Wicipedia

Stadiwm Wembley (1923)

stadiwm a fu yn Llundain o 1923 i 2002
(Ailgyfeiriad o Wembley Stadium (1923))

Roedd y Stadiwm Wembley gwreiddiol ( /w ɛ m b l ff / ; a adnabyddir hefyd fel Stadiwm yr Ymerodraeth) yn stadiwm bêl-droed ym Mharc Wembley, Llundain, a oedd yn sefyll ar yr un safle a'i olynydd.[1]

Cynhaliwyd rownd derfynol Cwpan Lloegr yn Wembley yn flynyddol o 1923, yn ogystal â rownd derfynol Chwpan Cynghrair Lloegr yn flynyddol. Hefyd, cynhlaiwyd pum rownd derfynol Cwpan Ewrop, rownd derfynol Cwpan y Byd 1966, a rownd derfynol Ewro 96. Ymysg y campau eraill a gafodd eu cynnal yno mae Gemau Olympaidd yr Haf 1948, rownd derfynol Cwpan Her rygbi'r gynghrair, a Rowndiau Terfynol Cwpan y Byd Rygbi'r Gynghrair 1992 a 1995 . Cafodd nifer o ddigwyddiadau cerddorol eu cynnal yno hefyd, gan gynnwys cyngerdd elusennol Live Aid ym 1985.

Golygfa o'r awyr o Stadiwm Wembley, 1991.

Torrwyd tywarchen gyntaf y stadiwm gan y Brenin Siôr V, ac fe’i hagorwyd gyntaf i’r cyhoedd ar 28 Ebrill 1923. Trawsnewidiwyd llawer o dirwedd wreiddiol Parc Wembley Humphry Repton ym 1922–23 yn ystod paratoadau ar gyfer Arddangosfa Ymerodraeth Prydain 1924–25. Fe'i gelwid yn gyntaf yn Stadiwm Arddangosfa'r Ymerodraeth Brydeinig [2] neu'n syml yn Stadiwm yr Ymerodraeth, ac fe'i hadeiladwyd gan Syr Robert McAlpine gyfer Arddangosfa'r Ymerodraeth Brydeinig [3] ym 1924 (wedi'i ymestyn i 1925). [4] [5] [6] [7]

Costiodd y stadiwm £750,000 ac fe'i hadeiladwyd ar safle ffoledd cynharach o'r enw Watkin's Tower. Y penseiri oedd Syr John Simpson a Maxwell Ayrton a'r prif beiriannydd Syr Owen Williams. Y bwriad yn wreiddiol oedd dymchwel y stadiwm ar ddiwedd yr Arddangosfa, ond fe’i hachubwyd ar awgrym Syr James Stevenson, Albanwr a oedd yn gadeirydd y pwyllgor trefnu ar gyfer Arddangosfa'r Ymerodraeth. Defnyddiwyd y maes ar gyfer pêl-droed mor gynnar â'r 1880au [8]

Ar ddiwedd yr arddangosfa, dechreuodd entrepreneur o'r enw Arthur Elvin (a ddaeth yn Syr Arthur Elvin yn ddiweddarach) brynu'r adeiladau adfail fesul un, a'u dymchwel a gwerthu'r sgrap. Roedd y stadiwm wedi mynd i ddwylo'r derbynnydd ar ôl penderfynu ei fod yn "anhyfyw yn ariannol".[9] Cynigiodd Elvin brynu'r stadiwm am £127,000, gan roi blaendal o £12,000 a thalu'r balans ynghyd â'r llog a oedd yn daladwy dros ddeng mlynedd.[10]

Pêl-droed

golygu

Mae Wembley yn fwyaf adnabyddus am gynnal gemau pêl-droed, ar ôl cynnal Rownd Derfynol Cwpan FA yn flynyddol yn ogystal â nifer o gemau tîm rhyngwladol Lloegr.

Rownd Derfynol y Ceffyl Gwyn

golygu
 
Billy y Ceffyl Gwyn, rownd derfynol Cwpan Lloegr 1923

Adeiladwyd Stadiwm yr Ymeodraeth mewn union 300 diwrnod ar gost o £750,000. Wedi'i ddisgrifio fel arena chwaraeon fwyaf y byd, roedd yn barod bedwar diwrnod yn unig cyn Rownd Derfynol y "Ceffyl Gwyn" ym 1923. Nid oedd Cymdeithas Bêl-droed Lloegr wedi ystyried mynediad drwy docyn, gan danamcangyfrif yn fawr nifer y cefnogwyr a gyrhaeddodd y 104 giât ar ddiwrnod y gêm. Fodd bynnag, ar ôl y gêm, bu mynediad i pob digwyddiad, ar wahân i gêm ailchwarae 1982, [11] drwy docyn.

 
Torfeydd ar ymylon y cae

Y digwyddiad cyntaf a gynhaliwyd yn y stadiwm oedd rownd derfynol Cwpan Loegr ar 28 Ebrill 1923 rhwng Bolton Wanderers a West Ham United. Gelwir hyn yn Rownd Derfynol y Ceffyl Gwyn. Cymaint oedd awydd cefnogwyr ac arsylwyr achlysurol i fynychu'r rownd derfynol yn y stadiwm genedlaethol newydd nes bod nifer helaeth o bobl wedi crwydro drwy'r 104 o gatiau tro i'r stadiwm, gan fynd heibio'r capasiti swyddogol o 127,000. Gorlifodd y torfeydd ar y cae gan nad oedd lle ar y terasau. Mae amcangyfrifon o nifer y cefnogwyr a oedd yn bresennol yn amrywio o 240,000[12] i ymhell dros 300,000.[13] Amcangyfrifir bod 60,000 arall wedi'u cloi y tu allan i'r gatiau. Bu'n rhaid i'r gymdeithas bêl-droed i ad-dalu 10% o gyfanswm arian y giât i gefnogwyr nad oeddent yn gallu cyrraedd y terasau.  

Rownd Derfynol Matthews

golygu

Cafodd Rownd Derfynol Cwpan FA 1953 rhwng Blackpool a Bolton Wanderers ei galw’n “Rownd Derfynol Matthews” ar ôl asgellwr Blackpool, Stanley Matthews. Yn 38 oed, roedd yn gwneud ei drydedd ymddagnosiad a'i ymgais olaf i ennill medal Cwpan Lloegr.[14] Yn ystod y chwe blynedd flaenorol, methodd ag ennill medal enillydd yn erbyn Manchester United ym 1948 a Newcastle United ym 1951. Roedd y gêm yn cynnwys hat-tric gan Stan Mortensen i Blackpool ym muddugoliaeth 4–3 ei dîm wedi iddynt fod 3-1 ar ei hôl hi. Dyna oedd yr unig hat-tric a sgoriwyd mewn rownd derfynol Cwpan Lloegr yn y Wembley gwreiddiol.

Chwaraewyd rownd derfynol Cwpan Lloegr yno ym mis Ebrill neu fis Mai tan 2000 (ac eithrio ailchwarae'r rownd derfynol yn 1970 pan drechodd Chelsea Leeds United yn Old Trafford). Roedd hefyd yn lleoliad ar gyfer rowndiau terfynol Cwpan Amatur Lloegr, Cwpan Cynghrair Lloegr (heblaw am y blynyddoedd cynnar pan setlwyd hwn drws ddwy gymal gartref ac oddi cartref) ac yn diweddarach Cwpan yr Aelodau Cyswllt a rowndiau terfynol gemau ail-gyfle yCynghrair Pêl-droed Lloegr (ym mlynyddoedd cynnar y gemau ail-gyfle roeddent yn gemau gartref ac oddi cartref). Chwaraewyd rownd derfynol Cwpan Elusen Middlesex 1988 yno hefyd. [15]

Gemau rhyngwladol

golygu
 
Lloegr v Yr Alban ym 1981
 
Brenhines Lloegr yn cyflwyno Tlws Jules Rimet i gapten tîm Lloegr, Bobby Moore, ar ôl rownd derfynol Cwpan y Byd FIFA 1966.

Cyn stadiwm Wembley 1923, roedd gemau pêl-droed rhyngwladol wedi cael eu chwarae gan Loegr mewn amryw o stadiymau. Am y 27 mlynedd gyntaf, unig gemau rhyngwladol Lloegr a chwaraewyd yn Wembley oedd gemau yn erbyn yr Alban, gyda gemau eraill yn cael eu chwarae mewn mannau eraill tan 1951. Y tîm cyntaf heblaw'r Alban i wynebu Lloegr yn Wembley oedd yr Ariannin.[16]

Ym 1956 a 1971, dyma oedd lleoliad gemau cartref tîm pêl-droed cenedlaethol Prydain Fawr ar gyfer y gemau rhagbrofol ar gyfer Gemau Olympaidd yr Haf erbyn Bwlgaria . [17]

Yn 1966, hwn oedd prif leoliad Cwpan y Byd FIFA . Cynhaliwyd naw gêm yno, gan gynnwys y rownd derfynol, lle enillodd Lloegr 4–2 ar ôl amser ychwanegol yn erbyn Gorllewin yr Almaen .

Saith mlynedd yn ddiweddarach, Wembley oedd y lleoliad ar gyfer gêm gyfeillgar wedi'i threfnu'n arbennig rhwng timau o'r enw "Y Tri" ac "Y Chwech" i ddathlu'r Deyrnas Unedig sy'n ymuno â'r Undeb Ewropeaidd. Gorffennodd yr ornest 2–0 i "Y Tri".

Ym 1996, hwn oedd prif stadium UEFA Ewro 1996, gan gynnal pob un o gemau Lloegr, yn ogystal â rownd derfynol y twrnamaint, lle enillodd yr Almaen Bencampwriaeth Ewrop UEFA am y trydydd tro ar ôl trechu'r Weriniaeth Tsiec 2-1 gyda'r gôl euraidd rhyngwladol gyntaf yn hanes pêl-droed. Yn gynharach roedd yr Almaen wedi trechu Lloegr ar giciau o’r smotyn yn y rownd gynderfynol ar ôl gêm gyfartal 1–1, gyda Gareth Southgate yn methu un o'r ciciau o'r smotyn i Loegr.

Collodd Lloegr ei dwy gêm gystadleuol olaf Lloegr a chwaraewyd yn y stadiwm o 0-1 yn erbyn yr Alban a'r Almaen yn y drefn honno.

Pêl-droed clwb

golygu
 
Bristol Rovers v Tranmere Rovers yn rownd derfynol Cwpan DAF Leyland yn 1990

Cynhaliodd y stadiwm bum rownd derfynol Cwpan Ewrop. Y ddau gyntaf oedd rownd derfynol 1963 rhwng Milan a Benfica, a rownd derfynol 1968 rhwng Manchester United a Benfica. Ym 1971, cynhaliodd y rownd derfynol eto, rhwng Ajax a Panathinaikos, ac unwaith eto ym 1978, y tro hwn rhwng Lerpwl a Club Brugge, ac un arall yn 1992, pan chwaraeodd Barcelona yn erbyn Sampdoria .

Mae Wembley hefyd wedi cynnal dwy rownd derfynol Cwpan Enillwyr Cwpanau Ewropeaidd : ym 1965, pan drechodd West Ham United 1860 Munich, ac ym 1993, pan drechodd Parma Royal Antwerp .

Dyma leoliad gemau cartref Arsenal yng Nghynghrair y Pencampwyr ym 1998–99 a 1999–2000 hefyd. Mae wedi cynnal gemau cartref clwb unigol ar ddau achlysur arall, ym 1930, pan chwaraeodd Leyton Orient ddwy gêm gartref yn Nhrydedd Adran y De tra bod eu Stadiwm Lea Bridge yn destun gwaith adfer brys;[18] ac yn 1930–31 am wyth gêm gan Ealing AFC.[19] Roedd hefyd i fod yn gartref i'r clwb amatur Argonauts a wnaeth sawl cais i ymuno â'r Gynghrair Bêl-droed.[19]

Ym mis Mawrth 1998, gwnaeth Arsenal gais i brynu Wembley yn y gobaith o ennill stadiwm fwy i gymryd lle eu stadiwm yn Highbury, a oedd yn dal llai na 40,000 ac a oedd yn anaddas ar gyfer ehangu. Fodd bynnag, rhoddwyd y gorau i'r cais yn ddiweddarach o blaid adeiladu Stadiwm Emirates â lle i 60,000 o bobl, a agorwyd yn 2006. [20]

Chwaraeon eraill

golygu

Rygbi'r gynghrair

golygu
 
Band gorymdeithio yn diddanu'r dorf cyn rownd derfynol Cwpan Rygbi'r Gynghrair 1956

Yng champ rygbi'r gynghrair, cynhaliwyd rownd derfynol y Gwpan Her yn Wembley o 1929 ymlaen.[21] Roedd y stadiwm hefyd yn cael ei ddefnyddio'n rheolaidd gan y gamp ar gyfer gemau rhyngwladol mawr, fel Prydain Fawr yn erbyn Awstralia. Y dorf fwyaf ar gyfer rownd derfynol y Gwpan Her yn Wembley oedd ym 1985 pan gurodd Wigan Hull FC 28–24 o flaen torf o 99,801.[22]

Gemau Olympaidd yr Haf 1948

golygu

Wembley oedd prif leoliad Gemau Olympaidd yr Haf 1948, gyda Fanny Blankers-Koen ac Emil Zátopek ymhlith yr enillwyr nodedig mewn athletau. Cynhaliodd y stadiwm hefyd rowndiau cyn-derfynol a rowndiau terfynol y twrnameintiau hoci a phêl-droed Olympaidd, digwyddiad Prix des Nations y gystadleuaeth marchogaeth, a gêm arddangos lacrosse.

Rygbi'r undeb

golygu

Er nad oedd y lleoliad yn draddodiadol yn cynnal gemau rygbi'r undeb, chwaraeodd Lloegr gêm gyfeillgar yn erbyn Canada ar 17 Hydref 1992, gan fod eu stadiwm cartref rheolaidd yn Twickenham yn cael ei ailddatblygu. Chwaraeodd Cymru eu gemau cartref Pum Gwlad a chyfres yr hydref yn Wembley (gan na allant ddefnyddio Stadiwm Twickenham) tra bod Parc Arfau Caerdydd yn cael ei ailadeiladu fel Stadiwm y Mileniwm ar ddiwedd y 1990au (cytunbed a ad-dalwyd ar gyfer Cwpanau FA yn ystod y gwaith o adeiladu'r Stadiwm Wembley newydd).

Dyddiad Cystadleuaeth Tîm cartref Tîm oddi cartref Torf
17 Hydref 1992 Cyfres Ryngwladol yr Hydref 1992 Lloegr 26 Canada 13
29 Tachwedd 1997 Cyfres Ryngwladol yr Hydref 1997 Cymru 7 Seland Newydd 42 76,000
5 Ebrill 1998 Pencampwriaeth y Pum Gwlad 1998 0 Ffrainc 51 75,000
7 Mawrth 1998 19 Yr Alban 13 72,000
14 Tachwedd 1998 Cyfres Ryngwladol yr Hydref 1998 20 De Affrica 28 55,000
20 Chwefror 1999 Pencampwriaeth y Pum Gwlad 1999 23 Iwerddon 29 76,000
11 Ebrill 1999 32 Lloegr  31 76,000

Cerddoriaeth

golygu

Daeth y stadiwm yn lleoliad cerddorol ym mis Awst 1972 gyda The London Rock and Roll Show, cyngerdd llawn sêr. Yn ddiweddarach, cynhaliodd nifer o gyngherddau a digwyddiadau, y mwyaf enwog yn eu mysg oedd cymal Prydain o Live Aid, a oedd yn cynnwys perfformwyr fel David Bowie, Queen, Paul McCartney, Elton John, The Who, Dire Straits ac U2, a gynhaliwyd yn y stadiwm ar 13 Gorffennaf 1985. Perfformiodd Phil Collins yn Wembley, yna cymerodd hofrennydd i Faes Awyr Heathrow yn Llundain a mynd ar British Airways Concorde i Philadelphia, Pennsylvania, i berfformio yng nghymal America Live Aid yn Stadiwm JFK ar yr un diwrnod.

Cyngherddau elusennol eraill a gynhaliwyd yn y stadiwm oedd cyngerdd Human Rights Now! cyngerdd, Cyngerdd Teyrnged Pen-blwydd 70 Nelson Mandela, CYngerdd Nelson Mandela: Teyrnged Ryngwladol ar gyfer De Affrica Rydd, Cyngerdd Teyrnged Freddie Mercury ar gyfer Ymwybyddiaeth o AIDS a chyngerdd elusennol NetAid .

Perfformiodd Michael Jackson 15 gwaith yn Wembley, y nifer mwyaf o weithiau gan unrhyw artist yn hanes Stadiwm Wembley, gan werthu dros 1.1 miliwn o docynnau yn y broses.

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ Campbell, Denis (13 June 1999). "Foster topples the Wembley towers". The Guardian. Cyrchwyd 2 March 2012.
  2. ↑ Staff (17 June 1924). "Asks Premier to Stop Rodeo Steer Roping; British Society Appeals 'in Name of Humanity' Against Contest of American Cowboys". The New York Times.
  3. ↑ Sunday Tribune of India (newspaper) Article on exhibition (2004)
  4. ↑ British Pathe (agency) Film of British Empire Exhibition, reel one
  5. ↑ British Pathe (agency) Film of British Empire Exhibition, reel two
  6. ↑ British Pathe (agency) Film of British Empire Exhibition, reel three
  7. ↑ British Pathe (agency) Film of British Empire Exhibition, reel four
  8. ↑ "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 May 2009. Cyrchwyd 18 May 2009.CS1 maint: archived copy as title (link). Wembley Stadium.
  9. ↑ de Lisle, Tim (14 March 2006). "The height of ambition". The Guardian. Cyrchwyd 29 September 2008.
  10. ↑ Jacobs, N and Lipscombe, P (2005). Wembley Speedway: The Pre-War Years. Stroud: Tempus Publishing. ISBN 0-7524-3750-X.
  11. ↑ Collett, Mike (2003). The Complete Record of The FA Cup. t. 35. ISBN 1-899807-19-5.
  12. ↑ Bateson, Bill; Albert Sewell (1992). News of the World Football Annual 1992/93. Harper Collins. ISBN 0-85543-188-1.
  13. ↑ Matthews, Tony (2006). Football Firsts. Capella. ISBN 1-84193-451-8.
  14. ↑ "The Matthews Final". BBC News. 24 February 2000. Cyrchwyd 20 July 2009.
  15. ↑ Francis, Tony (22 August 2005). "Future returns to the past". The Daily Telegraph. Cyrchwyd 14 January 2010.
  16. ↑ [1].
  17. ↑ Barker, Philip (June 2003). "Wembley Stadium – An Olympic Chronology 1923–2003" (PDF). Journal of Olympic History. LA84 Foundation. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF format) ar 2012-07-17. Cyrchwyd 14 January 2010.
  18. ↑ Inglis, Simon (1984). The Football Grounds of England and Wales. London: Willow Books. t. 236.
  19. ↑ 19.0 19.1 Twydell, Dave (2001). Denied F.C. – The Football League Election Struggles. Harefield: Yore Publications. t. 31. ISBN 978-1-874427-98-8.
  20. ↑ Hodgson, Guy; Yates, Andrew (13 March 1998). "Football: FA Infuriated by Arsenal's Bid for Wembley". The Independent. Cyrchwyd 15 August 2012.
  21. ↑ "The History Of Rugby League". Rugby League Information. napit.co.uk. Cyrchwyd 2 January 2014.
  22. ↑ 1954 Challenge Cup Final at Rugby League Project

Dolenni allanol

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadiwm_Wembley_(1923)&oldid=13103586"