Dresden

Dresden
Math	dinas fawr, prif ganolfan ranbarthol, dinas, bwrdeistref trefol yr Almaen, ardal trefol Sachsen
Poblogaeth	563,311
Sefydlwyd	1206 ;
Pennaeth llywodraeth	Dirk Hilbert
Gefeilldref/i	Skopje, Salzburg, Coventry, St Petersburg, Wrocław, Ostrava, Brazzaville, Fflorens, Hamburg, Rotterdam, Strasbwrg, Columbus, Hangzhou, Silistra
Daearyddiaeth
Sir	Sacsoni
Gwlad	Yr Almaen
Arwynebedd	328.48 km²
Uwch y môr	112 ±1 metr
Gerllaw	Afon Elbe, Weißeritz, Lockwitzbach, Prießnitz, Kaitzbach, Lausenbach
Yn ffinio gyda	Meissen District, Ardal Bautzen, Sächsische Schweiz-Osterzgebirge, Weißeritzkreis, Freital, Bannewitz, Dohna, Dürrröhrsdorf-Dittersbach, Heidenau, Gommern
Cyfesurynnau	51.05°N 13.74°E
Cod post	01067, 01326, 01309, 01069, 01097, 01099, 01159, 01127, 01307, 01129, 01279
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Cyngor Dinas Dresden
Pennaeth y Llywodraeth	Dirk Hilbert
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Dinas hanesyddol yn nwyrain yr Almaen a phrifddinas talaith ffederal Sacsoni yw Dresden (Sorbeg: Drježdźany; sy'n deillio o'r Hen Sorbeg Drezdany - siglen neu orlifdir). Mae wedi ei lleoli yn nyffryn afon Elbe.

Dyma ganolbwynt Llywodraeth Talaith Sacsoni, yn cynnwys Senedd Sacsonaidd yn ogystal â nifer o awdurdodau gwladol. Yn ogystal, mae sefydliadau addysgol a diwylliannol pwysig y Dalaith wedi'u lleoli yma, gan gynnwys y Brifysgol Dechnegol, Prifysgol Gwyddorau Cymhwysol ar gyfer Technoleg ac Economeg, Prifysgol Celfyddydau Cain Dresden a Phrifysgol Cerddoriaeth Carl Maria von Weber.

Mae datblygiadau arloesol a thechnolegau blaengar yn chwarae rhan flaenllaw yn ardal Dresden; Mae technoleg gwybodaeth a nanoelectroneg, er enghraifft, yn bwysig yn economaidd, a dyna pam mae hefyd wedi'i enwi fel pencadlys y "Sacsoni Silicon". Mae'r sectorau fferyllol, colur, mecanyddol, cerbydau, planhigion, bwyd, diwydiant optegol, gwasanaethau, masnach a thwristiaeth hefyd yn cynhyrchu gwerth economaidd ychwanegol mawr yn ardal Dresden. Gyda thair traffordd, dwy orsaf reilffordd pellter hir, porthladd mewndirol a maes awyr rhyngwladol, mae Dresden hefyd yn ganolbwynt trafnidiaeth bwysig.

Mae tystiolaeth archaeolegol ar yr ardal ddinesig yn dangos anheddiad yn y cyfnod Neolithig. Ceir y cyfeiriad cyntaf mewn dogfennau ym 1206 at Dresden fel cartref brenhinol ac etholiadol. Mae'r ddinas yn cael ei hadnabod hefyd fel "Florence ar y Elbe", yn wreiddiol oherwydd ei chasgliadau celfyddydol, ond hefyd oherwydd ei phensaernïaeth Baróc a Môr y Canoldir hardd ar hyd lan yr afon.

Yn ystod y 18g datblygodd diwydiant gwaith porslen pwysig yn y ddinas ac yn ei chyffiniau, a daeth yr enw Dresden yn gyfystyr â phorslen. Cafodd ei bomio'n drwm gan lu awyr Prydain yn yr Ail Ryfel Byd. Erbyn hyn, mae Dresden wrth wraidd clymdref Dresden. Ynghyd ag ardaloedd trefol Chemnitz-Zwickau a Leipzig-Halle, mae'n rhan o driongl trefol enfawr talaith Sacsoni.

Mae Dresden yn adnabyddus yn rhyngwladol fel dinas ddiwylliannol gydag adeiladau pwysig niferus, megis y palas Zwinger, amgueddfeydd fel Oriel Luniau'r Hen Feistri, neuaddau gerdd enwog fel y Staatskapelle Dresden neu'r Kreuzchor ac fel ysbrydoliaeth i ffigurau diwylliannol adnabyddus, er enghraifft Richard Wagner. Mae hen dref Dresden wedi cael ei hailadeiladu a'i siapio i raddau helaeth gan wahanol gyfnodau pensaernïol. Mae'r Eglwys Frauenkirche (Eglwys Ein Harglwyddes), Stemperoper (Tŷ Opera), Eglwys Gadeiriol Dresden yn ogystal ag Palas Brenhinol Dresden yn enghreifftiau gorau o bensaernïaeth. Mae'r Striezelmarkt, a sefydlwyd yn 1434, yn un o'r marchnadoedd Nadolig hynaf (hynaf a gadarnhawyd gan ddogfen) a mwyaf enwog yn yr Almaen.

Hanes golygu

Ym 1933 roedd tua 5,000 o Iddewon yn Dresden; yn y blynyddoedd a ddilynodd cawsant eu diarddel a'u halltudio i wersylloedd crynhoi. Cafodd gwrth-Semitiaeth yn Dresden ei ddogfennu yn bennaf yn nyddiaduron Victor Klemperer. Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, dim ond 41 Iddewon oedd yn byw yn y ddinas. Rhwng 1939 a 1945 hefyd carcharwyd nifer mewn gwersylloedd, yn bennaf yn y gwersylloedd yn Auschwitz a Flossenburg, barics yn y ddinas. Gorfu iddynt weithio yn y diwydiant arfau. Cafodd y banciau preifat oedd yn eiddo i deuluoedd Iddewig eu cysylltu o dan orfodaeth â Dresdner Bank. Roedd Dresden am ganrifoedd yn ganolfan filwrol. Yn y gogledd, roedd Dinas Albert yn ganolfan milwrol sylweddol, ac roedd yn ehangu o dan y Natsïaid.

Dresden ar ôl bomio, 14 Chwefror 1945

Yn yr Ail Ryfel Byd daeth y cyrchoedd cyntaf i'r ardal ddinesig o'r awyr mor gynnar â mis Awst 1944. Daeth y prif gyrchoedd awyr ar Dresden mewn pedwar ton rhwng 13 a 15 Chwefror 1945. Cafodd rhannau helaeth o ardal y ddinas eu difrodi'n wael gan awyrennau bomio Prydeinig ac Americanaidd. Mae union nifer y dioddefwyr yn ansicr, gydag amcangyfrifon o'r nifer fu farw yn amrywio rhwng 350,000 a 25,000. Erbyn 6 Mai 1945, roedd y ddinas wedi'i chylchynnu gan y Fyddin Goch, ac ar 8 Mai ildiwyd y ddinas iddi.

Cafwyd llifogydd trwm yno ym mis Awst 2002^[1] ac hefyd yn Mehefin 2013^[2]