Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru

Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru
Dechrau/Sefydlu	2021
Rhanbarth	Cymru

Sefydlwyd y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru (Saesneg: Independent Commission on the Constitutional Future of Wales) gan Lywodraeth Cymru a cytunwyd arno fel rhan o Gytundeb Cydweithio Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru ym mis Tachwedd 2021. Mae gan y Comisiwn ddau amcan eang.

Yr amcan cyntaf yw i ystyried a datblygu opsiynau i ddiwygio’n sylfaenol strwythurau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, y mae Cymru yn parhau’n rhan annatod ohoni. Yr ail amcan yw ystyried a datblygu’r holl brif opsiynau blaengar i gryfhau democratiaeth Cymru a sicrhau gwelliannau i bobl Cymru.^[1]

Gwaith

Ym mis Hydref 2023 lansiwyd y Comisiwn Cyfansoddiadol Annibynnol gan lywodraeth Lafur Cymru.^[2] Cytunwyd ar hyn hefyd fel rhan o Gytundeb Cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2021.^[3] Dan arweiniad yr Athro Laura McAllister a chyn Archesgob Cymru, Rowan Williams, bydd yn archwilio perthynas Cymru â gweddill y DU yn y dyfodol ac yn ystyried annibyniaeth i Gymru hefyd.^[4]^[5] Galwodd Plaid Cymru y comisiwn y "sgwrs genedlaethol fwyaf eang am ddyfodol Cymru".^[2]Amlinellodd canfyddiadau interim y comisiwn dri opsiwn dichonadwy ar gyfer Cymru gan gynnwys annibyniaeth, i’w harchwilio’n fanylach yn 2023. Amlinellodd yr adroddiad yr opsiwn o Gymdeithas Masnach Rydd yn ystod cyfnod pontio i annibyniaeth lle gellid gwneud cytundeb ar e.e. cyfrifoldeb Lloegr ar gyfer materion megis amddiffyn. Roedd yr adroddiad hefyd yn nodi conffederasiwn o Brydain ac Iwerddon fel opsiwn posibl a chwestiynau allweddol ar annibyniaeth i gael sylw yn 2023.^[6] Daeth yr adroddiad i'r casgliad bod "problemau sylweddol" gyda'r ffordd mae Cymru'n cael ei llywodraethu o fewn Undeb y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd a bod annibyniaeth yn opsiwn "hyfyw".^[7]

Aelodau

Pobl allweddol y Comiwisn yw:^[8]

Cyd-gadeiryddion

Yr Athro Laura McAllister - academydd a chyn bennaeth Chwaraeon Cymru
Y Gwir Barch. a'r Gwir Anrh. Dr Rowan Williams - cyn Archesgob Cymru

Comisiynwyr

Dr Anwen Elias - Darllenydd mewn Gwleidyddiaeth yn Adran Gwleidyddiaeth Ryngwladol, Prifysgol Aberystwyth a Chyd-gyfarwyddwr Canolfan Gwleidyddiaeth a Chymdeithas Cymru a Sefydliad Ymchwil a Data Cymdeithasol ac Economaidd Cymru
Miguela Gonzalez - cyn newyddiadurwraig gyda'r BBC a Phennaeth Amrywiaeth a Chynhwysiant yn Abcam, cwmni gwyddorau bywyd byd-eang
Syr Michael Marmot - Athro Epidemioleg yng Ngholeg Prifysgol Llundain (UCL) ers 1985 a mae'n Gyfarwyddwr Sefydliad Tegwch Iechyd UCL
Lauren McEvatt - Ceidwadwraig
Albert Owen - cyn Aelod Seneddol Plaid Lafur dros Ynys Môn
Philip Rycroft - cyn was sifil, bu’n gweithio ar lefel uwch i’r llywodraeth ddatganoledig yn yr Alban cyn symud i Swyddfa’r Cabinet yn Llundain, lle bu’n arwain gwaith y gwasanaeth sifil ar y cyfansoddiad a datganoli i Lywodraeth y DU. Ei swydd ddiwethaf oedd Ysgrifennydd Parhaol yn yr Adran Ymadael â’r UE
Shavanah Taj - Ysgrifennydd Cyffredinol TUC Cymru
Kirsty Williams - cyn Aelod Senedd Cymru, Plaid Democratiaid Rhyddfrydol dros Brycheiniog a Maesyfed
Leanne Wood - cyn arweinydd Plaid Cymru ac Aelod o'r Senedd dros y Rhondda

Cyrraedd y Cyhoedd

Leanne Wood, y cyn Arweinydd Plaid Cymru ac un o gomisiynwyr y Comisiwn

Fel rhan o waith ymgysylltu gyda chyhoedd Cymru, bu i'r Comisiwn drefnu taith ar hyd y wlad a hefyd mynychu digwyddiadau cyhoeddus. Roedd hefyd modd i'r cyhoedd rhannu eu barn ar ddyfodol cyfansoddiadol drwy e-bost a chwblhau ffurflen arolwg ar-lein.^[9] Yn Ebrill 2023 sefydlodd y Comisiwn 'Gronfa Ymgysylltu á'r Cymuned' [sic.] gan gwrdd â grwpiau ar draws Cymru gan gynnwys Fforwm Cymru Gyfan i Rieni a Gofalwyr Pobl ag Anableddau Dysgu; Menter Effaith Gymunedol CIC (Castell-nedd Port Talbot); Confensiwn Pensiynwyr Cenedlaethol Cymru (Cymru gyfan); Cyngor Hil Cymru (Abertawe); Tai Pawb (Caerdydd); Lleisiau o Ofal Cymru.^[10]

Adroddiad Interim Rhagfyr 2022

Trafodaeth banel ar ganfyddyiadau'r Comisiwn. Dde-chwith; Yr Athro Emyr Lewis (cadeirio), Dr Anwen Elias (ar ran y Comisiwn), Carwyn Jones, cyn Brif Weinidog Cymru, cynhaliwyd ym Mhrifysgol Aberystwyth, Mai 2024

Ym mis Rhagfyr 2022 cyhoeddwyd adroddiad interim sy’n amlinellu cam cyntaf y gwaith. Yn ystod y cyfnod hwn – rhwng mis Tachwedd 2021 a mis Tachwedd 2022 – casgwyd barn a thystiolaeth ar sut caiff Cymru ei rhedeg. Dyma rai o’r gweithgareddau:^[11]

Derbyn barn dros 2,500 o ddinasyddion Cymru ^[12]

Tua 1,000 o bobl wedi cymryd rhan mewn gweithgareddau ymgysylltu â’r gymuned

15 sesiwn i gasglu tystiolaeth

5 gweithdy gyda gweithwyr proffesiynol ac arbenigwyr

24 o gyfarfodydd a gweithdai gyda gwahanol grwpiau a fforymau

Tri llwybr cyfansoddiadol hyfyw

Yn yr adroddiad, dadleuodd y Comiiwn nad yw’r sefyllfa bresennol yn opsiwn dichonadwy ar gyfer darparu sefydlogrwydd a ffyniant i Gymru.

Nododd yr adroddiad dri llwybr cyfansoddiadol dichonadwy ac amgen ar gyfer sut gellid rhedeg Cymru, a allai wella bywydau dinasyddion Cymru. Y tri llwybr yw:

Datganoli: wedi’i gryfhau a’i ddiogelu
Strwythur ffederal
Annibyniaeth

Cyfeiriadau

↑ "Beth rydym yn ei wneud ar dudalen y Comisiwn ar wefan Llywodraeth Cymru". Llywodraeth Cymru. 2022.
↑ ^2.0 ^2.1 Chandler, Andy (19 October 2021). "Commission considers Welsh independence". Herald.Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 20 October 2021.
↑ "Y Cytundeb Cydweithio 2021" (PDF). Llywodraeth Cymru. 2021.
↑ "Annibyniaeth i gael ei 'ystyried' gan gomisiwn". BBC Cymru Fyw. 19 Hydref 2021.
↑ "Welsh independence to be considered by commission". BBC News. 19 October 2021.
↑ "Interim report by The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales" (PDF).
↑ "Welsh independence a 'viable' constitutional option, landmark report says". 7 December 2022.
↑ "Beth rydym yn ei wneud ar dudalen y Comisiwn ar wefan Llywodraeth Cymru". Llywodraeth Cymru. 2022.
↑ "Dweud eich Dweud". Gwefan y Comisiwn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-08-21. Cyrchwyd 21 Awst 2023.
↑ "Gronfa ymgysylltu â'r cymuned". Gwefan y Comisiwn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-08-21. Cyrchwyd 21 Awst 2023.
↑ "Adroddiad Interim". Gwefan y Comisiwn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-08-21. Cyrchwyd 21 Awst 2023.
↑ "Comisiwn: Y stori hyd yn hyn". Sianel Youtube y Comisiwn. 2023.

Dolenni allanol

Gwefan Swyddogol Archifwyd 2023-08-21 yn y Peiriant Wayback y Comisiwn, defnyddir y URL Defnyddia dy Lais
Tudalen y Comisiwn ar wefan Llywodraeth Cymru
Sianel Youtube y Comisiwn
Opsiynau ar gyfer dyfodol Cymru fideo ar sianel Youtube y Comisiwn

Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth Cymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[1] "Beth rydym yn ei wneud ar dudalen y Comisiwn ar wefan Llywodraeth Cymru". Llywodraeth Cymru. 2022.

[Chandler-2] 2.0 ^2.1 Chandler, Andy (19 October 2021). "Commission considers Welsh independence". Herald.Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 20 October 2021.

[3] "Y Cytundeb Cydweithio 2021" (PDF). Llywodraeth Cymru. 2021.

[4] "Annibyniaeth i gael ei 'ystyried' gan gomisiwn". BBC Cymru Fyw. 19 Hydref 2021.

[5] "Welsh independence to be considered by commission". BBC News. 19 October 2021.

[:16-6] "Interim report by The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales" (PDF).

[7] "Welsh independence a 'viable' constitutional option, landmark report says". 7 December 2022.

[8] "Beth rydym yn ei wneud ar dudalen y Comisiwn ar wefan Llywodraeth Cymru". Llywodraeth Cymru. 2022.

[9] "Dweud eich Dweud". Gwefan y Comisiwn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-08-21. Cyrchwyd 21 Awst 2023.

[10] "Gronfa ymgysylltu â'r cymuned". Gwefan y Comisiwn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-08-21. Cyrchwyd 21 Awst 2023.

[11] "Adroddiad Interim". Gwefan y Comisiwn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-08-21. Cyrchwyd 21 Awst 2023.

[12] "Comisiwn: Y stori hyd yn hyn". Sianel Youtube y Comisiwn. 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]