Wicipedia

Rhywogaeth mewn perygl

Rhywogaeth mewn perygl yw rhywogaeth o anifail neu blanhigyn, neu ffwng sy'n debygol iawn o ddifodiant (o ddiflannu) yn y dyfodol agos. Gall rhywogaethau fod mewn perygl oherwydd ffactorau megis colli cynefinoedd, potsian neu rhywogaethau ymledol yn dod i'r cynefin. Mae Rhestr Goch yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur (IUCN) yn rhestru statws cadwraeth llawer o rywogaethau byd-eang, a cheir asiantaethau amrywiol eraill sy'n asesu statws rhywogaethau o fewn ardaloedd penodol. Mae gan lawer o genhedloedd gyfreithiau sy’n gwarchod rhywogaethau, er enghraifft, gwahardd hela, cyfyngu ar ddatblygu tir, neu’n creu ardaloedd gwarchodedig. Ceir llawer o ymdrechion dros gadwraeth rhywogaethau a'u hamgylchedd, megis bridio mewn mannau diogel ac adfer cynefinoedd.

Rhywogaeth mewn perygl
Teigr Siberia, is-rywogaeth sydd mewn perygl difrifol.
Enghraifft o'r canlynolstatws gadwraeth Edit this on Wikidata
Mathrhywogaeth dan fygythiad Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Statws cadwraeth unrhyw rywogaeth yw'r tebygrwydd y gallai'r rhywogaeth honno wynebu difodiant. Y mwyaf adnabyddus o'r rhestriprif restr o ran statws cadwraeth yw Rhestr Goch yr IUCN.

Mae categoriau'r IUCN yn cynnwys:

  • Wedi ei ddifodi: dim unigolion o'r rhywogaeth ar ôl, er enghraifft y Dodo.
  • Wedi ei ddifodi yn y gwyllt: rhai unigolion ar ôl, ond dim poblogaeth naturiol yn y gwyllt.
  • Mewn perygl difrifol: siawns uchel iawn o ddifodiant yn y dyfodol agos, er enghraifft Rheinoseros Jafa.
  • Mewn perygl: siawns uchel o ddifodiant yn y dyfodol, er enghraifft y Morfil Glas, Teigr, Albatros
  • Archolladwy: siawns uchel o ddifodiant yn y tymor hir, er enghraifft y Llew, Gaur.
  • Dibynnu ar gadwraeth: er nad oes bygythiad ar hyn o bryd, mae'n ddibynnol ar raglenni cadwraeth, er enghraifft Caiman Du
  • Bron dan fygythiad: gall ddod dan fygythiad yn y dyfodol agos.
  • Dim bygythiad: dim bygythiad ar hyn o bryd.

Mae gweithgaredd dynol yn aml yn gallu peryglu rhai rhywogaethau.[1][2]

Statws cadwraeth

golygu

Mae statws cadwraeth rhywogaeth yn nodi pa mor debygol yw hi i'r rhywogaeth ddifodi. Ystyrir llawer o ffactorau wrth asesu statws rhywogaeth; ee, ystadegau megis y nifer sy'n weddill, y cynnydd neu ostyngiad cyffredinol yn y boblogaeth dros amser, cyfraddau llwyddiant bridio, neu fygythiadau hysbys. [3] Rhestr Goch yr IUCN o Rywogaethau Dan Fygythiad yw'r system rhestru a graddio statws cadwraeth mwyaf adnabyddus ledled y byd. [4]

Mae categoriau'r IUCN yn cynnwys:

  • Rhywogaethau wedi eu ddifodi: dim unigolion o'r rhywogaeth dan sylw ar ôl, er enghraifft y Dodo.
  • Rhywogaeth wedi ei ddifodi yn y gwyllt: rhai unigolion ar ôl, ond dim poblogaeth naturiol yn y gwyllt.
  • Rhywogaeth mewn perygl difrifol: siawns uchel iawn o ddifodiant yn y dyfodol agos, er enghraifft Rheinoseros Jafa.
  • Rhywogaeth mewn perygl: siawns uchel o ddifodiant yn y dyfodol, er enghraifft y Morfil Glas, Teigr, Albatros
  • Rhywogaeth archolladwy: siawns uchel o ddifodiant yn y tymor hir, er enghraifft y Llew, Gaur.
  • Rhywogaeth sy'n dibynnu ar gadwraeth: er nad oes bygythiad ar hyn o bryd, mae'n ddibynnol ar raglenni cadwraeth, er enghraifft Caiman Du
  • Rhywogaeth sydd bron dan fygythiad: gall ddod dan fygythiad yn y dyfodol agos.
  • Dim bygythiad: dim bygythiad ar hyn o bryd.

Amcangyfrifir bod dros 50% o rywogaethau’r byd mewn perygl o ddiflannu,[5] ond mae’r ffin rhwng categorïau fel rhywogaethau ‘mewn perygl’, ‘prin’, neu ‘ddifodiant lleol’ yn aml yn anodd ei diffinio, o ystyried y prinder cyffredinol o ddata ar y rhan fwyaf o'r rhywogaethau hyn. Mae hyn yn arbennig o wir yng Nghefnfor y byd lle gall rhywogaethau sydd mewn perygl nas gwelwyd ers degawdau fynd yn ddiflanedig heb i neb sylwi.[6]

Yn rhyngwladol, arwyddodd 195 o wledydd gytundeb i greu Cynlluniau Gweithredu Bioamrywiaeth a fydd yn gwarchod rhywogaethau sydd mewn perygl a rhywogaethau eraill sydd dan fygythiad.

Rhestr Goch IUCN

golygu
 
Mae'r teigr Siberia yn Mewn Perygl (Saesneg: Endangered; EN). Difodwyd tri isrywogaeth o deigr eisoes.[7]
 
Macaw Wagler, aderyn sydd mewn perygl difrifol

Er ei bod wedi'i labelu'n rhestr, mae Rhestr Goch yr IUCN yn system o asesu statws cadwraeth byd-eang rhywogaethau sy'n cynnwys "Diffyg Data" (DD) rhywogaeth – rhywogaethau y mae angen mwy o ddata ac asesiad ar eu cyfer cyn y gellir penderfynu ar eu sefyllfa – yn ogystal â rhywogaethau a aseswyd yn gynhwysfawr gan broses asesu rhywogaethau'r IUCN.[8]

Mae'r rhywogaethau'n cynnwys: mamaliaid, adar, amffibiaid, cycadiaid, a chwrelau. o'r rhywogaethau hynny sydd a statws "Bron Dan Fygythiad" (NT) a " Pryder Lleiaf " (LC) canfuwyd bod ganddynt boblogaethau cymharol gadarn ac iach, er y gallai'r niferoedd fod yn lleihau. Yn 2012, roedd Rhestr Goch yr IUCN yn rhestru 3,079 o rywogaethau anifeiliaid a 2,655 o rywogaethau o blanhigion fel rhai sydd mewn perygl (EN) ledled y byd.[8]

Yng Nghymru

golygu

Mae Cymru’n gartref i fioamrywiaeth dda a bywyd gwyllt amrywiol iawn, ond o ganlyniad i diwydiant ac esgeulustod, mae rhai ohonynt ar fin diflannu oni bai bod camau sydyn yn cael eu cymryd i’w gwarchod. Ymhlith y rhywogaethau prin iawn y mae:

  • Britheg frown - glöyn byw (lluosog: brithegion brown; enw gwyddonol: Fabriciana adippe)[9][10] Dyma'r glöyn byw mwyaf prin drwy wledydd Prydain. Ers ers 1970, mae'r Fritheg Frown wedi colli dros 85% o'i phoblogaeth. Mae'n anodd i'w gweld, a'u prif gynefin yng nghymru yw Cwm Alun ar ochr orllewinol Bro Morgannwg
  • Gwiwer goch - Mae'n byw ar draws rhannau helaeth o Ewrop a gogledd Asia. Yng Nghymru, mae'n wynebu’r risg o ddiflannu o ganlyniad i drosglwyddo firws marwol brech y wiwer. Mae'r wiwer goch yn gefnder i'r afanc, ac mae'n byw mewn coedwig o goed conwydd, ac yn gwledda ar gnau cyll ac egin blodau. Fe'i ceir yng nghoetiroedd Ynys Môn a Choedwig Clocaenog yn Sir Ddinbych. Erbyn 2023 roedd rhai teuluoedd o wiwerod wedi croesi'r Fenai ac i'w gweld yng ngerddi Treborth, ger Bangor.

Yn Brasil

golygu

Brasil yw un o'r gwledydd mwyaf bioamrywiol yn y byd, os nad y mwyaf. Mae'n gartref nid yn unig i goedwig yr Amazon ond hefyd i goedwig yr Iwerydd, y Cerrado sy'n debyg i safana ymhlith bioms eraill.[11] Mae masnachu bywyd gwyllt a datgoedwigo ymysg y pethau sy'n effeithio'r rhywogaethau mewn modd mwyaf negyddol ym Mrasil, ac mae hyn yn her enfawr i'r Llywodraeth. Mae gan y wlad system gyfreithiol eang i warchod yr amgylchedd, gan gynnwys ei Chyfansoddiad,[12] yn ogystal â nifer o asiantaethau llywodraeth ffederal, gwladwriaethol a lleol sydd â'r dasg o amddiffyn y ffawna a'r fflora, dirwyo unigolion neu gwmnïau sy'n gysylltiedig â throseddau amgylcheddol ac atafaelu offer a ddefnyddir yn anghyfreithlon i gymryd bywyd gwyllt.

Mae'r asiantaethau a'r cyrff anllywodraethol sy'n gweithio ym Mrasil yn cytuno bod yr adar yn cyfrif am tua 80% o'r rhywogaethau a gaiff eu dal a'u masnachu.[13]

Yn y gorffennol, mae Brasil wedi llwyddo i achub y tamarin llew-aur endemig rhag difodiant. Mae ymgyrchoedd enfawr i godi ymwybyddiaeth ymhlith pobl, gan gyrff anllywodraethol a llywodraethau, a oedd yn cynnwys argraffu darluniau o'r tamarin llew euraidd mewn papurau newydd a chylchgronnau, yn cael eu brolio am dynnu'r rhywogaeth allan o'r rhestr anifeiliaid sydd mewn perygl difrifol.[14][15]

Yn yr Unol Daleithiau

golygu

Mae data o'r Unol Daleithiau yn dangos cydberthynas rhwng poblogaethau dynol a rhywogaethau sydd dan fygythiad ac mewn perygl. Gan ddefnyddio data rhywogaethau o’r Gronfa Ddata ar y gronfa ddata Economeg a Rheoli Rhywogaethau Mewn Perygl (DEMES) a’r cyfnod y mae’r Ddeddf Rhywogaethau Mewn Perygl (ESA) wedi bod mewn bodolaeth, 1970 i 1997, crëwyd tabl sy’n awgrymu perthynas gadarnhaol rhwng gweithgaredd dynol. a pherygl rhywogaethau.[16]

 
Map symbol cymesurol o gyfrif rhywogaethau dan fygythiad pob gwladwriaeth

Deddf Rhywogaethau Mewn Perygl

golygu
 
"Mewn perygl" mewn perthynas â "dan fygythiad" o dan yr ESA (Endangered Species Act) yr UDA.

O dan Ddeddf Rhywogaethau Mewn Perygl 1973 yn yr Unol Daleithiau, gellir rhestru rhywogaethau fel rhai "mewn perygl" neu "dan fygythiad". Mae chwilen deigr Salt Creek (y Cicindela nevadica lincolniana) yn enghraifft o isrywogaeth sydd mewn perygl a warchodir o dan yr ESA. Mae Gwasanaeth Pysgod a Bywyd Gwyllt yr Unol Daleithiau, yn ogystal â'r Gwasanaeth Pysgodfeydd Morol Cenedlaethol yn gyfrifol am ddosbarthu a diogelu rhywogaethau sydd mewn perygl. Maent hefyd yn gyfrifol am ychwanegu rhywogaeth benodol at y rhestr.[17]

Mae rhai cyfreithiau rhywogaethau mewn perygl yn ddadleuol. Mae meysydd nodweddiadol sy’n destun dadlau yn cynnwys meini prawf ar gyfer gosod rhywogaeth ar y rhestr rhywogaethau mewn perygl a rheolau ar gyfer tynnu rhywogaeth oddi ar y rhestr unwaith y bydd ei phoblogaeth wedi gwella. A yw cyfyngiadau ar ddatblygu tir yn gyfystyr â “chymryd” tir gan y llywodraeth; y cwestiwn cysylltiedig a ddylai tirfeddianwyr preifat gael iawndal am golli defnydd o'u hardaloedd; a chael eithriadau rhesymol i gyfreithiau amddiffyn. Hefyd mae lobïo gan helwyr a diwydiannau amrywiol fel y diwydiant petrolewm, y diwydiant adeiladu, a thorri coed, wedi bod yn rhwystr wrth sefydlu deddfau rhywogaethau sydd mewn perygl. Mewn gair: mae proffid yn dod o flaen cyfoeth yr amrywiaeth.

Diddymodd gweinyddiaeth George Bush bolisi a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i swyddogion ffederal ymgynghori ag arbenigwr bywyd gwyllt cyn cymryd camau a allai niweidio rhywogaethau mewn perygl. O dan weinyddiaeth Obama, adferwyd y polisi hwn.[18]

Gall cael eichbod ar restr fel rhywogaeth mewn perygl gael effaith negyddol gan y gallai wneud rhywogaeth yn fwy dymunol i gasglwyr a potswyr.[19] Mae’n bosibl y bydd yr effaith hon yn lleihau, fel yn Tsieina lle gallai crwbanod sy’n cael eu ffermio’n fasnachol leihau rhywfaint o’r pwysau ar bobl i botsio rhywogaethau sydd mewn perygl.[20]

Yn y 2010au roedd 1,556 o rywogaethau yn UDA mewn perygl ac o dan warchodaeth y gyfraith. Nid yw'r brasamcan hwn, fodd bynnag, yn ystyried y rhywogaethau sydd dan fygythiad o ddifodiant nad ydynt wedi'u cynnwys dan warchodaeth deddfau fel y Ddeddf Rhywogaethau Mewn Perygl. Yn ôl statws cadwraeth byd-eang NatureServe, mae tua un-deg-tri y cant o fertebratau (ac eithrio pysgod morol), un-deg-saith y cant o blanhigion fasgwlaidd, a chwech i ddeunaw y cant o ffyngau yn cael eu hystyried mewn perygl.[21]: 415  Felly, i grynhoi, mae rhwng saith a deunaw y cant o anifeiliaid, ffyngau a phlanhigion hysbys yr Unol Daleithiau bron â chyrraedd difodiant.[21]: 416  Mae'r cyfanswm hwn yn sylweddol uwch na nifer y rhywogaethau a warchodir yn yr Unol Daleithiau o dan y Ddeddf Rhywogaethau Mewn Perygl.

Ers i bobl ddechrau hela, mae gor-hela a physgota wedi bod yn broblem fawr a pheryglus. O'r holl rywogaethau a ddiflannodd oherwydd ymyrraeth gan ddynolryw, mae'r dodo, y golomen deithiol, y carfil mawr, teigr Tasmania a buwch fôr Steller (Thunnus maccoyii) ymhlith rhai o'r enghreifftiau mwyaf adnabyddus; gyda'r eryr moel, yr arth <i>Ursus arctos horribilis</i>, y bual Americanaidd, y blaidd pren o'r dwyrain a'r crwban môr mewn sefyllfa bregus iawn. Dechreuodd llawer fel ffynonellau bwyd yr ystyriwyd eu bod yn angenrheidiol i oroesi ond daethant yn helfa-am-hwyl gan bobl cyfoethog. Fodd bynnag, oherwydd ymdrechion mawr i atal difodiant, mae'r eryr moel, neu Haliaeetus leucocephalus bellach o dan y categori Pryder Lleiaf ar y rhestr goch.

Un enghraifft o or-hela rhywogaeth sydd yn y cefnforoedd llde mae poblogaethau o rai morfilod wedi lleihau’n sylweddol. Mae morfilod mawr fel y morfil glas, y morfil pen bwa, y morfil asgellog llwyd, y morfil llwyd, y morfil sberm, a'r morfil cefngrwm yn rhai o'r wyth morfil sydd ar hyn o bryd yn dal i gael eu cynnwys ar y Rhestr Rhywogaethau Mewn Perygl. Cymerwyd camau i geisio lleihau nifer y morfilod a chynyddu maint y boblogaeth. Mae'r camau gweithredu yn cynnwys gwahardd morfila o bob math yn nyfroedd yr Unol Daleithiau, ffurfio cytundeb CITES sy'n amddiffyn pob morfil, ynghyd â ffurfio'r Comisiwn Morfila Rhyngwladol (IWC). Ond er bod yr holl symudiadau hyn wedi'u rhoi ar waith, mae gwledydd fel Japan yn parhau i hela morfilod a chynaeafu morfilod dan yr honiad o "ddibenion gwyddonol".[22] Mae gor-hela, newid yn yr hinsawdd a cholli cynefinoedd yn arwain at yrru rhywogaethau i'r rhestr rhywogaethau sydd mewn perygl. Gall cyfraddau difodiant gynyddu i raddau helaeth yn y dyfodol.

Yn Canada

golygu

Rhoddir sylw i rywogaethau mewn perygl trwy Ddeddf Rhywogaethau Mewn Perygl Canada. Ystyrir bod rhywogaeth dan fygythiad neu mewn perygl pan fydd ar fin diflannu. Unwaith y bernir bod rhywogaeth dan fygythiad neu dan fygythiad, mae'r Ddeddf yn mynnu bod cynllun adfer yn cael ei ddatblygu sy'n nodi sut i atal neu wrthdroi dirywiad poblogaeth y rhywogaeth.[23] O 2021 ymlaen, mae'r Pwyllgor ar Statws Bywyd Gwyllt Mewn Perygl yng Nghanada (COSEWIC) wedi asesu bod 369 o rywogaethau mewn perygl yng Nghanada.

Yn India

golygu

Mae Cronfa Fyd-eang India yn codi pryder ynghylch hirhoedledd y rhywogaethau anifeiliaid canlynol: y Panda Coch, Teigr Bengal, Dolffin Afon Ganges, a'r Eliffant Asiaidd.[24]

Llofnododd India'r Ddeddf Diogelu Bywyd Gwyllt ac ymunodd hefyd â'r Confensiwn ar y Fasnach Ryngwladol ym 1976, i atal potsio rhag niweidio ei fywyd gwyllt.[25]

Rhywogaethau ymledol

golygu

Gall cyflwyno rhywogaethau anfrodorol i ardal darfu ar yr ecosystem i'r fath raddau fel bod rhywogaethau brodorol dan fygythiad. Gellir galw cyflwyniadau o'r fath yn rhywogaethau estron neu ymledol. Yng Nghymru, mae'r rhywogaethau ymledol yn cynnwys y wiwer lwyd (Sciurus carolinensis), Jac y neidiwr (Impatiens glandulifera) a Chacwn Asiaidd (Vespa velutina).[26]

Mewn rhai achosion, mae'r rhywogaethau ymledol yn cystadlu â'r rhywogaethau brodorol am fwyd. Mewn achosion eraill, gall cydbwysedd ecolegol sefydlog gael ei gynhyrfu gan ysglyfaethu neu achosion eraill sy'n arwain at ddirywiad annisgwyl mewn rhywogaethau. Gall rhywogaethau newydd hefyd gario clefydau nad oes gan y rhywogaethau brodorol unrhyw amddiffynfa nag imiwnedd yn eu herbynt.[27]

Cadwraeth

golygu
 
Mae'r ci Cuon alpinus yn un o rywogaethau sydd fwyaf dan fygythiad drwy Asia. Mae ar fin diflannu.

Amddiffyn drwy fridio mewn caethiwed

golygu

Bridio mewn caethiwed yw'r broses o fridio rhywogaethau prin neu dan fygythiad mewn amgylcheddau a reolir gan ddyn mewn mannau sydd wedi'u cyfyngu, megis gwarchodfa bywyd gwyllt, sŵ, a chyfleusterau cadwraethol eraill. Bwriad bridio caeth yw arbed rhywogaethau rhag difodi a thrwy hynny sefydlogi'r poblogaeth fel na fydd yn diflannu.[28]

Mae'r dechneg hon wedi gweithio i lawer o rywogaethau ers peth amser, ac mae'n debyg bod yr achosion hynaf y gwyddys amdanynt o baru mewn caethiwed yn cael eu priodoli i luoedd o reolwyr Ewropeaidd ac Asiaidd, er enghraifft ceirw Père David. Fodd bynnag, mae technegau bridio mewn caethiwed fel arfer yn anodd eu gweithredu ar gyfer rhywogaethau hynod symudol â rhai adar mudol (ee craeniau) a physgod (ee hilsa). Os yw'r boblogaeth bridio mewn caethiwed yn rhy fach, yna gall mewnfridio ddigwydd.

Ym 1981, creodd y Gymdeithas Sŵau ac Acwariwm (AZA) Gynllun Goroesi Rhywogaethau (SSP) i helpu i warchod rhywogaethau penodol dan fygythiad a rhai dan fygythiad trwy fridio caeth. Gyda dros 450 o Gynlluniau SSP, mae rhai rhywogaethau sydd mewn perygl yn cael yn dod dan orchwyl yr AZA gyda chynlluniau i gwmpasu nodau rheoli poblogaeth ac argymhellion ar gyfer bridio ar gyfer poblogaeth amrywiol ac iach, a grëwyd gan Grwpiau Cynghori Tacsonau. Mae'r rhaglenni hyn yn aml yn cael eu creu fel ymdrech pan fetho popeth arall. Mae Rhaglenni SSP yn cymryd rhan yn rheolaidd mewn adferiad rhywogaethau, gofal milfeddygol ar gyfer achosion o glefydau bywyd gwyllt, a rhai ymdrechion cadwraeth bywyd gwyllt eraill. Mae gan Gynllun Goroesi Rhywogaethau AZA hefyd raglenni bridio a throsglwyddo, y tu mewn a'r tu allan i AZA - sŵau ac acwaria safonol. Ymhlith yr anifeiliaid sy'n rhan o raglenni SSP mae'r pandas enfawr, gorilod yr iseldir, a chondors California.[29]

Ffermio preifat

golygu
 
Rhino du

Tra bod potsian pysgod ac anifeiliaid eraill yn lleihau poblogaethau anifeiliaid sydd mewn perygl yn sylweddol, mae ffermio cyfreithlon, er elw, yn gwneud y gwrthwyneb. Mae wedi cynyddu poblogaethau rhinoseros du deheuol a rhinoseros gwyn deheuol yn sylweddol. Dywedodd Richard Emslie, swyddog gwyddonol yn yr IUCN, am raglenni o’r fath, “Mae gorfodi’r gyfraith yn effeithiol wedi dod yn llawer haws nawr bod yr anifeiliaid mewn perchnogaeth breifat i raddau helaeth. Rydym wedi gallu dod â chymunedau lleol i mewn i raglenni cadwraeth. Mae cymhellion economaidd cynyddol cryf wrth wraidd edrych ar ôl rhinos yn hytrach na dim ond potsio:drwy Eco-dwristiaeth neu eu gwerthu am elw. Ceir llawer o berchnogion sy'n eu cadw'n ddiogel. Mae’r sector preifat wedi bod yn allweddol i'n gwaith.”

Mae ffermio crwbanod Tsieina a De-ddwyrain Asia – gyda llawer ohonynt mewn perygl – yn “ddealladwy”.[30] Er eu bod yn cymeradwyo disodli'n raddol crwbanod sy'n cael eu dal yn wyllt gyda chrwbanod wedi'u magu ar fferm yn y farchnad maent yn poeni bod llawer o anifeiliaid gwyllt yn cael eu dal i ddarparu stoc bridio i ffermwyr. Tyfodd canran yr unigolion a fagwyd ar ffermydd o tua 30% yn y flwyddyn 2000 i tua 70% yn 2007. Nododd yr arbenigwr cadwraeth Peter Paul van Dijk fod ffermwyr crwbanod yn aml yn credu bod anifeiliaid sy'n cael eu dal yn wyllt yn well stoc bridio. Gall ffermwyr crwbanod, felly, ddal y sbesimenau gwyllt olaf sy'n weddill o rai rhywogaethau o grwbanod sydd mewn perygl.[31]

Yn 2015, llwyddodd ymchwilwyr yn Awstralia i ddenu tiwna asgell ddeheuol (Thunnus maccoyii) i fridio mewn tanciau tan-ddaearol, gan godi’r posibilrwydd y gallai ffermio pysgod arbed y rhywogaeth rhag gorbysgota.[32]

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "Giant Panda WWF". Cyrchwyd 19 September 2022.
  2. ↑ "Grey Long-Eared Bat Mammal Society". Cyrchwyd 19 September 2022.[dolen farw]
  3. ↑ "NatureServe Conservation Status". NatureServe. April 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 September 2013. Cyrchwyd 2 June 2012.
  4. ↑ "Red List Overview". IUCN. February 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar May 27, 2012. Cyrchwyd 2 June 2012.
  5. ↑ "Threatened Species". Conservation and Wildlife. Archifwyd o'r gwreiddiol ar September 13, 2012. Cyrchwyd 2 June 2012.
  6. ↑ Briand, Frederic (October 2012). "Species Missing in Action - Rare or Already Extinct?". National Geographic.
  7. ↑ "The Tiger". Sundarbans Tiger Project. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 September 2012. Cyrchwyd 2 June 2012.
  8. ↑ 8.0 8.1 "IUCN Red List of Threatened Species". IUCN (yn Saesneg). 2018-02-07. Cyrchwyd 2022-04-22.
  9. ↑  Gwefan Cyngor Cefn Gwlad Cymru. Cyngor Cefn Gwlad Cymru. Adalwyd ar 29 Chwefror 2012.
  10. ↑ Geiriadur enwau a thermau ar Wefan Llên Natur. Adalwyd 13/12/2012.
  11. ↑ "The top 10 most biodiverse countries". Mongabay Environmental News (yn Saesneg). 2016-05-21. Cyrchwyd 2022-12-03.
  12. ↑ "Brazilian Constitution of 1988 - Article 23 "The Union, the states, the federal district and the municipalities, in common, have the power: [...] VI – to protect the environment and to fight pollution in any of its forms; VII – to preserve the forests, fauna and flora"" (PDF). OAS (Organization of American States). 2010.
  13. ↑ "A máfia dos bichos: Muito além de reality, tráfico de animais no Brasil tira 38 milhões de bichos da mata por ano e gira R$ 3 bi". www.uol.com.br (yn Portiwgaleg). Cyrchwyd 2022-12-03.
  14. ↑ "Mico-leão-dourado é "case" de sucesso para preservação, mas vê nova ameaça". www.uol.com.br (yn Portiwgaleg). Cyrchwyd 2022-12-04.
  15. ↑ "How Brazil is working to save the rare lion tamarins of the Atlantic Forest". Mongabay Environmental News (yn Saesneg). 2022-06-01. Cyrchwyd 2022-12-04.
  16. ↑ Shogren, Jason F.; Tschirhart, John, gol. (2001). Protecting Endangered Species in the United States: Biological Needs, Political Realities, Economic Choices. Cambridge University Press. tt. 1. ISBN 0521662109.
  17. ↑ Wilcove, D.S.; Master, L.L. (2005). "How Many Endangered Species are there in the United States?". Frontiers in Ecology and the Environment 3 (8): 414. doi:10.2307/3868657. JSTOR 3868657. https://www.jstor.org/stable/3868657. Adalwyd 2021-06-01.
  18. ↑ "Reversing Bush Rule, Obama Resumes Safeguards for Endangered Species". PBS NewsHour (yn Saesneg). 2009-03-03. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-09-03. Cyrchwyd 2021-07-23.
  19. ↑ Courchamp, Franck; Elena Angulo; Philippe Rivalan; Richard J. Hall; Laetitia Signoret; Leigh Bull; Yves Meinard (2006). "Rarity Value and Species Extinction: The Anthropogenic Allee Effect". PLOS Biology 4 (12): e415. doi:10.1371/journal.pbio.0040415. PMC 1661683. PMID 17132047. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1661683.
  20. ↑ Dharmananda, Subhuti (2006). "Endangered Species issues affecting turtles and tortoises used in Chinese medicine". PLOS Biology (Institute for Traditional Medicine, Portland, Oregon) 4 (12): e415. doi:10.1371/journal.pbio.0040415. PMC 1661683. PMID 17132047. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1661683.
  21. ↑ 21.0 21.1 Wilcove & Master 2005.
  22. ↑ Freedman, Bill (2008). "Endangered species". Gale 46 (44): 25. PMID 30399289.
  23. ↑ Canada, Environment and Climate Change (2018-02-26). "Species at Risk Act: recovery strategies". www.canada.ca. Cyrchwyd 2022-08-01.
  24. ↑ Duffy, Molly. "The endangered animals of India". The Gazette. The Gazette. Cyrchwyd 22 April 2022.
  25. ↑ Kabała, Natasha (29 April 2019). "India's Wildlife Trade: Success and Failures of Protecting Endangered Species". Stop Poaching Now!. Stop Poaching Now!. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 November 2020. Cyrchwyd 22 April 2022.
  26. ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; adalwyd 16 Mawrth 2023.
  27. ↑ Chiras, Daniel D. (2011). "Invader Species". Grolier. Online. http://www.scholastic.com/browse/article.jsp?id=3753825. Adalwyd 2015-03-04.
  28. ↑ "Captive Breeding Populations – National Zoo". Nationalzoo.si.edu. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-10-15. Cyrchwyd 2009-12-06.
  29. ↑ "Association of Zoos and Aquariums Species Survival Programs". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-08-03.
  30. ↑ Shi, Haitao; Parham, James F.; Fan, Zhiyong; Hong, Meiling; Yin, Feng (2008-01-01). "Evidence for the massive scale of turtle farming in China". Oryx. 42. Cambridge University Press. tt. 147–150. doi:10.1017/S0030605308000562. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-06-05. Cyrchwyd 2009-12-26.
  31. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw ff
  32. ↑ The Top 10 Everything of 2009: Top 10 Scientific Discoveries: 5. Breeding Tuna on Land, Time magazine, 8 Rhagfyr 2009.

Darllen pellach

golygu

Dolenni allanol

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Rhywogaeth_mewn_perygl&oldid=12964388"