Wicipedia

Sgandinafiaeth

mudiad ddiwylliannol-wleidyddol dros un neu perthynas agosach rhwng y teyrnasoedd a chenhedloedd Llychlyn/Sgandinafia.

Mae Sgandinafiaeth, a elwir hefyd sgandinafyddiaeth[angen ffynhonnell], Llychlyniaeth[angen ffynhonnell] yn ideoleg sy'n cefnogi gwahanol raddau o gydweithrediad ymhlith y gwledydd Sgandinafaidd. Yn Saesneg, defnyddir termau megis scandanivism, scandinavianism[1]; neu pan-scandanavianism[2]. Mae sgandinafiaeth yn cynnwys y mudiad llenyddol, ieithyddol a diwylliannol sy'n canolbwyntio ar hyrwyddo gorffennol Sgandinafaidd, treftadaeth ddiwylliannol, a mytholeg Llychlynnaid sy'n gyffredin i'r tair gwlad, yn ogystal â chontinwwm iaith neu dafodiaith gyffredin (o iaith hynafiad cyffredin yr Hen Norseg). Arweiniodd sgandinafiaeth at y ffurfio cyfnodolion a chymdeithasau ar y cyd i gefnogi llenyddiaeth ac ieithoedd Sgandinafaidd.[3] Mae Nordiaeth yn ehangu'r cwmpas i gynnwys Gwlad yr Iâ a'r Ffindir.[4]

Poster o'r 19g o filwyr y gwledydd Sgandinafaidd (ch-dde) Norwy, Denmarc a Sweden yn gafael dwylo mewn brawdgarwch ac undod (noder nad oedd Norwy yn annibynnol ar y pryd ac yn rhan o Sweden
Cyfarfod myfyrwyr a blaid sgandinafiaeth, Copenhagen, 1845
Cyfarfod yn 1856 o fyfyrwyr Sgandinafaidd yn Uppsala, Sweden, gyda gorymdaith wrth ymyl Svandammen
Logo Sgandinafiaeth: meillion tair deilen yn cynrychioli undeb Denmarc, Sweden a Norwy

Gellir gweld cymhariaeth rhwng agweddau ar Sgandinafiaeth â Phan-Geltiaeth y gwledydd Celtaidd.

Hanes

golygu

Yn ôl yr hanesydd Sverre Bagge, cyn ffurfio teyrnasoedd tebyg i'r wladwriaeth yn Sgandinafia,[5]

Roedd Sgandinafia yn homogenaidd yn ddiwylliannol ac yn ieithyddol. Hyd yn oed yn y drydedd ganrif ar ddeg defnyddiwyd y term ‘tafod Daneg’ ar gyfer yr iaith ledled yr ardal. Roedd yna wahanol dafodieithoedd, ond nid oedd y llinellau rhannu rhyngddynt yn cyfateb i'r ffiniau cenedlaethol diweddarach. Roedd crefydd ac arferion hefyd yn debyg, yn ystod y cyfnodau paganaidd yn ogystal â'r cyfnodau Cristnogol. Felly, ni wnaeth unrhyw wahaniaethau diwylliannol nac ieithyddol atal uno pob gwlad. Ar y llaw arall, ni wnaeth gwahaniaethau o'r fath arwain at ffiniau naturiol rhwng y teyrnasoedd a ddaeth i'r amlwg yn y pen draw.

Tarddodd Pan-Sgandinafiaeth fel mudiad modern yn y 19eg ganrif.[1] Roedd y mudiad Pan-Sgandinafaidd yn cyfateb i symudiadau uno'r Uno'r Almaen a'r Uno'r Eidal.[6] Yn wahanol i'r cymheiriaid o'r Almaen a'r Eidal, ni fu'r prosiect adeiladu gwladwriaeth Sgandinafaidd yn llwyddiannus ac ni chaiff ei ddilyn mwyach.[2][6] Roedd ar ei anterth yng nghanol y 19eg ganrif ac yn cefnogi'r syniad o undod Sgandinafaidd.[7][1]

Cychwynnwyd y mudiad gan fyfyrwyr prifysgol o Ddenmarc a Sweden yn yr 1840au, gyda chanolfan yn Scania.[8] Yn y dechrau, roedd y sefydliadau gwleidyddol yn y ddwy wlad, gan gynnwys y frenhines absoliwt Christian VIII a Charles XIV gyda'i "lywodraeth un dyn", yn amheus o'r mudiad.[8] Roedd y mudiad yn rym sylweddol rhwng 1846 a 1864, ond gostyngodd y mudiad yn y pen draw a dim ond cefnogaeth gref ymhlith y boblogaeth Sweden sy'n siarad Sweden yn y Ffindir.[1][9] Daeth cwymp Pan-Sgandinafiaeth ym 1864 pan ddechreuodd Ail Ryfel Schleswig-Holstein. Methodd y Brenin Siarl XV a oedd yn Frenin Sweden-Norwy o 1859 hyd ei farwolaeth ym 1872, er gwaethaf hyrwyddo Pan-Sgandinivianiaeth, helpu Denmarc yn y rhyfel.[10]

Daeth yr awdur Hans Christian Andersen i gefnogi Sgandinafiaeth ar ôl ymweliad â Sweden ym 1837, ac ymrwymodd i ysgrifennu cerdd a fyddai’n cyfleu perthnasedd Sweden, Daniaid a Norwyaid.[11] Ym mis Gorffennaf 1839, yn ystod ymweliad ag Ynys Fyn yn Nenmarc, ysgrifennodd Andersen destun ei gerdd, Jeg er en Skandinav ("Sgandinafia ydw i").[11] Cyfansoddodd Andersen y gerdd i ddal "harddwch yr ysbryd Nordig, y ffordd y mae'r tair chwaer wlad wedi tyfu gyda'i gilydd yn raddol", fel rhan o anthem genedlaethol Sgandinafaidd.[11] Gosododd y cyfansoddwr Otto Lindblad y gerdd i gerddoriaeth, a chyhoeddwyd y cyfansoddiad ym mis Ionawr 1840. Cyrhaeddodd ei boblogrwydd uchafbwynt ym 1845, ac anaml y canwyd ef ar ôl hynny.[11]

Tolc i'r Freuddwyd

golygu

Yn y dechrau, cefnogwyd y mudiad gan bapurau newydd fel 'Fædrelandet' ac 'Aftonbladet', a oedd yn ei ystyried yn ffordd i greu cydbwysedd mewn perthynas â'r grymoedd ceidwadol. Yn enwedig yn y Rhyfel Tair Blynedd rhwng Denmarc a Prwsia ym 1848, lle cynigiodd Sweden-Norwy gefnogaeth ar ffurf llu alldeithiol, er na chymerodd y llu ran yn y brwydro yn y pen draw.

Dioddefodd y mudiad golled ddifrifol, na orchfygodd yn llwyr pan ddechreuodd Ail Ryfel Schleswig, ac ymataliodd Sweden-Norwy, er gwaethaf nifer o ddatganiadau cadarnhaol am anfon milwyr, rhag cymryd rhan yn y rhyfel ar ochr Denmarc. Ceisiodd Siarl XV roi pwysau ar ei lywodraeth i gefnogi Denmarc yn filwrol, ond ni fyddai hyn mewn perygl o wrthdaro â Phrwsia, a ddaeth i'r amlwg fel ffactor pŵer yr Almaen sydd i ddod yn Ewrop. Dioddefodd y Sgandinafiaid orchfygiad pellach pan dorrodd Norwy ym 1905 allan o'r undeb personél â Sweden, a leihaodd y siawns o gael cymanwlad rhwng y gwledydd Sgandinafaidd.

Cydweithrediad amddiffyn Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd

golygu

Roedd y tensiwn milwrol rhwng yr Unol Daleithiau a'r Undeb Sofietaidd ar ôl yr Ail Ryfel Byd yn rhoi pwysau ar Ddenmarc a Norwy yn benodol i ymrwymo i gynghrair filwrol. Yng ngwanwyn 1948, daeth y gwrthdaro gwleidyddol mawr yn bresennol iawn. Credai'r Prif Weinidog Hans Hedtoft y dylai Denmarc ddewis y rhanbarth Nordig yn lle'r dwyrain neu'r gorllewin, ond yn ystod gwanwyn 1948 codwyd y ffryntiau'n sydyn. Llofnododd Prydain, Ffrainc, Gwlad Belg a'r Iseldiroedd Gytundeb Brwsel ar gydweithrediad milwrol. Roedd y coup d'état yn Tsiecoslofacia yn cyd-fynd ag adroddiadau bod cynllun tebyg wedi'i gynllunio yn Nenmarc a Norwy.[12]

Mynnodd Arlywydd yr Unol Daleithiau fod gwledydd Ewropeaidd yn gwrthsefyll pe bydden nhw eisiau help yn ystod goresgyniad. Roedd y ddwy wlad Sgandinafaidd arall hefyd o dan ddylanwad y sefyllfa wleidyddol fawr, a phenderfynodd llywodraeth Sweden ym mis Ebrill 1948 ddechrau trafodaethau ar gydweithrediad amddiffyn Nordig. Fodd bynnag, roedd yn rhag-amod i Sweden y dylai'r gwledydd Nordig aros yn niwtral yn y gwrthdaro rhwng y Dwyrain a'r Gorllewin. Cyrhaeddodd y tensiynau rhwng y Dwyrain a'r Gorllewin uchafbwynt ym 1948, a thyfodd pwysigrwydd amddiffynfa. Daeth y llu o wahanol warchodwyr cartref, a sefydlwyd ar ôl y rhyfel, yn rhan o barodrwydd brys cyffredinol Denmarc. Ym mis Medi 1948, cyfarfu’r gweinidogion tramor Nordig yn Stockholm, ac yma cytunwyd ar astudiaeth o’r rhagamodau a’r posibiliadau ar gyfer cytundeb rhwymol ar amddiffyn rhanbarthol. Roedd y cytundeb hwn i gael ei ddwyn o dan ddarpariaethau Siarter y Cenhedloedd Unedig. Canolbwyntiwyd yn llwyr ar gydweithrediad Nordig, a phan dderbyniodd Norwy a Denmarc ymholiadau gan yr Unol Daleithiau ar ddechrau 1949 i'w hymgorffori yng nghydweithrediad amddiffyn Gogledd yr Iwerydd (NATO), cyflymwyd y broses. Cynhaliodd gweinidogion tramor y tair gwlad dri chyfarfod ym mis Ionawr 1949, yn Karlstad, Copenhagen ac Oslo. Fe greodd broblemau mawr yr oedd Sweden eisiau cydweithrediad niwtral, annibynnol, tra byddai Norwy yn cael cyfle i fod yn gysylltiedig â phwerau'r Gorllewin. Pan wnaeth yr Unol Daleithiau ym mis Chwefror 1949 yn glir na fyddai Pwerau’r Gorllewin yn darparu cymorth milwrol ar gyfer cydweithrediad Nordig annibynnol, bu’n rhaid i Brif Weinidog Denmarc gyfaddef na ellid gwireddu hyn.[13] Yn lle, ym 1951, cymerodd Denmarc y fenter i ffurfio'r Cyngor Nordig, y cadarnhawyd ei statudau gan seneddau Gwlad yr Iâ, Norwy, Sweden a Denmarc ym 1952 a'r Ffindir ym 1956. Ymhlith y prosiectau cydweithredu pwysicaf yn y gan ddechrau oedd y farchnad lafur Nordig gyffredin a'r Undeb Pasbort Nordig (1955).[14]

Cydweithrediad Economaidd Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd

golygu

Arweiniodd mentrau amrywiol i ehangu cydweithrediad Nordig i farchnad gyffredin fel dewis amgen i'r Marchnad Gyffredin Ewrop, (yr hyn a ddaeth yn Cymuned Ewropeaidd ac yna'r Undeb Ewropeaidd, bellach), a sefydlwyd gan Cytundeb Rhufain ym 1958, i Ddenmarc, Norwy a Sweden ymuno â'r ardal masnach rydd llai caeth, EFTA, ond pan wnaeth llywodraeth Ffrainc dan Charles de Gaulle gosododd y feto yn erbyn ehangu, cymerodd Hilmar Baunsgaard, Prif Weinidog Denmarc ym 1968, y fenter i archwilio posibiliadau cydweithredu Nordig agosach, a allai yn y pen draw arwain at farchnad Nordig fel dewis arall yn lle - ac ar yr un pryd cydweithredwr â - Cymuned Ewropeaidd.[14] [15]

Mewn cyfarfod prif weinidogion yn Copenhagen ym mis Ebrill 1968, cytunodd y prif weinidogion Nordig i geisio cydweithredu Nordig mewn ystod eang o feysydd; yna byddai'n rhaid creu trefniadau sefydliadol i'r graddau y byddai'n angenrheidiol. Ym mis Mehefin 1968, felly, sefydlwyd pwyllgor o swyddogion dan adain y Cyngor Nordig, a gyflwynodd ei adroddiad terfynol ar 17 Gorffennaf 1969. I ddechrau, roedd gan Sweden amheuon ynghylch y cynigion, ond pan ddaeth Oluf Palme i'w swydd fel Prif Weinidog yn y hydref 1969, aeth ei lywodraeth i'r trafodaethau yn gadarnhaol. Roedd Palme yn gweld y fenter fel cyfle i gysylltu Sweden yn agosach at y CE pe bai EFTA yn dadfeilio, heb dorri gyda pholisi niwtraliaeth Sweden mewn materion milwrol.

Mewn llenyddiaeth

golygu
 
Baner y Cyngor Nordig

Mae'r Confensiwn Iaith Nordig yn gonfensiwn o hawliau ieithyddol a ddaeth i rym ar 1 Mawrth 1987, dan adain y Cyngor Nordig. O dan y Confensiwn, mae dinasyddion y gwledydd Nordig yn cael cyfle i ddefnyddio eu hiaith frodorol wrth ryngweithio â chyrff swyddogol mewn gwledydd Nordig eraill heb fod yn atebol i unrhyw gostau dehongli na chyfieithu. Mae'r Confensiwn yn cynnwys awdurdodau gofal iechyd, nawdd cymdeithasol, treth, ysgolion a chyflogaeth, yr heddlu a'r llysoedd. Yr ieithoedd a gynhwysir yw Swedeg, Daneg, Norwyeg, Ffinneg ac Islandeg.[16][17]

Nid yw'r Confensiwn yn adnabyddus iawn ac mae'n argymhelliad ar y cyfan. Mae'r gwledydd wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaethau mewn amryw o ieithoedd, ond nid oes gan ddinasyddion unrhyw hawliau absoliwt heblaw am faterion troseddol a llys.[18][19] Nid yw'r Confensiwn yn ei gwneud yn ofynnol yn awtomatig i awdurdodau ddarparu gwasanaethau mewn iaith arall ond rhaid i ddinesydd fynnu cyfieithydd. [4] Yn aml nid yw gweision sifil mewn sefydliadau swyddogol yn ymwybodol o'r rheoliadau ar ddehongli a chyfieithu ac esgeuluso i ddarparu'r gwasanaethau hyn pan ofynnir amdanynt. [5] At hynny, nid yw'r confensiwn yn cynnwys ieithoedd lleiafrifol, fel Ffaröeg, Kalaallisut, Romani a Sami, ac ieithoedd mewnfudwyr.[20] Mae'r Saesneg hefyd wedi cymryd rôl gynyddol amlwg mewn rhyngweithio rhwng dinasyddion Nordig.[18]

Gweler hefyd

golygu

Mae stori Sherlock Holmes "A Scandal in Bohemia" yn sôn am Frenin Sgandinafia ffuglennol y mae ei ferch ar fin priodi Brenin Bohemia (ffuglennol hefyd), prif gymeriad yn y stori.

Y Cyngor Nordig

golygu

Bu'r syniad o ryw fath o undod rhwng y gwledydd Sgandinafaidd fodoli wedi cwymp Undeb Kalmar ar ffurf Sgandinafiaeth. Yn 1952 sefydlwyd y Cyngor Nordig a welwyd fel adlais o'r Undeb Kalmar ac a ddefnyddiwyd faner Undeb Kalmar fel symbol answyddogol cyn mabwysiadu ei baner ei Cyngor Nordig ei hun. Mae pencadlys y Cyngor yn ninas Copenhagen, Denmarc.

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "Pan-Scandinavianism". Encyclopedia Britannica. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-02-07.
  2. ↑ 2.0 2.1 "Pan-Scandinavianism" Archifwyd 2007-09-29 yn y Peiriant Wayback. (2007). In Encyclopædia Britannica. Retrieved April 29, 2007, from Encyclopædia Britannica Online.
  3. ↑ The Literary Scandinavism Archifwyd 2007-06-23 yn y Peiriant Wayback. Øresundstid, 2003. Retrieved 6 May 2007.
  4. ↑ "Nordism". nordics.info (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-08-31.
  5. ↑ Bagge, Sverre (2009). Early state formation in Scandinavia. 16. Austrian Academy of Sciences Press. t. 145. ISBN 978-3-7001-6604-7.
  6. ↑ 6.0 6.1 Ola Tunander (1999). "Nordic cooperation", UDA085ENG. In Nytt fra Norge, ODIN – Information from the government and the ministries, Ministry of Foreign Affairs, Norway. See also Tunander, Ola (1999). "Norway, Sweden and Nordic cooperation". In The European North – Hard, soft and civic security. Eds. Lassi Heininen and Gunnar Lassinantti. The Olof Palme International Center/Arctic Centre, University of Lapland, 1999. pp. 39–48. ISBN 951-634-690-1.
  7. ↑ J. P. T Bury (3 January 1960). The New Cambridge Modern History: Volume 10. ISBN 9780521045483. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-04-14.
  8. ↑ 8.0 8.1 The Students Archifwyd 2007-08-13 yn y Peiriant Wayback. Øresundstid, 2003. Retrieved 6 May 2007.
  9. ↑ "Charles XV". Encyclopedia Britannica. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-10-12.
  10. ↑ "About Pan-Scandinavianism. Reference Points in the 19th Century (1815-1864)". academia.edu. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-17.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 "I am a Scandinavian". Hans Christian Andersen and Music. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-01-13. Cyrchwyd 2007-01-12.
  12. ↑ Ellemann-Jensen (2005), s.346
  13. ↑ Kühle 1994, t. 200
  14. ↑ 14.0 14.1 Haue 1981, t. 213
  15. ↑ Olsen, s. 17
  16. ↑ Konvention mellan Sverige, Danmark, Finland, Island och Norge om nordiska medborgares rätt att använda sitt eget språk i annat nordiskt land, Nordic Council website. Retrieved on 25 April 2007.
  17. ↑ 20th anniversary of the Nordic Language Convention Archifwyd 2012-01-28 yn y Peiriant Wayback, Nordic news, 22 February 2007. Retrieved on 25 April 2007.
  18. ↑ 18.0 18.1 Language Convention not working properly Archifwyd 2016-03-04 yn y Peiriant Wayback, Nordic news, 3 March 2007. Retrieved on 25 April 2007.
  19. ↑ Helge Niska, Community interpreting in Sweden: A short presentation Archifwyd 2009-03-27 yn y Peiriant Wayback, International Federation of Translators, 2004. Retrieved on 25 April 2007.
  20. ↑ Winsa, Birger (1999), "Language Planning in Sweden", Journal of Multilingual and Multicultural Development 20 (4): 376–473, doi:10.1080/01434639908666384, ISSN 0143-4632, http://www.multilingual-matters.net/jmmd/020/0376/jmmd0200376.pdf, adalwyd 2007-04-25

Dolenni allanol

golygu
Mae'r erthygl hon yn cynnwys term neu dermau sydd efallai wedi eu bathu'n newydd sbon: sgandinafiaeth o'r Daneg "skandinavisme". Gallwch helpu trwy safoni'r termau.
 
Comin Wikimedia
Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Sgandinafiaeth&oldid=12996723"