Yn ein Dwylo

Drama fuddugol Tlws y Ddrama yn Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion 1992 yw Yn ein Dwylo gan Pam Palmer. Roedd Pam wedi dysgu Cymraeg yn lled ddiweddar ac yn byw yn Llandybïe ar y pryd. Llwyfannwyd y ddrama, fel rhan o'r Wobr, gan Arad Goch yn ystod wythnos yr Ŵyl, ac ar daith wedi hynny.

Yn ein Dwylo

Dyddiad cynharaf	1992
Awdur	Pam Palmer
Gwlad	Cymru
Dyddiad cyhoeddi	heb ei chyhoeddi
Cysylltir gyda	Arad Goch

Disgrifiad byr

Roedd y ddrama’n ymdrin â’r gwrthdystio yn Lithiwania a arweiniodd at ryddid ac annibyniaeth y wlad honno ym 1990.

Cefndir

"Ym 1992 Cwmni Theatr Arad Goch oedd yn gyfrifol am gynhyrchu drama fuddugol yr Eisteddfod Genedlaethol. Roedd y drefn yn wahanol iawn bryd hynny: cyhoeddwyd yr enillydd tua mis Mawrth cyn yr Eisteddfod er mwyn i’r cwmni gynhyrchu’r ddrama yn barod i’w llwyfannu yn ystod wythnos yr ŵyl ym mis Awst. Roedd llawer mwy o fri a sylw (ac arian cynhyrchu) i’r Fedal Ddrama bryd hynny; byddai cyfarwyddwr neu aelod arall o’r cwmni cynhyrchu yn un o’r beirniaid, a byddai’r cwmnïau theatr Cymraeg yn cymryd eu tro i gynhyrchu’r sgript fuddugol bob blwyddyn – gan sicrhau amrywiaeth o ran arddull llwyfannu a rhoi cyfle i awduron weithio gydag amrywiaeth o gwmnïau, cynhyrchwyr, cyfarwyddwyr ac artistiaid theatr."

Dyma'r cefndir fel a nodwyd yn Rhaglen y cynhyrchiad ym 1992 :

"Gwlad gymharol fechan yw Lithiwania gyda phoblogaeth o 3.7 miliwn. Lithiwaneg yw laith y wlad er bod y brifddinas, Vilnius, yn gartref hetyd i Rwsiaid, Pwyliaid ac Iddewon. Dim ond yn ddiweddar iawn y daeth Lithiwania yn ôl i sylw y byd rhyngwladol—a hynny ar ôl iddi gael ei chuddio o dan faner yr Undeb Sofietaidd ers dros hanner can mlynedd. Ond hen wlad ydyw a fodolai cyn oes Crist; ei hiaith yw un o'r hynaf o'r ieithoedd indo-Ewropeaidd ac mae'n chwaer-iaith i'r Sanscrit.

Dioddefodd y wlad drais a thrychineb rhyfel ers canrifoedd: dan law y Tartar-Mongoliaid, y Tiwtoniaid, Sweden a Gwlad Pwyl. Fe'i meddianwyd gan Rwsia ym 1795. Ar y 16eg o Chwefror, 1918, cyhoeddodd Lithiwania ei hannibyniaeth a chydnabyddwyd hyn gan Gynghrair y Cenhedloedd (rhagflaenydd y Cenhedloedd Unedig). Ond ym 1940, yn sgil Cytundeb Molotov-Ribbentrop, meddianwyd y wlad eto gan yr Undeb Sofietaidd. Ym 1990 Lithiwania, o dan arweiniad y blaid genedlaethol - SAJUDIS, oedd y wlad gyntaf yn yr Undeb Sofietaidd i ddatgan annibyniaeth. Yn ystod gwres tanbaid Rhyfel y Ceufor, ymateb cymharol lugoer a gafwyd ar y cyfryngau i drychineb arall a ddigwyddodd yn Lithiwania yr un adeg. Ym 1991, tra yr oeddem yn cael ein bwydo yn feunyddiol gyda dadansoddiadau, ffigyrau a rhagolygon am y 'Gwlff', roedd rhan o fyddin yr Undeb Sofietaidd yn gyrru tanciau drwy Vilnius, prifddinas Lithiwania, gan ladd pobl a geisia'i amddiffyn, heb arfau, eu hawl i annibyniaeth. Daeth pobl gyffredin y wlad, heb arfau, yn eu miloedd i sefyll gyda'r gwŷr arfog Lithiwanaidd ac amgylchynu adeiladau'r Llywodraeth, y tŵr darlledu, yr orsaf radio a'r orsaf deledu. Roedd yr arweinyddiaeth Sofietaidd unai'n methu â rheoli'r fyddin neu'n cefnogi'i hymgyrch tra'n gwadu cyfrifoldeb!!

Yn ôl rhai, grym Lithiwania a'r ddwy wlad arall ar lan môr y Baltic (Estonia a Latvia) oedd un o'r elfennau a arweiniodd at dranc system totalitaraidd yr Undeb Sofietaidd.

Bellach mae Lithiwania—yn wlad fechan annibynnol—yn aelod o'r byd rhyngwladol. Dichon mai gwaith caled fydd sicrhau ei lle priodol ac haeddiannol yn y byd - ond o leiaf mae pobl Lithiwania wedi sicrhau bod dyfodol eu gwlad YN EU DWYLO."

(Ceir hanes y gwledydd Baltic yn yr Ugeinfed Ganrif mewn llyfr or enw 'THE BALTIC NATIONS AND EUROPE - Estonia, Latvia and Lithuania in the Twentieth Century' gan Hiden a Salmon; cyhoeddwyd gan Longman.)

Cymeriadau

LITHIWANIAID

• Y Teulu Panavas:
  • Vida - y fam, gweithwraig ffatri
  • Rimantas - ei gŵr, plisman
  • Sarunas - eu mab, milwr
  • Kazimiera - eu merch, darlledwraig radio
• Merch
• Meddyg

Y PWYLIAID

• • Wladyslaw - cariad Kazimiera
  • Mam Wladyslaw

Y RWSIAID

• Y Teulu Antoneyev
  • Serge - milwr gyda'r Capiau Duon—yr uned OMON (Uned Weithredol Arbennig y Fyddin) ac a fagwyd yn Vilnius
  • Anya - ei wraig, yn wreiddiol o Foscow
• Natalya - ffrind Anya, yn wreiddiol o Foscow
• Milwr - milwr gyda'r Capiau Duon

LLEISIAU

• Areithiwr Rwsieg
• Gwleidydd Lithiwanaidd
• Darlledwr ar Radio Vilnius
• Yr Archesgob Steponaviclus - yr Eglwys Gatholig

• Yr Archesgob Chrizostomas - yr Eg/wys Uniongred

Cynyrchiadau nodedig

Llwyfannwyd y ddrama gan Arad Goch yn ystod wythnos Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion 1992; cyfarwyddwr Jeremy Turner; cynllunydd Steve Mattison;

• Vida - Mari Rhian Owen
• Rimantas - Siôr Llyfni
• Sarunas - Rhys Bleddyn
• Kazimiera - Carys Gwilym

• Merch - Mair Tomos Ifans
• Meddyg - Sian Summers

• Wladyslaw - Idris Morris Jones
• Mam Wladyslaw - Mair Tomos Ifans

• Serge - Huw Garmon
• Anya - Mair Tomos Ifans
• Natalya - Sian Summers
• Milwr - Iestyn Griffiths

• Areithiwr Rwsieg - Alun Elidyr
• Gwleidydd Lithiwanaidd - Deian Creunant
• Darlledwr ar Radio Vilnius - John Meredith
• Yr Archesgob Steponaviclus - Y Parch Peter Thomas

• Yr Archesgob Chrizostomas - Y Parch Brifathro Elfed ap Nefydd Roberts

"Yn ogystal â llwyfannu’r ddrama fuddugol, bu Jeremy [Turner] yn gweithio gyda grŵp o bobl ifanc i lwyfannu darn o theatr ‘gorfforol delynegol’ gan gyfuno barddoniaeth a gwaith symud haniaethol – rhywbeth newydd i Theatr y Maes ym 1992 – ac yn eithaf prin o hyd!"