Gelsenkirchen

Gelsenkirchen
Math	dinas fawr, bwrdeistref trefol yr Almaen, urban district of North Rhine-Westphalia
	De-Gelsenkirchen2.ogg
Poblogaeth	265,885
Pennaeth llywodraeth	Frank Baranowski
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Campo Grande, Cottbus, Shakhty, Newcastle upon Tyne, Olsztyn, Zenica, Büyükçekmece, Kutaisi
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Regionalverband Ruhr
Sir	Ardal Llywodraethol Münster
Gwlad	Yr Almaen
Arwynebedd	104.94 km²
Uwch y môr	48 metr
Yn ffinio gyda	Recklinghausen, Herne, Bochum, Essen, Dorsten
Cyfesurynnau	51.52°N 7.1°E
Cod post	45801–45899
Pennaeth y Llywodraeth	Frank Baranowski
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Gelsenkirchen (IPA:ɡɛlzn̩ˈkɪɐ̯çn̩) yn ddinas yn nhalaith Nordrhein-Westfalen yng ngorllewin Yr Almaen. Ei phoblogaeth yn 2016 oedd 262,528 a hi yw 25ain ddinas fwaf y wlad. Lleolir hi ar lan Afon Emscher, sy'n gangen o Afon Rhein. Mae'r ddinas yn gorwedd ynghannol dyffryn y Ruhr, sef ardal ddiwydiannol ac ardal drefol a mwyaf poblog yr Almaen lle mae'r dinasoedd yn rhedeg fewn i'w gilydd yn debyg i bentrefi Cymoedd de Cymru. Gelsenkirschen yw'r bumed ddinas fwyaf yn y Ruhr ar ôl Dortmund, Essen, Duisburg a Bochum. Mae Rhanbarth Rhein-Ruhr yn un o ranbarthau metropolitan fwyaf Ewrop. Gelsenkirchen yw un o ddinasoedd mwyaf deheuol tafodiaith Platt Deutsch - continiwm o dafodieithoedd sy'n ymestyn ar draws gogledd yr Almaen ac sydd agosaf at yr iaith Iseldireg yn hanesyddol. Mae'r ddinas yn gartref i glwb pêl-droed FC Schalke 04, sy'n chware yn y Veltins-Arena yn Gelsenkirchen-Erle.

Gelsenkirchen-Buer edrych am y de am ganol tref Gelsenkirchen, 1955

Yr un olygfa yn 2005

Mae hanes Gelsenkirschen wedi cael ei nodweddu gan ddiwydiant trwm megis glo a dur ac adnabwyd hi unwaith fel y "dinas y mil o danau".

Hanes

Dogfennwyd Gelsenkirchen gyntaf yn 1150, ond bu'n bentref bach hyd at y 19g, pan arweiniodd y Chwyldro Diwydiannol at dwf yr ardal gyfan. Yn 1840, pan ddechreuwyd gloddio glo, roedd 6,000 o drigolion yn byw yn Gelsenkirchen; yn 1900, roedd y boblogaeth wedi cynyddu i 138,000. Yn gynnar yn yr 20g, Gelsenkirchen oedd y dref lofaol bwysicaf Ewrop. Ym 1928, cyfunodd Gelsenkirchen â dinasoedd cyfagos Buer a Horst. Yn ystod y Rhyfel Mawr, roedd yna wersyll carcharorion rhyfel yn Gelsenkirchen. Parhaodd y ddinas yn ganolfan cynhyrchu glo a mireinio olew, a chafodd ei bomio yng nghyrchoedd awyr y Cynghreiriaid yn ystod yr Ail Ryfel Byd oherwyd hynny. Dinistrwyd tri chwarter o Gelsenkirchen yn ystod y Rhyfel gan y cyrchoedd awyr a'r ymladd.^[1]

Sefydlwyd gwersyll Gelsenberg ('Gelsenberg Lager') sef, is-wersyll i wersyll crynhoi/hil-ladd 'KZ Buchenwald' yn 1944 ^[2] er mwyn dal gweithlu caeth o oddeutu 2,000 o fenywod a merched Hwngareg ar gyfer ffatri Gelsenberg-Benzin-AG. Bu farw 150 ohonynt mewn cyrch bomio ym mis Medi 1944 (gwaharddwyd hwy rhag defnyddio llochesi bomio neu ffosydd amddiffyn).^[3]

Hamdden

Mae hi'n adnabyddus am ei chlwb pêl-droed, FC Schalke 04, sy'n cymryd ei enw o un o ardaloedd y ddinas. Yn 2006, cynhaliodd stadiwm newydd Veltins-Arena gemau Cwpan y Byd. Effeithiwyd y ddinas yn fawr gan ddiweithdra uchel iawn (26% o'r boblogaeth weithgar yn 2006).^[4] Mae'r ddinas yn cynnig atyniad sŵn ZOOM Erlebniswelt. Sefydlwyd hi yn 1949 fel "Ruhr-Zoo" ond gweinyddir hi bellach gan y ddinas. Ceir hefyd trac rasio ceffylau 'trotian' enwog, GelsenTrabPark.

Economi Gyfoes

Mae Gelsenkirchen yn cyflwyno ei hun fel canolfan technoleg solar. Mae Shell Solar Deutschland GmbH yn cynhyrchu celloedd solad yn Rotthausen. Ceir hefyd Scheuten Solar Technology sy'n cynhyrchu paneli solar. Ceir busnesau mawrion eraill yn y ddinas: THS Wohnen, Gelsenwasser, e.on, BP Gelsenkirchen GmbH, Shell Solar Deutschland GmbH a Pilkington.