Wicipedia

Ymreolaeth gyllidol lawn i Gymru a'r Alban

Mae ymreolaeth gyllidol lawn – a adwaenir hefyd fel datganoli max, dat-uwch (devo-max), [1] neu ffederaliaeth gyllidol [2] – yn fath o ddatganoli pellgyrhaeddol a gynigir ar gyfer yr Alban a Chymru .

Mae’r term yn disgrifio trefniant cyfansoddiadol lle byddai Senedd yr Alban neu Senedd Cymru, yn lle cael grant bloc gan Drysorlys y DU fel ar hyn o bryd, yn cael yr holl drethiant a godwyd yng Nghymru neu’r Alban; byddai'n gyfrifol am y rhan fwyaf o wariant yng Nghymru neu'r Alban ond byddai'n gwneud taliadau i lywodraeth y DU i dalu am gyfran yr Alban neu Gymru o'r gost o ddarparu rhai gwasanaethau penodol i'r DU gyfan. Byddai hyn yn cynnwys amddiffyn a chysylltiadau tramor yn bennaf. Fel arfer hyrwyddir ymreolaeth gyllidol yr Alban/Cymru gan rai sydd yn cefnogi Teyrnas Unedig ffederal .

Hanes golygu

Yr Alban golygu

Mor gynnar â Gorffennaf 2001, dywedodd cyn-ganghellor y Blaid Geidwadol, Kenneth Clarke, ei fod yn credu y byddai'n "drychinebus i economi'r Alban".[3] Ar y llaw arall, dywedodd Robert Crawford, cyn bennaeth Scottish Enterprise, ym mis Chwefror 2004 y gallai economi'r Alban gael ei wella gan ymreolaeth gyllidol. [4]

Dywedodd David Cameron, arweinydd y Blaid Geidwadol ar y pryd, yn 2005 na fyddai’n rhwystro rhoi pwerau trethu llawn i Senedd yr Alban pe bai’r datganoli hyn yn cael ei gefnogi ganBlaid Geidwadol yr Alban . [5]

Dangosodd Arolwg Agweddau Cymdeithasol yr Alban 2011 fod 32% o’r ymatebwyr yn cefnogi annibyniaeth i’r Alban, [6] ac roedd 43% yn cefnogi mwy o ymreolaeth yn y DU. Roedd 29% o ymatebwyr yn cefnogi dat-uwch, ond dim ond 21% oedd yn cefnogi'r status quo. [7] Daeth etholiad mwyafrif llywodraeth Plaid Genedlaethol yr Alban ym mis Mai 2011, a ymrwymodd i gynnal refferendwm annibyniaeth, hefyd â’r posibilrwydd y gallai d fod yn opsiwn ychwanegol yn y bleidlais. [8] Mae rhai o uwch ffigurau Plaid Lafur yr Alban hefyd wedi awgrymu y bydden nhw’n cefnogi devo max, gan gynnwys Malcolm Chisholm MSP, Mark Lazarowicz AS, [9] a’r cyn Brif Weinidog Henry McLeish .

Ni chafodd yr opsiwn "dat-uwch" ei gynnwys yn refferendwm annibyniaeth 2014, fodd bynnag, gan fod Cytundeb Caeredin yn nodi bod yn rhaid i'r refferendwm fod yn ddewis deuaidd clir rhwng annibyniaeth neu'r trefniadau datganoli presennol. [10]

Cymru golygu

Yn 2017 roedd un o Aelod Seneddol Llafur Cymru, Mike Hedges (gwleidydd) yn gefnogol o gytundeb datganoli dat-uwch hirdymor i Gymru. [11] Yn 2021, cynhyrchodd bapur ar dat-uwch posibl ar gyfer y Senedd. Ynddo, amlinellodd gwestiynau ar oedran pensiwn, system nawdd cymdeithasol gan gynnwys lefel cyfraniadau a thaliad, treth alcohol a thybaco, trethi’r DU a datganoledig a’u casglu, dosbarthu cymorth ariannol i ranbarthau tlotach. [12]

Yn 2021, galwodd prif weinidog Cymru, Mark Drakeford am “ymreolaeth” i Gymru, a ddisgrifiwyd yn ddiweddarach fel galwad am dat-uwch. [13] [14]

Yn 2022, galwodd maer Llafur Manceinion Andy Burnham am ddatganoli “mwyaf” i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Cynigiodd hefyd senedd o’r cenhedloedd a’r rhanbarthau a fyddai’n disodli Tŷ’r Arglwyddi. [15]

Mae Devo-max yn cael ei ystyried ar hyn o bryd fel opsiwn ar gyfer diwygio cyfansoddiadol gan gomisiwn annibynnol ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru, a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru dan arweiniad Laura McAllister a Rowan Williams . [16]

Barn y cyhoedd golygu

Alban golygu

Nododd arolwg barn cyhoeddus a gynhaliwyd ar ddiwedd Hydref 2011 ar gyfer y BBC Politics Show mai devo-max oedd yr opsiwn mwyaf poblogaidd gyda phleidleiswyr yr Alban: roedd 33% yn cefnogi devo-max, 28% yn cefnogi annibyniaeth a 29% yn cefnogi dim newid cyfansoddiadol pellach . [17] Nododd arolwg barn cyhoeddus a gynhaliwyd ym mis Mawrth 2013 ar gyfer yr SNP fod 52% o ymatebwyr yn credu y dylai Llywodraeth yr Alban fod yn gyfrifol am yr holl benderfyniadau treth a gwariant yn yr Alban. Hefyd, roedd 53% o’r ymatebwyr yn credu mai llywodraeth yr Alban fyddai’n fwyaf addas i benderfynu ar bolisi lles a phensiynau ar gyfer yr Alban. [18]

Cymru golygu

Yng Nghymru, dangosodd arolwg barn YouGov yn 2020 fod 59% o’r ymatebwyr a oedd â barn yn cefnogi ‘devo-max’ i Gymru mewn refferendwm (40% o blaid, 28% yn erbyn). Gofynnodd y cwestiwn a oedd ymatebwyr o blaid trosglwyddo pwerau ar gyfer rheoli treth a lles, ond heb gynnwys amddiffyn a materion tramor i’r Senedd. Roedd cefnogaeth fesul grŵp oedran fel a ganlyn 82% o bobl 18-24 oed, 73% o bobl 25-49 oed, 51% o bobl 50-64 oed a 43% o bobl 65+ oed. [19]

Yn yr un arolwg barn yn 2022, dywedodd 56% oedd â barn eu bod yn cefnogi 'devo-max' i Gymru mewn refferendwm (40% o blaid, 32% yn erbyn). [20]

Effeithiau golygu

Alban golygu

Mae effeithiau economaidd ymreolaeth gyllidol lawn wedi bod yn destun dadl. Cyhoeddodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid adroddiad ym mis Mawrth 2015 a gyfrifodd y byddai bwlch o £7.6 ar gyfer y flwyddyn 2015–16 biliwn yng nghyllideb yr Alban o dan FFA, o gymharu â'r system bresennol ar gyfer dosbarthu gwariant. [21]

Mae’r dadansoddiad hwn wedi’i feirniadu gan ddirprwy arweinydd yr SNP, Stewart Hosie, ar y sail ei fod yn cynrychioli ffigurau am flwyddyn yn unig a’i fod yn diystyru’r twf ychwanegol y mae’r SNP yn dweud y gall ei gynhyrchu gyda mwy o bwerau. [22]

Ymatebodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid i rai o'r beirniadaethau hyn mewn adroddiad diweddarach. Roedd yn dadlau:

“Ni fyddai gohirio symud i gyfrifoldeb llawn am rai blynyddoedd ar ei ben ei hun yn delio â’r bwlch cyllidol. . . . Yn wir, os rhywbeth, o ystyried y rhagolygon gwariant a refeniw cyfredol, mae’n debygol y byddai’r bwlch yn tyfu yn hytrach na chrebachu dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Byddai’n dal yn wir y byddai cyfrifoldeb cyllidol llawn yn debygol o olygu toriadau sylweddol mewn gwariant neu godiadau treth yn yr Alban. Er y gallai adlam mawr a pharhaus mewn refeniw olew neu dwf sylweddol uwch yn yr Alban liniaru hyn, ni all fod unrhyw ragdybiaeth y byddai'r naill na'r llall yn digwydd.

“Mae yna nifer o agweddau ar ymreolaeth gyllidol sy’n aneglur; lefel y taliadau i lywodraeth y DU (ar gyfer llog dyled ac adnewyddu Trident), gallu’r sector olew i adleoli i feysydd eraill sy’n llenwi’r bwlch cynhyrchiant, ac a yw’n economaidd. mae twf yn yr Alban yn cael ei gefnogi’n well gan lywodraeth Caeredin neu Lundain”. [23]

Cymru golygu

Byddai Devo-max yn golygu trosglwyddo pwerau o San Steffan i’r Senedd sy’n cynnwys yr hawl i reoli cyllidebau treth a lles. [24]

Awgrymodd Sioned Williams, AS Plaid Cymru y dylid datganoli pwerau trethu llawn i’r Senedd oherwydd “bydd unrhyw ddiwygiadau i fynd i’r afael â thlodi yr ydym yn eu gwneud yng Nghymru bob amser yn gyfyngedig” heb bwerau trethu llawn. [25]

Gweler hefyd golygu

Yr Alban golygu

  • Trethiant yn yr Alban
  • cyllideb yr Alban
  • Economi yr Alban
  • Gwariant a Refeniw Llywodraeth yr Alban
  • Gwleidyddiaeth yr Alban
  • Annibyniaeth yr Alban
  • Comisiwn ar Ddatganoli yn yr Alban

Cymru golygu

Arall golygu

  • Ffederaliaeth yn y Deyrnas Unedig
  • Cydffederasiwn Arfaethedig y Deyrnas Unedig
  • Ffederaliaeth gyllidol
  • Ffederaliaeth anghymesur
  • Rheol gartref
  • Difidend undeb
  • Gwariant y Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ "Embrace devo-max, Labour told". The Scotsman. 26 October 2011. Cyrchwyd 15 November 2011.
  2. ↑ MacDonald, Ronald; Hallwood, Paul (July 2004). "The Economic Case for Fiscal Federalism in Scotland". Working papers. Stamford: University of Connecticut, Department of Economics. t. 95. Cyrchwyd 18 November 2011.
  3. ↑ Clarke warns on Scots freedom
  4. ↑ Crawford backs fiscal autonomy
  5. ↑ "Cameron says Scotland can have fiscal autonomy if Tories want it". The Scotsman. Johnston Publishing. 21 December 2005. Cyrchwyd 14 April 2014.
  6. ↑ Dinwoodie, Robbie (5 December 2011). "Independence support climbs to six-year high". The Herald. Glasgow. Cyrchwyd 12 December 2011.
  7. ↑ Carrell, Severin (5 December 2011). "Scots back independence – but at a price, survey finds". The Guardian. London. Cyrchwyd 12 December 2011.
  8. ↑ Scotland independence vote could contain 'financial autonomy' option www.guardian.co.uk, 8 May 2011
  9. ↑ Salmond gives backing to ‘devo max’ ballot choice www.scotsman.com, 23 October 2011
  10. ↑ Black, Andrew (15 October 2012). "Scottish independence: Cameron and Salmond strike referendum deal". BBC News. BBC. Cyrchwyd 14 April 2014.
  11. ↑ admin (2017-10-16). "Devo Max". Institute of Welsh Affairs (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-26.
  12. ↑ "Devolution Maximum (DevoMax)" (PDF).
  13. ↑ Shipton, Martin (2021-02-26). "First Minister Mark Drakeford demands 'home rule' for Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-26.
  14. ↑ "Support for Welsh independence is growing – people are fed up with being forgotten | Will Hayward". the Guardian (yn Saesneg). 2022-08-30. Cyrchwyd 2022-10-26.
  15. ↑ Association, Martina Bet, Press; Jones, Branwen (2022-09-26). "Andy Burnham says Wales should have 'maximum' devolution". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-26.
  16. ↑ McAllister, Laura (2021-11-06). "How you can help shape Wales' future | Laura McAllister". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-30.
  17. ↑ "BBC survey indicates support for Scottish 'devo-max'". BBC News. 6 November 2011. Cyrchwyd 21 May 2013.
  18. ↑ "Poll: Majority want all decisions made in Scotland". 23 March 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 March 2013. Cyrchwyd 21 May 2013.
  19. ↑ "59% would support 'devo max' for Wales in a referendum, new YouGov poll shows". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2020-11-18. Cyrchwyd 2022-10-26.
  20. ↑ "YesCymru_Results_221125.xlsm". Google Docs (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-12-22.
  21. ↑ "Scotland's fiscal position: an update in light of the OBR's March Forecasts". IFS. 19 March 2015. Cyrchwyd 9 May 2015.
  22. ↑ "IFS report on SNP fiscal plans slated by party's deputy leader Stewart Hosie". The National. 14 April 2015. Cyrchwyd 9 May 2015.
  23. ↑ "Full fiscal autonomy delayed? The SNP's plans for further devolution to Scotland". IFS. 21 April 2015. Cyrchwyd 9 May 2015.
  24. ↑ Zorzut, Adrian (2020-11-18). "Majority of Welsh want Westminster to give Senedd more powers, new polling finds". The New European (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-30.
  25. ↑ "'Wales needs full control over welfare and taxation'". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-05. Cyrchwyd 2022-02-05.

Dolenni allanol golygu


Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ymreolaeth_gyllidol_lawn_i_Gymru_a%27r_Alban&oldid=11765550"