Caeau Pontcanna a Chaeau Llandaf

Caeau Llandaf
Math	parc
Daearyddiaeth
Gwlad	y Deyrnas Unedig
Cyfesurynnau	51.4906°N 3.2074°W
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Caeau Pontcanna a Chaeau Llandaf yn ddau fan gwyrdd trefol sy'n ffinio â'i gilydd yng Nghaerdydd, yn gorchuddio 157 erw (64 ha) a 70 erw (28 ha) yn y drefn honno.^[1]^[2] Fe'u lleolir ar lannau gorllewinol yr Afon Taf ac i'r dwyrain o Landaf ac i'r gogledd-ddwyrain o Bontcanna.^[3] Mae'r ddau barc yn eiddo i Gyngor Caerdydd ac yn cael eu rheoli gan ei adran Barciau. Mae'r parciau gan fwyaf ar dir gwastad gan eu bod yn rhan o orlifdir Afon Taf, er bod y tir yn codi ar ymyl gorllewinol Caeau Llandaf.^[3] I'r de o Gaeau Pontcanna mae Gerddi Sophia a maes criced Gerddi Sophia.^[3] Mae'r parcdir wedi'i leinio â rhodfeydd o goed a mannau glaswelltog mawr. Defnyddir y parc hefyd ar gyfer digwyddiadau chwaraeon.^[4]

Hanes

Caeau Llandaf, tua 1905

Rhodfa goed drwy ganol Caeau Llandaf (2010)

Prynwyd Caeau Llandaf i Gyngor Caerdydd oddi wrth y teulu Thompson oedd yn berchen felin ym 1898. Mae'r parc wedi'i leoli ar lwybr hanesyddol bwysig rhwng canol y ddinas a Llandaf.^[5] Dyma'r un teulu a gyflwynodd tir ychydig i'r gorllewin ar dir Cae Syr Dafydd a enwyd yn Barc Thompson.

Ym 1860, cyhoeddwyd estyniad o'r parc tua'r gogledd at ddibenion athletaidd, ac fe'i cynhaliwyd ym 1879, gan uno â Chaeau Pontcanna. Datblygwyd y parc rhwng 1899 a 1901. Ychwanegwyd tri chae criced, cae hoci a chwrt tenis. Cyflwynwyd cynlluniau ar gyfer pwll nofio, a gaeodd yn gynnar yn y 1990au. Soniwyd am nodweddion fel pwll ffynnon, creigwaith a dellt rhedyn yn yr ardal 70 erw (280,000 m2) mewn cylchgrawn garddio ym 1923, ond maent wedi mynd ers hynny. Defnyddiwyd 40 erw (160,000 m2) o'r caeau ar gyfer rhandiroedd yn ystod y rhyfel.^[6]

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol 2008 ar Gaeau Llandaf, canlyniad hynny oedd yn dal yn broblem ym mis Ebrill 2010 ar ôl i ran o’r caeau barhau’n llawn dwr. Ers hynny mae Cyngor Caerdydd wedi cyhoeddi cynlluniau ailddatblygu gwerth £400,000 ar gyfer y lleiniau â draeniau o dan ddaear.^[7]

Ym mis Gorffennaf 2010 gwrthododd Cyngor Caerdydd gais am faes parcio y tu allan i Athrofa Prifysgol Cymru, Caerdydd (a elwir yn Brifysgol Metropolitan Caerdydd bellach), gan nodi y byddai’n niweidio cymeriad a golwg Ardal Gadwraeth Llandaf, yn arwain at golli mannau agored yn y ddinas, ac yn gwaethygu tagfeydd traffig ar Western Avenue.^[8]

Cynhalwyd gŵyl fawr Gymraeg Tafwyl ar Gaeau Llandaf yn 2017 gan nad oedd y lleoliad blaenorol, gerddi Castell Caerdydd ar gael oherwydd cynnal Cynghrair y Pencampwyr UEFA. Mynychodd 38,000 o bobl yr ŵyl 9 diwrnod (oedd yn cynnwys digwyddiadau y tu allan i'r Caeau) o'u cymharu â 36,000 y flwyddyn flaenorol.^[9]

Tirwedd

Gatiau ar fynedfa ogleddol Caeau Pontcanna (2010)

Mae'r ddau parcwedi'u gwahanu ar yr ochr ddwyreiniol gan wal gerrig gyda choed masarn ar y naill ochr a'r llall. Mae'r ardal wedi'i phlannu â choed collddail o bob ochr i'r llwybrau cerdded. Ar hyd yr ochr ddwyreiniol, wrth ymyl y wal, mae amrywiaeth o gyfleusterau hamdden, gan gynnwys maes chwarae i blant, lawnt fowlio a chyrtiau tenis. Yn y pen gogleddol roedd pwll nofio awyr agored. Mae nodweddion a gofnodwyd yn y 1920au, megis ffynnon, pwll, creigwaith a phant rhedyn, i gyd wedi diflannu.^[10]

Mae'r parc yn cynnwys cymysgedd o laswelltir wedi'i dorri'n helaeth ac ardaloedd coetir sy'n gartref i fywyd gwyllt. Mae'r parc wedi'i leoli yn nyffryn Afon Taf. Mae coed aeddfed yn gyffredin ledled y parc, fel y castanwydd (Aesculus) a choed phalmwydden (Tilia).^[5]

Mae'r parc yn ardal o laswellt wedi'i dorri a groesir gan rwydwaith o lwybrau tarmac, wedi'u ffinio gan ffyrdd ar bob ochr ond i'r dwyrain, lle ceir y rhan fwyaf o gyfleusterau hamdden.^[6]

Lleoliad

Pobl yn chwarae campau tîm fel rygbi a phêl-droed ar Gaeau Pontcanna (2008)

Mae'r caeau, ynghyd â Chaeau Pontcanna gerllaw, yn ffurfio lletem fawr o fannau agored, a leolir ar lan orllewinol Afon Taf, yn ymestyn o ganol y ddinas allan i'r gorllewin o Landaf. Saif Gerddi Sophia ychydig i'r de o'r ardal ac mae Parc Bute yr ochr arall i'r afon.^[6]

Ceir mynediad ar droed i'r parc o'r strydoedd cyfagos yn y cymunedau priodol. Mae llwybr beicio Taith Taf yn rhedeg trwy Gaeau Pontcanna gerllaw, ychydig i'r gogledd o Gaeau Llandaf. Mae gwasanaethau bws yn rhedeg ar hyd Heol y Gadeirlan a Heol Caerdydd, i'r de a'r dwyrain o'r parc.^[5]

Mae pencadlys Cyd-bwyllgor Addysg Cymru (CBAC) a champws Llandaf Prifysgol Metropolitan Caerdydd ychydig y tu hwnt i ffin ogleddol y caeau.

Cyfleusterau

Mae gan y parc gaeau chwaraeon wedi'u cynllunio ar gyfer llawer o wahanol chwaraeon, yn ogystal â chyrtiau tennis a chyfleusterau bowlio, a maes chwarae. Mae Clwb Tenis Llandaf Fields wedi'i leoli yn y parc.[10] Darperir ystafelloedd newid, toiledau a pharcio yng Nghaeau Llandaf.^[5]

Cau Lido Nofio

Bu pwll nofio awyr agored ar ben ogleddol pellach Caeau Llandaf, wrth ymyl Western Avenue. Fe'i hagorwyd gan Gorfforaeth Caerdydd yn y 1920au cynnar. Wedi'i leoli ger Western Avenue, cafodd y safle ei ystyried yn wreiddiol, er bod gwaith adnewyddu a gwelliannau i'r cyfleusterau gwylwyr, yn gartref i gystadlaethau nofio a deifio yng Ymerodraeth Ngemau’r Ymerodraeth Brydeinig a’r Gymanwlad a gynhaliwyd yng Nghaedydd yn 1958. Yn y pen draw, adeiladwyd pwll nofio pwrpasol yn Wood St yng nghanol y ddinas, sydd bellach wedi ei ddymchwel ac yn safle sinema aml sgrîn.^[11]

Caeawyd y pwll nofio yn 1994 am nad oedd yn talu ffordd. Dymchwelwyd y safle yn 1998.^[12] Defnyddiwyd lluniau o'r pwll nofio a'i drysau amryliw fel clawr eiconig record hir Geraint Jarman a'r Cynganeddwyr, Diwrnod i'r Brenin (1981).^[13]

Oriel

Map yn dangos Caeau Llandaf (chwith) a Chaeau Pontcanna (de)
'Cafe Castan' ar fynedfa ddeheuol Caeau Llandaf oddi ar Heol y Gadeirlan
Gêm griced ar ochr ogleddol Caeau Llandaf gyda thŵr Cadeirlan Llandaf yn y cefndir
Llwybr drwy Caeau Pontcanna yn arwain i'r gogledd ddwyrain (2014)
Parcfa a Ystafelloedd Newid Caeau Pontcanna