Baner Ceredigion
Baner Ceredigion yw baner de facto sir Ceredigion. Mae'r ffynhonnell gynharaf sy'n cyfeirio at y faner yn dyddio'n ôl i 1611. Dyma hefyd arfbais Teyrnas Ceredigion. Dydy'r faner ddim yn adnabyddus iawn ar hyd y sir a prin y caiff ei defnyddio, er y gwelir hi'n chwifio mewn rhai mannau cyhoeddus.[1]
.svg) | |
| Math o gyfrwng | baner endid gweinyddol o fewn un wlad  |
|---|---|
| Lliw/iau | du, coch, melyn |
| Cysylltir gyda | Pryse Pryse |
| Dechrau/Sefydlu | 1611 |
| Gwladwriaeth | Cymru |
Hanes cynnar
golygu
Credir bod dyluniad y faner wedi deillio o arfbais hen reolwr y diriogaeth, Gwaithfoed,[2] a oedd yn darlunio llew du ar faes aur.[3][4]
Gellir gweld y ffynhonnell gynharaf sy'n ymwneud â'r faner yng ngwaith John Guillim yn 1611, A Display of Heraldry pan ddisgrifiodd llew du ar gefndir melyn yn perthyn i “Gwaythe Voyde, sometime Lord of Cardigan in Wales”.[5] Nodir cyfeiriad tebyg at y dyluniad ym 1878 yn The General Armory of England, Scotland, Ireland, and Wales gan Syr Bernard Burke.[6]
Mae llew du ar gae melyn hefyd i'w weld ar heneb i Lewis Pryse, taid Pryse Pryse, yn Eglwys Padarn, Llanbadarn Fawr, ar gyrion Aberystwyth.
Arweiniodd y berthynas rhwng y llew du ar gae melyn a theulu dylanwadol Pryse at fabwysiadu'r faner yn fwy yn yr ardal gyfagos. Er enghraifft, mae tafarn yn Aberystwyth wedi'i henwi'n 'Yr Hen Lew Du' er 1851. Ceir sawl tafarn arall yn y sir o'r enw'r Llew Du gan gynnwys yn Llanbadarn Fawr, Tal-y-bont, Llanrhystud a Llanbedr Pont Steffan.
Mae dyfyniad o waith Arthur Charles Fox-Davies ac MEB Crookes yn 1894, The Book of Public Arms, yn disgrifio sir Ceredigion fel un nad oes ganddi unrhyw arfbais swyddogol, ond eto mae'n nodi bod poblogaeth leol Aberystwyth yn cydnabod bod y "lion rampant regardant" yn arfbais y dref.[7]
Hanes modern
golygu
Arweiniodd arwyddocâd y llew rhemp (Lion rampant) i Ceredigion at ei gynnwys fel y cefnogwr sinistr ochr yn ochr â draig goch Cymru ar arfbais Aberystwyth, a ddyfarnwyd ym 1961.[8]
Roedd y sylwedydd rhemp llew sable ar gae neu gae hefyd i'w weld yn Arwisgiad 1969 y Tywysog Charles yng Nghastell Caernarfon.[3]
Gyda'r symbol wedi'i wreiddio'n gadarn yng nghymdeithas a diwylliant Ceredigion, roedd ei gynnwys yn yr arfbais a ddyfarnwyd i Gyngor Sir Ceredigion yn ddewis naturiol. Fodd bynnag, cafodd y lliwiau eu gwrthdroi fel nad oeddent yn trawsfeddiannu arwyddocâd teulu Pryse.[3] Roedd gweinyddiaeth yr hen sir Dyfed hefyd yn cynnwys lliwiau cefn y symbol ar eu harfbais i symboleiddio cynnwys Ceredigion yn ei diriogaeth.
Erbyn diwedd yr 20g, roedd mabwysiadu lliwiau gwrthdroi'r symbol yn caniatáu iddi gael ei gwahaniaethu oddi wrth arfbais y teulu Pryse ac wedi dod i gynrychioli'r sir ynddo'i hun. Gellir dod o hyd i'r llew melyn ar gae du yn hedfan mewn aneddiadau ledled Ceredigion, ac fe'i defnyddiwyd gan sawl sefydliad yn y sir, fel Clwb Rygbi Aberystwyth ac Ysgol Gyfun Penglais, Aberystwyth.
Ac eto, erbyn 2019 nid yw'r faner wedi cael ei chydnabod yn swyddogol fel baner Ceredigion.[3]
Defnydd boblogaidd
golyguYm mis Medi 2020, gwisgodd Lloyd Warburton mwgwd wyneb rhag COVID-19 gyda dyluniad y faner arno.[9] Gwisgodd yr un mwgwd ar gyfer Agoriad Swyddogol 6ed Senedd Cymru ar 14 Hydref 2021. Rhanwyd llun ohono gydag Adam Price (Arweinydd Plaid Cymru) ac Elin Jones, hefyd o Blaid Cymru a'i Aelod Senedd Cymru lleol a hefyd Llywydd Senedd Cymru.[10]
Dylunio
golygu
Mae baner Ceredigion yn darlunio llew rhemp aur ag eithafion (crafangau, tafod) coch, yn edrych yn ôl ar lain ddu, mewn terminoleg herodraeth, or lion rampant regardant on a sable field, armed gules.
Mae cyferbyniad clir rhwng y du a'r aur (sable ac or, mewn herodraeth) yn golygu fod y dyluniad yn cydweddu'n dda â'r Rheolau Tintur, fel a ddatblygwyd ac yna cofnodwyd a'i sefydlu gan y Cymro Edward Lhuyd.
Byddai dyluniad gwreiddiol y faner neu'r arfbais, lle ddu ar gefndir aur neu felyn, wedi ymdebygu'r faner i faner Fflandrys ond bod y llew yn gwynebu'r ffordd arall.
Oriel
golygu-
-
Arwyddlun Ysgol Gyfun Penglais, Aberystwyth, yn defnyddio llew Gwaithfoed, Ceredigion -
Bwrdd noddwyr pêl Clwb Rygbi Aberystwyth yn defnyddio llew Gwaithfoed, Ceredigion -
Mae C.P.D. Penrhyncoch hefyd yn defnyddio llew Gwaithfoed, Ceredigion
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ https://twitter.com/MarchGlas/status/1165699120063045639
- ↑ http://www.ancientwalesstudies.org/id125.html
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "Ceredgion Flag". British County Flags. 21 Mawrth 2017. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2019.
- ↑ "Cardiganshire (Ceredigion)". Association of British Counties. 1 Ionawr 2012. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2019.
- ↑ Guillim, John (1611). A Display of Heraldry. London. t. 184.
- ↑ Burke, Sir Bernard (1884). The General Armory of England, Scotland, Ireland, and Wales: Comprising a Registry of Armorial Bearings from the Earliest to the Present Time. London. tt. 1060.
- ↑ Fox-Davies, Arthur Charles (1894). The book of public arms : a complete encyclopædia of all royal, territorial, municipal, corporate, official, and impersonal arms. London. tt. 6.
- ↑ "About the Coat of Arms". Aberystwyth.gov. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-06-11. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2019.
- ↑ https://twitter.com/CRBethesda/status/1306909018833793029
- ↑ https://twitter.com/Adamprice/status/1448669760028397575
