Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Samoa

Mae tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Samoa (a elwir hefyd yn Manu Samoa) yn cael ei lywodraethu gan Undeb Rygbi Samoa. Mae'r enw Manu Samoa er anrhydedd i ryfelwr Samoaidd enwog. Maen nhw'n perfformio dawns her Samoaidd draddodiadol o'r enw'r Siva tau cyn pob gêm. Arferai Undeb Rygbi Samoa fod yn aelodau o Urdd Rygbi Ynysoedd y Môr Tawel (PIRA) ynghyd â Ffiji a Tonga. Maent wedi ei rhestri gan yn 16eg yn rheng y byd.

Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Samoa

Lliwiau cartref Lliwiau oddi cartref
Cwpan y Byd
Ymddangosiadau	7

Samoa yn perfformio'r ddawns her Siva Tau cyn gêm De Affrica, CRB 2011

Cyflwynwyd rygbi i Samoa yn gynnar yn y 1920au a buan y ffurfiwyd corff llywodraethu. Chwaraewyd y rhyngwladol cyntaf fel Gorllewin Samoa yn erbyn Ffiji ym mis Awst 1924. Ynghyd â Tonga, mae'r cenhedloedd hyn yn cwrdd yn rheolaidd ac yn y pen draw yn cystadlu mewn cystadlaethau fel y Tri-Genhedloedd Môr Tawel ("Pacific Tri-Nations" a elwir, wedi addasiad yn 2006, yn "World Rugby Pacific Nations Cup") - gyda Gorllewin Samoa yn ennill y cyntaf o'r rhain.

Mae Samoa wedi bod i bob Cwpan Rygbi'r Byd ers twrnamaint 1991.

Cyd-destun

Cyn dechrau, mae angen cofio mai, yn ei hanfod, tîm hen Seland Newydd Gorllewin Samoa yw tîm gyfredol a elwir yn "Samoa". Daeth Gorllewin Samoa yn annibynnol o SN yn 1962. Mae rhan arall o'r genedl wedi ei reoli gan yr Unol Daleithiau a gelwir hi yn Samoa America. Rhwng 1924 a 1997 roedd tîm rygbi Samoa yn cael ei galw'n tîm "Gorllewin Samoa" - a dyna sydd ar yr archif. Ar 4 Gorffennaf 1997, newidiodd Gorllewin Samoa ei henw'n ffurfiol i Samoa, er i ran Americanaidd y genedl brotestio gan ddweud fod y newid enw yn tanseilio ei hunaniaeth.

Yr "American Samoa Rugby Union" a ffurfiwyd yn 1990 yw corf llywodraethol uchaf rygbi'r undeb yn Samoa America a ni ddaeth yn aelod o'r IRB nes 2012.

Hanes

Siapan v Samoa Rugby, 17 Mehefin 2012

Sefydlu Rygbi Rhyngwladol

Daeth y Brodyr Marist â’r gêm o rygbi i Orllewin Samoa ym 1924 a ffurfiwyd y !Western Samoa Rugby Football Union" yn 1924. Ar 18 Awst 1924, chwaraeodd Gorllewin Samoa ei gêm ryngwladol gyntaf yn erbyn Ffiji ym mhrifddinas Samoa, Apia, gyda'r Ffijiaid yn ennill 6–0. Chwaraewyd y gêm am 7 y bore er mwyn caniatáu amser i'r Samoaid gyrraedd y gwaith wedi hynny ac fe'i chwaraewyd ar gae gyda choeden fawr ar y llinell hanner ffordd. Enillwyd yr ail gêm gan y Samoaid, 9–3 gan ddod â'r gyfres yn gyfartal.

Ym 1954 ymwelodd Gorllewin Samoan â'i cymdogion yn y Môr Tawel, Ffiji a Tonga, ond bu'n rhaid aros 20 mlynedd arall cyn i daith o amgylch Seland Newydd gael ei chynnal. Enillodd y Samoiaid un o wyth gêm ar y daith honno.

Yn 1982, sefydlwyd y cystadleuaeth triphlyg draddodiadol rhwng Tonga, Ffiji a Gorllewin gyda'r Samoaid yn ennill y twrnamaint cyntaf.

Ym 1988 cynhaliwyd taith 14 gêm o amgylch Ewrop cyn cyfres gemau rhagbrofol Cwpan y Byd a gynhaliwyd yn Tokyo. Llwyddodd Gorllewin Samoa i gymhwyso ar gyfer Cwpan Rygbi'r Byd 1991 a gynhaliwyd ym Mhrydain. Fe wnaethant gael effaith enfawr. Ar ôl ysgubo Cymru 16–13 o’r neilltu yng Nghaerdydd a threchu’r Ariannin 35–12, a cholli 3–9 o drwch blewyn i bencampwyr Awstralia yn eu gemau grŵp, cafodd Gorllewin Samoa, gwlad â phoblogaeth o 160,000, ei hun yn rownd yr wyth olaf yn erbyn yr Alban yn Murrayfield. Enillodd yr Albanwyr yn gyffyrddus 28–6, ond roedd y Samoiaid yn amlwg yn dîm personoliaeth y twrnamaint.

Yr 1990au

Dros y ddwy flynedd nesaf cafodd yr ochr nifer o fuddugoliaethau nodedig. Roedd y cyflawniad mwyaf rhagorol yn rygbi saith bob ochr lle enillodd Twrnamaint 7-bob-ochr Hong Kong yn 1993 a'r Middlesex Sevens yn 1992. Profodd Cwpan Rygbi'r Byd 1995 yn Ne Affrica fod y tîm yn perthyn i'r cwmni gorau. Fe gyrhaeddon nhw rownd yr wyth olaf unwaith eto ar ôl ennill dros yr Ariannin a'r Eidal, ond cawsant eu curo 42–14 gan Dde Affrica y tîm a enillodd y Gwpan yn y pen draw. Ar ôl y Cwpan, aeth Manu Samoa ar daith 13 gêm o amgylch Lloegr a’r Alban, gan gael gêm gyfartal 15–15 gyda’r Albanwyr a cholli 27–9 i Loegr.

Gyda dyfodiad rygbi proffesiynol ym 1995 roedd yn hanfodol i Manu Samoa ddatblygu strwythur gweinyddol newydd. Gwnaethpwyd hyn yn bosibl gyda Fay Richwhite ac Undeb Rygbi Gorllewin Samoaidd yn ymuno i ffurfio Manu Samoa Rugby Limited. Buddsoddodd Fay Richwhite $5 miliwn rhwng 1995 a 2004 mewn rygbi Samoaidd.

Cwpanau'r Byd Diweddar

• Cwpan Rygbi'r Byd 1999 - Yn y flwyddyn y cynhaliwyd y Cwpan yng Nghymru, daeth y Samoaid i'r amlwg unwaith eto gyda buddugoliaeth sioc arall rhwng 38 a 31 dros Gymru yng nghemau'r grwpiau. Fe gollon nhw allan i'r Alban unwaith eto yn rownd yr wyth olaf.
• Cwpan Rygbi'r Byd 2003 - Cymhwysodd Manu Samoa ar gyfer Cwpan y Byd ond gan ganfod eu hunain mewn grŵp anodd oedd yn cynnwys gemau yn erbyn Lloegr a De Affrica. Yn un o gemau'r twrnamaint, fe wnaethant arwain pencampwyr Lloegr am y rhan fwyaf o'r gêm cyn colli 35–22.
• Cwpan Rygbi'r Byd 2007 - Er i Samoa guro UDA aethant ddim pellach na cymal y grŵp.
• Cwpan Rygbi'r Byd 2011 - Cymwysodd Samoa gan guro Papwa Gini Newydd 73–12 ym Mhort Moresby ar 18 Gorffennaf 2009. Fe wnaethant ennill 188–19 ar agregad dros ddwy gêm yn erbyn Papwa Gini Newydd, ar ôl ennill 115–7 ym Mharc Apia yr wythnos flaenorol. Curodd Samoa Ffiji a Namibia ond colli i Gymru a De Affrica.
• Cwpan Rygbi'r Byd 2015 - Curodd Samoa yr UDA eto yn y Gwpan yma ond colli i Siapan a cholli i'r Alban ond mewn gêm hynod o agos, 33-36.

Cymru a'r Samoaid

Cymru v Samoa, CRB 2011

Rhwng 1986 a 2017 bu i Gymru chwarae Samoa 10 gwaith, gan ennill 6 a cholli 4 i Samoa.

Mae Cymru wedi chwarae rhan ffurfiannol yn natblygiad y gêm rynglwadol ar ynysoedd Samoa. Bu i Gymru ymweladâ'r wlad yn 1982 ac ennill y prawf 32–16 yn Apia. Arweiniodd y daith at ymweliad yn ôl â Chymru gan agor y drws i Samoa i rygbi ryngwladol a'r ansicrwydd am ei statws fel gwlad. Serch hynny, ni wahoddwyd Gorllewin Samoa i Gwpan Rygbi'r Byd gyntaf ym 1987.

Bu i'r Samoaid gystadlu yng Nghwpan Rygbi'r Byd 1991 a gynhaliwyd ym Mhrydain gan greu sioc fawr drwy guro Cymru 16-13 yn Stadiwm y Mileniwm yng Nghaerdydd. Dywedodd un ffan o Gymru yn druenus ar ôl trechu Cymru, "Mae'n waith da nad oeddem ni'n chwarae Samoa i gyd."

Bu i Gymru golli eto i Orllewin Samoa mewn gêm yng Nghwpan y Byd 1999, 31-38.

Yn 2019 gwlwodd undebau rygbi Samoa, Tonga a Ffiji ar i wledydd mawr rygbi Ewrop i ddod i gytundeb i roi canran o elw eu gemau gyda'r timau tuag at y timau llai. Dywedir y byddai rhannu elw gyda’i wledydd fyddai’n trawsnewid datblygiad rygbi yno. Dywed Dan Leo y byddai 10% o elw o gêm sydd wedi’i werthu allan yn Twickenham yn gallu talu am raglenni tîm cyntaf rygbi Samoa am gyfnod o dair blynedd.

Record Cwpan Rygbi'r Byd

Samoa yn perfformio dawns her y Siva Tau cyn chwarae yn erbyn De Affrica, CRB 2007

Blwyddyn	Canlyniad
1987	Dim gwahoddiad
1991	Wyth olaf
1995	Wyth olaf
1999	Wyth olaf play-offs
2003	Cymal y grŵp
2007	Cymal y grŵp
2011	Cymal y grŵp
2015	Cymal y grŵp
2019	Cymal y grŵp

Record rhyngwladol

Safleoedd Rygbi'r Byd (Dynion)
30 safle uchaf ar 10 Chwefror 2020
Safle	Newid*	Tîm	Pwyntiau
1		De Affrica	094.19
2		Seland Newydd	092.11
3		Lloegr	087.80
4		Iwerddon	085.36
5		Cymru	084.28
6		Ffrainc	082.37
7		Awstralia	081.90
8		Japan	079.28
9		Yr Alban	078.58
10		Yr Ariannin	078.31
11		Ffiji	076.21
12		Georgia	072.70
13		Yr Eidal	072.04
14		Tonga	071.44
15		Samoa	070.72
16		Sbaen	068.28
17		Unol Daleithiau America	068.10
18		Wrwgwái	067.41
19		Rwmania	065.11
20		Portiwgal	062.40
21		Hong Cong	061.23
22		Canada	061.12
23		Namibia	061.01
24		Yr Iseldiroedd	060.08
25		Rwsia	059.90
26		Brasil	058.89
27		Gwlad Belg	057.57
28		Yr Almaen	054.64
29		Chile	053.83
30		De Corea	053.11
*Newid o'r wythnos flaenorol
Safleoedd blaenorol Samoa
Ffynhonnell: World Rugby - Diweddarwyd y graff i 7 Ionawr 2019

Gweler isod dabl yn cynrychioli'r gemau prawf cystadleuol gan dîm cenedlaethol Tonga hyd ar 25 Awst 2019.

Gwrthwynebwr	Chwarae	Ennill	Colli	Cyfartal	% Ennill	Pwyntiau o blaid	Pwyntiau yn erbyn	Gwahaniaeth
Yr Ariannin	4	3	1	0	75%	111	82	+29
Awstralia	5	1	4	0	20.00%	58	204	−146
Gwlad Belg	1	1	0	0	100.00%	37	8	+29
Canada	6	6	0	0	100.00%	169	103	+66
Lloegr	8	0	8	0	0.00%	114	292	-178
Ffiji	53	20	30	3	37.74%	921	1049	-128
Fiji XV	3	0	3	0	0.00%	20	58	-38
Ffrainc	4	0	4	0	0.00%	49	156	-107
Georgia	5	1	3	1	20.00%	105	91	+24
Yr Almaen	2	2	0	0	100.00%	108	43	+65
Iwerddon	6	1	5	0	16.67%	103	209	-106
yr Eidal	7	5	2	0	71.42%	175	109	+66
Japan	15	11	4	0	73.33%	482	273	+209
De Corea	1	1	0	0	100.00%	74	7	+67
Namibia	2	2	0	0	100.00%	89	25	+64
Seland Newydd	7	0	7	0	0.00%	72	411	-339
Papua Gini Newydd	2	2	0	0	100.00%	188	19	+169
Rwmania	2	0	2	0	0.00%	37	49	-12
yr Alban	11	1	9	1	9.09%	193	298	-105
De Affrica	9	0	9	0	0.00%	99	431	-332
Sbaen	1	1	0	0	100.00%	28	10	+18
Tonga	65	34	27	4	51.56%	1144	973	+171
Unol Daleithiau America	7	5	2	0	71.42%	156	128	+28
Wrwgwái	1	1	0	0	100.00%	60	13	+47
Cymru	10	4	6	0	40.00%	180	235	-55
West Germany	1	1	0	0	100.00%	54	9	+45
Total	238	103	126	9	45.16%	4836	5285	-449

Ceir cip o Samoa yn chwarae yn erbyn De Affrica yn y ffilm, Invictus, sydd wedi ei seilio ar hanes Cwpan Rygbi'r Byd 1995 a themâu ôl-Apartheid yn y wlad.

Dolenni allanol

• Gwefan Swyddogol Manu Samoa Archifwyd 2019-08-31 yn y Peiriant Wayback
• Undeb Rygbi Samoa
• Ystadegau Cymru v Samoa Archifwyd 2019-08-26 yn y Peiriant Wayback

Eginyn erthygl sydd uchod am rygbi'r undeb. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.