Rhestr o Gymry a wrthododd 'Anrhydedd Brydeinig'

Dyma restr o Gymry a wrthododd "Anrhydedd Brydeinig". Mae'r erthygl yn cynnwys rhestr o bobl a anwyd yng Nghymru neu gyda rhiant Cymreig.

Rhesymau dros wrthod

Michael Sheen, actor Cymreig a ddychwelodd "Anrhydedd Brydeinig" yn 2020.

Mae gwrthodiadau Cymreig hefyd wedi cael eu trafod yn y cyfryngau cenedlaethol Cymreig, gan restru rhyw naw o Gymry yn gwrthod “anrhydedd” gan gynnwys Carwyn James a Jim Griffiths er enghraifft.

Mae Cymry amlwg fel chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru, a hyfforddwr rygbi llwyddiannus, Carwyn James wedi gwrthod "MBE" am resymau gwleidyddol, gan gynnwys bod yn genedlaetholwr Cymreig, yn hytrach yn dewis derbyn gwobrau Cymreig fel un gan yr Orsedd.

Gwrthododd Hywel Gwynfryn “anrhydedd yn yr 1980au, gan ddyfynnu ei genedligrwydd fel Cymro hefyd trwy ddatgan, “Pan gefais y cynnig roeddwn newydd gael fy ngwneud yn gymrawd o Brifysgol Bangor a chefais y wisg werdd gan yr Orsedd, felly teimlais fy mod yn cael fy nghydnabod gan fy ngwlad" (Cymru).

Gwrthododd Beti George "anrhydedd" am resymau tebyg hefyd, gan ddweud "Rwyf hefyd yn weriniaethwr ac mae'r Ymerodraeth i mi yn symbol o ormes, caethwasiaeth a dioddefaint. Rwyf mewn cwmni da - fel Hywel Gwynfryn a'r diweddar Carwyn James ac mae'n debyg bod llawer mwy."

Fe wnaeth eraill, fel yr actor amlwg, Michael Sheen hefyd ddychwelyd y wobr ar ôl ymchwilio i'r berthynas rhwng Cymru a'r wladwriaeth Brydeinig, gan ddweud "Byddwn i'n rhagrithiwr taswn i'n dweud y pethau roeddwn i'n mynd i'w dweud yn y ddarlith am natur y perthynas rhwng Cymru a’r wladwriaeth Brydeinig.” Mewn araith, cyfeiriodd at "gamau yn y gorffennol" a gyflawnwyd gan Loegr "i'n torri, ein rheoli, ein darostwng". Mae hefyd yn credu bod cael sgwrs iach am annibyniaeth i Gymru yn bwysig. Mae Sheen wedi disgrifio'r defnydd o'r teitl "Tywysog Cymru" gan frenhiniaeth Lloegr (Prydeinig yn ddiweddarach) fel " bychanu " Cymru. Mae Michael Sheen wedi derbyn gwobrau Cymraeg fel gwobr Dewi Sant.

Ymateb cymysg a gafodd Gareth Bale am dderbyn "MBE" yn 2022, gyda rhai o gefnogwyr pêl-droed Cymru yn anhapus gyda'i benderfyniad i dderbyn y wobr. Yna cyfeiriodd Huw Edwards at hawl Bale i benderfynu drosto'i hun a oedd am dderbyn yr "anrhydedd" ai peidio.

Mae colofnydd newyddion Cymraeg Cenedlaethol hefyd wedi awgrymu bod "Dyletswydd i wrthod anrhydeddau o'r wladwriaeth Brydeinig bresennol fel ffordd o wrthod cynodiadau trefedigaethol y gongs eu hunain."

Anrhydedd Cymreig

Mae galwadau hefyd wedi bod i gyflwyno system anrhydeddau Cymreig fel "Medal Cymru" a gafodd ei chefnogi gan ddeiseb ond mae Comisiwn Cynulliad y Senedd wedi dweud nad oedd hi'n amser priodol i gyflwyno "Medal Cymru" oherwydd yr "economaidd presennol" hinsawdd" yn 2009. Un opsiwn penodol a ystyriwyd yn dilyn ymgynghoriad cyhoeddus oedd dyfarnu un "Medal Cymru" y flwyddyn gan y Senedd. Mae Tanni Grey-Thompson wedi dweud y byddai'r cynnig hwn yn "syniad hyfryd".

Yn 2013, lansiwyd Gwobrau Dewi Sant (er nad yw’n disodli’r “system anrhydeddau Prydeinig”), gan wobrwyo Cymry am “waith ysbrydoledig ac eithriadol”.

Yn 2021, lansiwyd deiseb i'r Senedd o'r enw "Sefydlu System Genedlaethol er Anrhydedd; Gwobr Marchog Cymru", yn cynnig system anrhydeddau Cymreig. Dywedodd Llywodraeth Cymru (Llafur Cymru) nad oedd ganddyn nhw gynlluniau i gyflwyno "system anrhydeddau Cymreig" yn lle'r "system anrhydeddau Prydeinig".

Cymry a wrthododd "anrhydedd Brydeinig"

Huw T Edwards

Gwrthododd "Arglwyddiaeth" ("Lordship")

• Jim (James) Griffiths - gwrthod y cynnyg o ddyrchafiad i "Dŷ yr Arglwyddi" fel "arglwydd" am oes.

Gwrthod "Marchog Baglor ("Knight Bachelor")

• Henry Rees Davies (yn 1935).
• Glanville Williams (yn 1980).

Gwrthod a "Marchog Cadlywydd " ("Knight Commander, KCMG")

• George Garo Jones, (George Trefgarne) Gwleidydd Rhyddfrydol Cymreig a Llafur (yn 1951).

Gwrthod "Marchogaeth" ("Knighthood")

Yr arlunydd Augustus John

• Edward Lewis Hopkins (Ted Hopkins), yn 1919.
• Huw T. Edwards, undebwr llafur Cymreig a gwleidydd Llafur Cymreig. Roedd yn anghyfforddus gydag anrhydedd, gwrthododd Huw T Edwards gael ei urddo'n farchog ar o leiaf ddau achlysur. Roedd wedi derbyn MBE yn flaenorol, cyn ei ymwrthod.
• Augustus John, gwrthododd "Orchymyn Teilyngdod" i ddechrau yn 1942 ac yn ddiweddarach gwrthodwyd "marchog".

Gwrthod "CBE"

Awdur sgriptiau a nofelau Cymreig, Andrew Davies

• William Jenkyn Thomas (in 1935).
• Richard Aaron, Athronydd Cymreig, Athro Athroniaeth, Coleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth (yn 1962). Dywedodd "Roedd fy nhad yn fab i deiliwr ac roedd yn falch o'i gefndir dosbarth gweithiol a'i werthoedd. Rwy'n cofio nad oedd yn hoffi cael ei alw'n 'syr' gan bobl ac nid oedd yn gweld ei hun yn rhan o'r 'sefydliad'." o gwbl.
• R. Geraint Gruffydd (yn 1964).
• Owen Ellis Evans (Parchedig), noddwr beibl y Testament Newydd yn Gymraeg (yn 1976).
• Elwyn Davies, Gweinyddwr prifysgol a diwylliant Cymreig, gwas sifil, awdur ac academydd.
• Andrew Davies, awdur sgript a nofelau gan gynnwys; House of Cards ac A Very Peculiar Practice, a'i addasiadau o Vanity Fair, Pride and Prejudice, Middlemarch, Bleak House a War & Peace (yn 1982).

Gwrthod neu ddychwelyd "OBE"

Michael Sheen yn 2010, dychwelyd "OBE" ar ôl gwerthfawrogi ymchwil a gwerthfawrogiad o hanes Cymru.

• Cyrus J Evans (yn 1920).
• Ifan ab Owen Edwards (yn 1941).
• Hugh John Owen, (yn 1942).
• Rhys Hopkin Morris (yn 1945).
• "David Thomas"; o bosib yr addysgydd Cymreig (yn 1954).
• Thomas Parry, awdur Cymreig (yn 1959).
• Iorwerth Peate, bardd ac ysgolhaig (yn 1963).
• Edward Tegla Davies, gweinidog gyda'r Methodistiaid Wesleaidd ac awdur Cymraeg poblogaidd (yn 1963).
• Grace Williams, cyfansoddwraig (yn 1967).
• Kenneth Williams, actor a digrifwr. "Pan mae rhywbeth yn cael ei chynig sy'n amlwg ddim yn werth y pris...mae dal gennym yr hawl i ddweud 'Dim Diolch'" (1969)
• "John Jones": Efallai: John Gwilym Jones, Roedd yn llenor, dramodydd, nofelydd, awdur straeon byrion, cyfarwyddwr drama, academydd a beirniad, yn cael ei ystyried yn ffigwr amlwg yn y meysydd hynny (yn 1972).
• Idwal Jones, Awdur daearyddol Cymreig a gwleidydd Llafur (yn 1982).
• Alun Herbert Davies (Alun Creunant) (yn 1983).
• "Robert Williams", cerddoriaeth yin 1984).

• Michael Sheen, Penodwyd yr actor Cymreig yn OBE yn 2009 am ei wasanaeth i ddrama. Yn 2017 dychwelodd Sheen y wobr ar ôl ymchwilio i’r berthynas rhwng Cymru a’r wladwriaeth Brydeinig, gan ddweud “Byddwn i’n rhagrithiwr pe bawn yn dweud y pethau roeddwn i’n mynd i’w dweud yn y ddarlith am natur y berthynas rhwng Cymru a’r wladwriaeth Brydeinig ." Mae hefyd yn annog "trafodaeth iach" am annibyniaeth i Gymru. Mewn araith, cyfeiriodd at "gamau yn y gorffennol" a gyflawnwyd gan Loegr "i'n torri, ein rheoli, ein darostwng". Mae Sheen wedi disgrifio’r defnydd o’r teitl “Tywysog Cymru” gan frenhiniaeth Lloegr (Prydeinig yn ddiweddarach) fel “ bychanu” Cymru.

Gwrthod "MBE"

Hywel Gwynfryn ar glawr ei lyfr

• Elwyn Roberts (yn 1952).
• Carwyn James, Chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru (yn 1972). Roedd yn falch o gael ei sefydlu yn yr Orsedd.
• Hywel Gwynfryn (yn yr 1980au), gan nodi "Pan gefais y cynnig roeddwn newydd gael fy ngwneud yn Gymrawd Prifysgol Bangor a chefais y wisg werdd gan yr Orsedd, felly teimlais fy nghydnabod gan fy ngwlad" (Cymru).
• Huw Llywelyn Davies gwrthod "anrhydedd Prydeinig" oherwydd ei fod yn teimlo y byddai ei dderbyn "yn erbyn ei egwyddorion a'i fagwraeth".
• Beti George (yn 2020), gan nodi "Rwyf hefyd yn weriniaethwr ac mae'r Ymerodraeth i mi yn symbol o ormes, caethwasiaeth a dioddefaint. Rwyf mewn cwmni da - pobl fel Hywel Gwynfryn a'r diweddar Carwyn James ac mae'n debyg bod llawer mwy."

Pobl a anwyd yng Nghymru

TE Lawrence ("Lawrence o Arabia").

Gwrthod "CBE"

• Roald Dahl, awdur (yn 1986).

Gwrthod marchogaeth

• T. E. Lawrence - Gwrthododd farchogaeth a medalau eraill oherwydd driniaeth yr Arabiaid gan lywodraeth Prydain a'r cytundeb Sykes-Picot.

Gweler hefyd

• Ymgyrch i ddod â theitl Tywysog Cymru i ben

• Datganoli Cymru
• Annibyniaeth i Gymru
• Mudiad gweriniaethol Cymru
• Rhestr mudiadau Cymru
• Gwleidyddiaeth Cymru