeth | Enw Lladin | Gwledydd | Côd eu statws |
|---|---|---|---|---|
|
Gwas gwyrdd blewog | Cordulia aenea | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
|
Gwas gwyrdd gloyw | Somatochlora metallica | yr Alban Lloegr
|
|
|
Gwas gwyrdd y Gogledd | Somatochlora arctica | yr Alban
|
|
|
Gwas orenfrith | Oxygastra curtisii | Ex (1963) |
Teulu'r Libellulidae - Y Picellwyr
golygu| Delwedd | Rhywogaeth | Enw Lladin | Gwledydd | Côd eu statws |
|---|---|---|---|---|
|
Picellwr praff | Libellula depressa | Cymru Lloegr
|
|
|
Picellwr prin | Libellula fulva | Lloegr
|
|
.jpg)
|
Picellwr pedwar nod | Libellula quadrimaculata | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
|
Picellwr tinddu | Orthetrum cancellatum | Cymru Lloegr
|
|
|
Picellwr cribog | Orthetrum coerulescens | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
|
Gwäell scarlad | Crocothemis erythraea | V (1995) | |
.jpg)
|
Gwäell ddu | Sympetrum danae | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
.jpg)
|
Gwäell asgell aur [F] | Sympetrum flaveolum | V | |
|
Gwäell wythien goch | Sympetrum fonscolombei | Lloegr
|
RC |
|
Gwäell rudd | Sympetrum sanguineum | Cymru Lloegr
|
|
.jpg)
|
Gwäell gyffredin [G] | Sympetrum striolatum | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
_4.jpg)
|
Gwäell grwydrol | Sympetrum vulgatum | V | |
|
Gwäell resog | Sympetrum pedemontanum | V (1995) | |
|
Picellwr wynebwyn | Leucorrhinia dubia | yr Alban Cymru Lloegr
|
|
|
Picellwr wynebwyn mawr [H] | Leucorrhinia pectoralis | V (1859) | |
|
Y gleider crwydrol [I] [J] | Pantala flavescens | V (1823) |
Gweision neidr yng Nghymru
golyguYng Nghymru roedd 37 o rywogaethau o Urdd yr Odanata yn paru rhwng 2010 a 2015: 22 o fursennod (Zygoptera) a 15 o weision neidr (Anisoptera).[6]
Dyma'r gweision neidr:
-
Gwas neidr glas - Aeshna juncea -
Gwas neidr mudol - Aeshna mixta -
Gwas neidr y De - Aeshna cyanaea -
Gwas neidr brown - Aeshna grandis -
Ymerawdwr - Anax imperator -
Ymerawdwr bach - Anax parthenope -
Gwas neidr crwydrol - Anax (Hemianax) ephippiger -
Gwas neidr flewog - Brachytron pratense -
Gwas neidr dindrom - Gomphus vulgatissimus -
Gwas neidr eurdorchog - Cordulegaster boltonii -
Gwas gwyrdd blewog - Cordulia aenea -
Picellwr wynebwyn - Leucorrhinia dubia -
Picellwr pedwar nod - Libellula quadrimaculata -
Picellwr praff - Libellula depressa -
Picellwr tinddu - Orthetrum cancellatum -
Picellwr cribog - Orthetrum coerulescens -
Gwäell wythien goch - Sympetrum fonscolombii -
Gwäell asgell aur - Sympetrum flaveolum -
Gwäell rudd - Sympetrum sanguineum -
Gwäell ddu - Sympetrum danae -
Gwäell grwydrol - Sympetrum vulgatum
.JPG)
.jpg)
Maint
golygu| Enw'r rhywogaeth | milimetrau |
|---|---|
| picellwr wynebwyn | 37(Leucorrhinia dubia)
|
| picellwr cribog | 44(Orthetrum coerulescens)
|
| gwas gwyrdd blewog | 48(Cordulia aenea)
|
| picellwr pedwar nod | 48(Libellula quadrimaculata)
|
| picellwr praff | 48(Libellula depressa)
|
| picellwr tinddu | 49(Orthetrum cancellatum)
|
| gwas neidr flewog | 55(Brachytron pratense)
|
| gwas neidr mudol | 63(Aeshna mixta)
|
| gwas neidr crwydrol | 63(Anax (Hemianax) ephippiger)
|
| gwas neidr y de | 70(Aeshna cyanaea)
|
| ymerawdwr bach | 71(Anax parthenope)
|
| gwas neidr brown | 73(Aeshna grandis)
|
| gwas neidr glas | 74(Aeshna juncea)
|
| ymerawdwr | 78(Anax imperator)
|
| gwas neidr eurdorchog | 84(Cordulegaster boltonii)
|
Gweler hefyd
golygu- Mursennod (Zygoptera)
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Martin Schorr, Martin Lindeboom, Dennis Paulson. "World Odonata List". University of Puget Sound. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-07-28. Cyrchwyd 25 Mawrth 2014.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
- ↑ Odonata at Tree of Life web project. Retrieved 2011-09-18.
- ↑ Waldbauer, Gilbert (2006). A Walk Around the Pond: Insects in and Over the Water. Harvard University Press. t. 105. ISBN 9780674022119.
- ↑ Dunkle, Sidney W. (2000). Dragonflies Through Binoculars: a field guide to the dragonflies of North America. Oxford University Press. ISBN 0-19-511268-7.
- ↑ Zhang, Z.-Q. (2011). "Phylum Arthropoda von Siebold, 1848 In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness". Zootaxa 3148: 99–103. http://mapress.com/zootaxa/2011/f/zt03148p103.pdf.
- ↑ www.british-dragonflies.org; Archifwyd 2016-11-10 yn y Peiriant Wayback adalwyd 16 Awst 2015