Prifysgol Cymru (etholaeth seneddol)

Cyn-etholaeth seneddol oedd Prifysgol Cymru. Roedd yn dychwelyd un Aelod i Dŷ'r Cyffredin y Deyrnas Unedig. Yn wahanol i etholaethau eraill Cymru, nid oedd yn ardal ddaearyddol arbennig. Yr etholwyr oedd graddedigion Prifysgol Cymru.

Prifysgol Cymru

Math o gyfrwng	Etholaeth Senedd y Deyrnas Unedig
Daeth i ben	3 Chwefror 1950
Dechrau/Sefydlu	14 Rhagfyr 1918
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Rhanbarth	Cymru

Crewyd yr etholaeth gan Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918. Yn Etholiad Cyffrediol 1918 safodd Millicent Mackenzie yn erbyn John Herbert Lewis. Mackenzie oedd y fenyw cyntaf i sefyll am Etholiad Cyffredinol yng Nghymru. Cafodd yr etholaeth ei dileu yn 1950 dan Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1948.

Aelodau Seneddol

• 1918 – 1922: John Herbert Lewis (Rhyddfrydwr Cymblaid)
• 1922 – 1923: Thomas Arthur Lewis (Rhyddfrydwr Cenedlaethol)
• 1923 – 1924: George Maitland Lloyd Davies (Heddychwr Cristnogol, 1923-Chwefror 1924 / Plaid Lafur, Chwefror 1924-Hydref 1924)
• 1924 – 1943: Ernest Evans (Rhyddfrydwr)
• 1943 – 1950: William John Gruffydd (Rhyddfrydwr)

Canlyniad Etholiadau

Etholiad 1918

John Herbert Lewis AS

Etholiad cyffredinol 1918: Etholaeth Prifysgol Cymru Nifer y pleidleiswyr 1,066
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	John Herbert Lewis	739	80.8
	Llafur	Millicent Mackenzie	176	19.2

Etholiad 1922

Etholiad cyffredinol 1922: Etholaeth Prifysgol Cymru Nifer y pleidleiswyr 1,441
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydwr Cenedlaethol	Thomas Arthur Lewis	497	39.5
	Rhyddfrydol	Syr Ellis Jones Ellis-Griffith	451	35.9
	Llafur	Dr Olive Annie Wheeler	309	24.6

Etholiad cyffredinol 1923: Etholaeth Prifysgol Cymru Nifer y pleidleiswyr 1,992
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Heddychwr Cristionogol	George Maitland Lloyd Davies	570	35.7
	Rhyddfrydol	Y Parch J Jones	560	35.1
	Rhyddfrydwr Annibynnol	Major Jack Edwards	467	29.2

Etholiad 1924

Etholiad cyffredinol 1924: Etholaeth Prifysgol Cymru Nifer y pleidleiswyr 2,252
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Ernest Evans	1,057	59.4
	Llafur	George Maitland Lloyd Davies	721	40.6

Etholiad 1929

Etholiad cyffredinol 1929: Etholaeth Prifysgol Cymru Nifer Pleidleiswyr 3,623
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Ernest Evans	1,712	63.5
	Llafur	D Richards	671	24.9
	Ceidwadwyr	Syr C C Mansel	314	11.6
Mwyafrif			1,041
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad 1931

Etholiad cyffredinol 1931: Prifysgol Cymru Nifer Pleidleiswyr 5,121
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Ernest Evans	2,229	70.9
	Plaid Cymru	Saunders Lewis	914	19.1
Mwyafrif			1,315
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad 1935

Etholiad cyffredinol 1935: Prifysgol Cymru Nifer Pleidleiswyr 5,121
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Ernest Evans	2,796	61.3
	Llafur	I Davies	1,768	38.7
Mwyafrif			1,028
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Isetholiad 1943

Ymddiswyddodd Ernest Evans o'r Senedd pan gafodd ei benodi yn farnwr llys sirol a galwyd isetholiad a gynhaliwyd rhwng 25 a 29 Ionawr 1943. Isetholiad sydd wedi dod yn chwedlonol yn hanes gwleidyddol Cymru oherwydd chwerwedd y frwydr rhwng W. J. Gruffydd yr ymgeisydd Rhyddfrydol (a chyn is-lywydd Plaid Cymru) a Saunders Lewis ymgeisydd Plaid Cymru.

Doedd dim ymgeiswyr gan y Blaid Lafur na'r Blaid Geidwadol oherwydd cytundeb rhwng y pleidiau na fyddant yn ymladd isetholiadau yn erbyn ei gilydd yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Isetholiad Prifysgol Cymru 1943 Nifer Pleidleiswyr 11,079
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Yr Athro W. J. Griffith	2,229	52.4
	Plaid Cymru	Saunders Lewis	1,330	22.4
	Annibynnol	Alun Talfan Davies	755	12.8%
	Llafur Annibynnol	E Davies	634	10.7%
	Llafur Annibynnol	N L Evans	101	1.7%
Mwyafrif			1,768	29.8%
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad 1945

Etholiad cyffredinol 1945: Prifysgol Cymru Nifer Pleidleiswyr 11,847
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	W. J. Griffith	5,239	75.5
	Plaid Cymru	Dr Gwenan Jones*	1,696	24.5
Mwyafrif			3,543
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

• Dr Gwenan Jones oedd yr ymgeisydd benywaidd cyntaf i ymladd etholiad Seneddol yn enw Plaid Cymru.