Cyfieithiad benthyg

geiriau neu dermau sy'n gyfieithiad llythrennol o iaith arall
(Ailgyfeiriad o Calque)

Mewn ieithyddiaeth mae cyfieithiad benthyg yn derm ar gyfer gair neu ymadrodd benthyg am beth neu gysyniad sydd wedi ei chyfieithu'n llythrennol, gair-am-air neu wraidd-wrth-wraidd o iaith estron. Yn aml gall y gair neu'r ymadrodd benthyg wedi'i gyfieithu wneud dim synnwyr yn yr iaith darged heb wybod y cyd-destun neu ystyr y gair yn yr iaith ffynhonnell.

Cyfieithiad a benthyciad yw cyfieithiad benthyg ar yr un pryd. Er enghraifft, mae ci a poeth yn cyfateb i'r Saesneg dog a hot. Felly mae ci poeth ~ poethgi yn cyfieithu ar ddelw'r Saesneg hot dog.

Mae calque ei hun yn air benthyg o'r enw Ffrangeg calque ‘dargopi, trasiad; dynwared, copi agos’ (cynigir dynwarediad fel cyfieithiad Gymraeg o'r Saesneg calque yn Geiriadur yr Academi[1]). Mae'r ferf calquer yn golygu ‘dargopïo, trasio; dynwared yn agos’; papier calque yw papur trasio yn y Ffrangeg.[2] Mae gair benthyg ~ benthycair yn y Gymraeg ei hun yn cyfieithiad benthyg o'r Saesneg loanword sydd ei hun, yn ei dro, yn cyfieithiad benthyg o'r gair Almaeneg Lehnwort.[3]

Cyfieithiadau benthyg yn y Gymraeg

golygu

Mae cyfieithiadau benthyg yn frith yn yr iaith Gymraeg, yn enwedig yr iaith lafar. Er enghraifft:

  • llifolau, ar ddelw'r Saesneg floodlight
  • Gwlad yr Iâ, ar ddelw'r S. Iceland, ffrwyth camdarddiad poblogaidd o ice ‘iâ’ + land ‘gwlad’ (er bod yr enw'r wlad brodorol Islandeg Ísland yn golygu ‘ynys’, sy'n cyfateb i'r S. island)
  • llawysgrif, ar ddelw'r Lladin manūscrīptum ‘llawysgrifen, ysgrifen â’r llaw’ o'r geiriau manū- ‘llaw’ a scrīptum ‘ysgrifen’
  • llygoden, ar ddelw'r S. mouse cyfrifiadurol, y teclyn tywys ar y cyfrifiadur
  • rhai weithiau, ar ddelw'r S. sometimes

Cyfieithiad rhannol

golygu

Mae benthyciad cymysg(iaith) neu ran-cyfieithiad benthyg (loan blend neu partial calque yn y Saesneg) yn golygu cyfieithu'n llythrennol un rhan o'r gair gwreiddiol ond nid y llall.[4] Er enghraifft, mae'r enw ar y gwasanaeth digidol Gwyddelig, Saorview yn cyfieithiad rhannol gan ei fod yn defnyddio enw y gwasanaeth digidol Brydeinig, Freeview gan gyfieithu'r elfen flaenaf o'r Saesneg i'r Wyddeleg saor ond gadael yr ail elfen view yn ddi-gyfieithiad. Ymysg enghreifftiau eraill mae liverwurst ‘sosej iau / afu’ (< Almaeneg Leberwurst), apple strudel ‘strwdel afalau’ (< Alm. Apfelstrudel) a the Third Reich ‘y Drydedd Reich’ (< Alm. Drites Reich).

Cyfieithiadau benthyg ar ddelw'r Saesneg skyscraper

golygu

Enghraifft o gyfieithiad benthyg morffem-wrth-morffem mewn sawl iaith yw'r gair Saesneg skyscraper ‘entrychdy’, yn llythrennol ‘nen-grafwr’:

Dolenni

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. )https://geiriaduracademi.org/
  2. The New Cassell's French Dictionary: French-English, English-French, New York, Funk & Wagnalls Company, 1962, p. 122.
  3. http://www.humanlanguages.com/germanenglish/
  4. Philip Durkin, The Oxford Guide to Etymology, sec. 5.1.4