Wicipedia

Camlas Suez

Camlas enfawr yn yr Aifft yw Camlas Suez (Arabeg:قناة السويس: Qanâ el Suweis) neu'r Camlas Sŵes yng Nghymraeg.[1][2][3] Mae hi rhwng Port Said (Bûr Sa'îd) ar arfordir y Môr Canoldir a Suez (El Suweis) ar arfordir y Môr Coch ac yn 163 km o hyd.

Camlas Suez
Mathcamlas i longau Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlSuez Edit this on Wikidata
Agoriad swyddogol17 Tachwedd 1869 Edit this on Wikidata
Cysylltir gydaY Môr Coch, Y Môr Canoldir Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirLlywodraethiaeth Suez Edit this on Wikidata
GwladYr Aifft Edit this on Wikidata
Uwch y môr0 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau30.705°N 32.3442°E Edit this on Wikidata
Hyd193.3 cilometr Edit this on Wikidata
Rheolir ganAwdurdodau Camlas Suez Edit this on Wikidata
Map
[golygwch ar Wicidata]

Gellir mynd ar long o Ewrop i Asia ar y gamlas hon heb orfod mynd o gwmpas Affrica a Penrhyn Gobaith Da. Cyn adeiladu'r gamlas, cludai rhai pobl nwyddau i'r porthladd ar long ac yna dros yr anialwch rhwng y Môr Canoldir a'r Môr Coch ar gefn camel ac wedyn dros y môr eto ar long, ond roedd y rhan fwyaf o'r nwyddau yn mynd o amgylch cyfandir Affrica.

Adeiladwyd camlas Suez rhwng 25 Ebrill, 1859 a 1869 gan gwmni Ffrengig o'r enw Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez dan reolaeth Ferdinand de Lesseps. Roedd y cynllun gan Alois Negrelli, peiriannydd o Awstria ac roedd yr Aifft a Ffrainc yn berchen ar y gamlas. Aeth y llong gyntaf trwyddi ar 17 Chwefror, 1867 ac ar 17 Tachwedd, 1869 cynhaliwyd seremoni agor swyddogol y gamlas. Dywed rhai fod Giuseppe Verdi wedi ysgrifennu'i opera enwog Aida ar gyfer y seremoni hon, ond ni all hynny fod yn wir gan iddi gael ei pherfformio yn Cairo ym 1871 am y tro cyntaf.

Amcangyfrifir i tua 1.5 miliwn o Eifftwyr weithio ar adeiladu'r camlas hon a thua 125,000 ohonyn nhw wedi marw yn ystod y gwaith adeiladu, y mwyafrif ohonynt oherwydd colera.[4] Some sources estimate that over 30,000 people were working on the canal at any given period, that more than 1.5 million people from various countries were employed,[5][6] Yn sgîl llawer o ddyledion ariannol yr Aifft, bu'n rhaid iddynt werthu eu rhan o'r gamlas i'r Deyrnas Unedig. Oherwydd hyn, bu lluoedd y DU yn amddiffyn y camlas ers 1882.[7]

Serch hynny, cipiodd yr Aifft y gamlas yn ôl ar 26 Gorffennaf, 1956 ac o ganlyniad roedd byddin y DU, Ffrainc ac Israel wedi ymosod. Achosodd hyn Rhyfel Suez a barodd am wythnos. O ganlyniad, penderfynodd y Cenhedloedd Unedig mai'r Aifft oedd pia'r gamlas.

O ganlyniad y Rhyfel Chwech Diwrnod ym Mehefin 1967 roedd y gamlas ar gau tan 5 Mehefin, 1975 a chyn 1974 roedd lluoedd cadw heddwch y Cenhedloedd Unedig ar Gorynys Sinai.[8]

Ar hyn o bryd nid yw'r gamlas mor eang fel y gall llongau sydd yn mynd i gyfeiriadau gwahanol basio ei gilydd, ac eithrio mewn mannau penodol ar hyd y gamlas. Does dim lociau arni, ond mae'n rhy cul i danceri olew enfawr basio. Fodd bynnag, ceir cynlluniau i ehangu'r gamlas.

Teithia tua 15,000 o longau ar hyd y gamlas, tua 14% o deithiau llongau'r byd. Mae taith y gamlas Suez yn cymryd rhwng 11 ac 16 o oriau.

Rhagflaenwyr

golygu

Adeiladwyd camlesi hynafol o'r gorllewin i'r dwyrain i hwyluso teithio o Afon Nile i'r Môr Coch.[9][10][11] Credir bod un gamlas lai wedi'i hadeiladu gan Senusret II neu Ramesses II.[12] Adeiladwyd camlas arall, yn ôl pob tebyg yn ymgorffori cyfran o'r gyntaf, dan deyrnasiad Necho II, ond peiriannwyd a chwblhawyd yr unig gamlas gwbl weithredol gan Darius I.[9][10][11]

Napoleon

golygu

Yn ystod ymgyrch Ffrainc yn yr Aifft a Syria ddiwedd 1798, mynegodd Napoleon ddiddordeb mewn dod o hyd i weddillion llwybr dyfrffordd hynafol. Penllanw hyn oedd cnewyllyn o archeolegwyr, gwyddonwyr, cartograffwyr a pheirianwyr yn archwilio gogledd yr Aifft.[13][14] Mae eu canfyddiadau, a gofnodwyd yn y Description de l'Égypte, yn cynnwys mapiau manwl sy'n darlunio darganfyddiad camlas hynafol sy'n ymestyn i'r gogledd o'r Môr Coch ac yna i'r gorllewin tuag at afon Nîl.[13][15]

Mor hwyr â 1861, roedd y llwybr hynafol na ellir ei archwilio a ddarganfuwyd gan Napoleon o Bubastis i'r Môr Coch yn dal i sianelu dŵr mewn smotiau mor bell i'r dwyrain â Kassassin.[10][5]

Pan agorwyd Suez, hi oedd y gamlas dŵr hallt cyntaf rhwng y Môr Canoldir a'r Môr Coch. Er bod y Môr Coch tua 1.2 metr (4tr) uwch na dwyrain Môr y Canoldir, mae'r cerrynt rhwng Môr y Canoldir a chanol y gamlas yn y Llynnoedd Chwerw yn llifo i'r gogledd yn y gaeaf ac i'r de yn yr haf. Mae'r cerynt i'r de o Lynnoedd Al-Buhayrah al-Murra al-Kubrayn yn gerynt llanw, ac felly'n amrywio gyda'r llanw yn Suez.[16]

Rhwystrodd y Llynnoedd Al-Buhayrah al-Murra al-Kubrayn, a oedd yn llynnoedd naturiol yn drwm o halen, ymfudiad rhywogaethau'r Môr Coch i Fôr y Canoldir am ddegawdau lawer, ond wrth i halltedd y llynnoedd gydraddoli'n raddol â Môr y Coch, tynnwyd y rhwystr rhag mudo, a symudodd planhigion ac anifeiliaid o'r Môr Coch gan ddechrau gwladychu dwyrain Môr y Canoldir. 

Argyfwng Suez

golygu

Oherwydd symudiadau’r Aifft tuag at yr Undeb Sofietaidd, tynnodd y Deyrnas Unedig a’r Unol Daleithiau eu haddewid i gefnogi adeiladu Argae Aswan yn ôl.[17] Ymatebodd Arlywydd yr Aifft, Gamal Abdel Nasser, trwy wladoli’r gamlas ar 26 Gorffennaf 1956 a’i throsglwyddo i Awdurdod Camlas Suez, gan fwriadu ariannu prosiect yr argae gan ddefnyddio refeniw o’r gamlas. Ar yr un diwrnod ag y cafodd y gamlas ei gwladoli, caeodd Nasser hefyd Fenai Tiran i holl longau Israel. Arweiniodd hyn at 'Argyfwng Suez' lle goresgynnodd y DU, Ffrainc ac Israel yr Aifft, mewn symudiad o ryfel.[18] Yn ôl y cynlluniau rhyfel y cytunwyd arnynt ymlaen llaw o dan Brotocol Sèvres, goresgynnodd Israel Benrhyn Sinai ar 29 Hydref, gan orfodi’r Aifft i ymgysylltu â nhw yn filwrol, a chaniatáu i’r bartneriaeth Eingl-Ffrengig ddatgan bod yr ymladd canlyniadol yn fygythiad i sefydlogrwydd y Dwyrain Canol gan fynd i mewn i'r rhyfel - yn swyddogol i wahanu'r ddwy wlad - ond mewn gwirionedd i adennill y Gamlas a dod â dymchwel llywodraeth Nasser.[19][20][21]

Er mwyn achub Llywodraeth Prydain rhag cael eu gweld fel gwlad a wnaeth gam gwag, yn wir yr hyn a gredai oedd yn weithred drychinebus ac er mwyn atal y rhyfel rhag gwaethygu posibl, cynigiodd Ysgrifennydd Gwladol Canada dros Faterion Allanol Lester B. Pearson greu adran cadw heddwch cyntaf y Cenhedloedd Unedig. Gwnaeth hyn hefyd er mwyn sicrhau mynediad i'r gamlas ar gyfer y cyfan a galwodd ar Israel i dynnu'n ôl o Benrhyn Sinai. Ar 4 Tachwedd 1956, pleidleisiodd mwyafrif yn y Cenhedloedd Unedig dros gynnig Pearson, a oedd yn gorfodi ceidwaid heddwch y Cenhedloedd Unedig i aros yn Sinai oni bai bod yr Aifft ac Israel yn cytuno i'w tynnu'n ôl. Cefnogodd yr Unol Daleithiau'r cynnig hwn trwy roi pwysau ar Lywodraeth Prydain trwy werthu sterling, a fyddai’n achosi iddi ddibrisio. Yna galwodd Lywodraeth Prydain am gadoediad, a chytunwyd yn ddiweddarach i dynnu ei milwyr yn ôl erbyn diwedd y flwyddyn. Yn ddiweddarach, oherwydd y gwaith yma, dyfarnwyd Gwobr Heddwch Nobel i Pearson. O ganlyniad i ddifrod a llongau a suddwyd o dan orchmynion gan Nasser caewyd y gamlas tan Ebrill 1957, pan gafodd ei chlirio gyda chymorth y Cenhedloedd Unedig. Sefydlwyd llu gan y Cenhedloedd Unedig ( UNEF ) i gynnal mordwyo rhydd drwy'r gamlas, a chynnal heddwch ym Mhenrhyn Sinai.[22]

  •  
    Camlas Suez ym mis Chwefror 1934. Llun awyr wedi'i dynnu gan y peilot a'r ffotograffydd o'r Swistir Walter Mittelholzer.
  •  
    CV66 UDA yn y gamlas
  •  
    Llong gludo Hanjin Kaohsiung

Adeiladu (1859-1869)

golygu

Dechreuodd y gwaith ar lan Port Said yn y dyfodol ar 25 Ebrill 1859.

Cymerodd 10 mlynedd i gloddio'r gamlas, gyda llafur gorfodol (corvée) tan 1864 i gloddio'r gamlas.[4] Mae rhai ffynonellau'n amcangyfrif i dros 30,000 o bobl weithio ar y gamlas ar unrhyw gyfnod penodol, bod mwy na 1.5 miliwn o bobl o wahanol wledydd wedi'u cyflogi,[5][23] a bod degau o filoedd o labrwyr wedi marw, llawer ohonynt o golera a epidemigau tebyg.

Mae amcangyfrifon o nifer y marwolaethau'n amrywio'n fawr gyda Gamal Abdel Nasser mewn araith ar 26 Gorffennaf 1956 yn yn nodi i 120,000 farw ac ym 1866 dywedodd prif swyddog meddygol y cwmni nad oedd mwy na 2.49 o farwolaethau allan o bob mil.[24] Byddai dyblu'r amcangyfrifon hyn gyda rhagdybiaeth hael o 50,000 o staff y flwyddyn dros 11 mlynedd yn rhoi amcangyfrif ceidwadol o lai na 3,000 o farwolaethau.[24]

Rhyfeloedd Arabaidd-Israel 1967 a 1973

golygu
 
Tanc Israel yn croesi Camlas Suez, 1973

Ym mis Mai 1967, gorchmynnodd Nasser luoedd cadw heddwch y Cenhedloedd Unedig allan o Sinai, gan gynnwys ardal Camlas Suez. Gwrthwynebai Israel gau Culfor Tiran i longau Israel. Roedd y gamlas wedi bod ar gau i longau Israel ers 1949, heblaw am gyfnod byr ym 1951–1952.

Ar ôl Rhyfel Chwe Diwrnod 1967, meddiannodd lluoedd Israel benrhyn Sinai, gan gynnwys glan ddwyreiniol Camlas Suez. Yn anfodlon caniatáu i'r Israeliaid ddefnyddio'r gamlas, gosododd yr Aifft rwystr ar unwaith a gaeodd y gamlas i'r holl longau. Cafodd pymtheg o longau cargo, o'r enw'r " Fflyd Felen ", eu dal yn y gamlas, ac yno y byddent yn aros hyd at 1975.

Yn 1973, yn ystod Rhyfel Yom Kippur, croesodd byddin yr Aifft y gamlas, ac i mewn i Sinai, a feddiannwyd gan Israel ac yna croesodd byddin Israel i'r Aifft. Mae llawer o longddrylliadau o'r gwrthdaro hwn yn parhau, a sawl sgerbwd o long yn dal i'w weld ar lan y gamlas.[25][26]

Capasiti

golygu

Mae'r gamlas yn caniatáu i longau fynd hyd at 20 metr (66 tr) neu 240,000 tunelledd llwyth a hyd at uchder o 68 metr (228 tr) uwchlaw lefel y dŵr.[27] Gall y gamlas drin mwy o draffig a llongau mwy na Chamlas Panama, gan fod dimensiynau Suezmax yn fwy na Panamax a Panamax Newydd . Mae rhai supertankers yn rhy fawr i groesi'r gamlas. Gall eraill ddadlwytho rhan o'u cargo ar long sy'n eiddo i'r gamlas i'w cludo, a'u hail-lwytho ym mhen arall y gamlas. Ar 15 Ebrill 2021 cyhoeddodd awdurdodau’r Aifft y byddent yn ehangu rhan ddeheuol Camlas Suez i wella effeithlonrwydd y gamlas. Mae'r cynllun yn cynnwys tua 30 cilomedr yn bennaf o Suez i Lyn Al-Buhayrah al-Murra al-Kubra. Bydd yn cael ei ledu 40 metr a bydd y dyfnder mwyaf yn cynyddu o tua 20 metr i tua 22 metr.[28]

Llywio

golygu

Disgwylir i longau sy'n agosáu at y gamlas o'r môr radio ar yr harbwr pan fyddant o fewn 15 milltir mor i Fwi Fairway ger Port Said.[29] Nid oes (neu locs) ar y gamlas oherwydd y tir gwastad, ac mae'r gwahaniaeth bach yn lefel y môr rhwng pob pen yn amherthnasol. Gan nad oes gatiau ymchwydd ar y gamlas, byddai'r porthladdoedd ar bob pen yn medru cael eu chwalu gan effeithiau tsunamis o Fôr y Canoldir a'r Môr Coch, yn ôl erthygl yn 2012 yn y Journal of Coastal Research .[30]

Mae un lôn gludo gydag ardaloedd pasio yn Ballah-Bypass ger El Qantara ac yn y Llyn Chwerw Mawr. Ar ddiwrnod arferol, mae tri confoi yn cludo’r gamlas, dau tua’r de ac un tua’r gogledd. Mae'r darn yn cymryd rhwng 11 ac 16 awr ar gyflymder o oddeutu 8 not (15 km / awr neu 9 mya). Mae'r cyflymder isel yn helpu i atal erydiad y glannau gan donau a greir gan y llongau.

Erbyn 1955, roedd tua dwy ran o dair o olew Ewrop yn pasio trwy'r gamlas. Yn 2018 roedd tua 8% o fasnach môr y byd yn cael ei gario trwy'r gamlas. Hefyd yn 2008, pasiodd 21,415 o gychod trwy'r gamlas ac roedd y derbyniadau'n $5.381 biliwn, gyda chost gyfartalog fesul llong o $251,000.

  •  
    Llongau wedi'u hangori yn El Ballah wrth iddynt gael eu cludo
  •  
    Ceryntau amlycaf ym Môr y Canoldir ar gyfer mis Mehefin

Gan nad yw'r gamlas yn darparu ar gyfer traffig dwyffordd heb ei reoleiddio, mae pob llong yn teithio mewn confoi, yn rheolaidd, wedi'i threfnu bob 24 awr. Bob dydd, mae un confoi tua'r gogledd yn cychwyn am 04:00 o Suez. Mewn rhannau o basio deuffordd, mae'r confoi yn defnyddio'r llwybr dwyreiniol.[31][32][33] Wedi'i gydamseru â hynt y confoi hwn mae'r confoi tua'r de. Mae'n dechrau am 03:30 o Port Said ac felly'n pasio'r confoi tua'r gogledd yn yr adran dwy lôn. 

Croesfannau camlesi

golygu
 
Y gamlas yn 2015

O'r gogledd i'r de, y croesfannau yw:

Mae rheilffordd ar y lan orllewinol yn rhedeg yn gyfochrog â'r gamlas am ei hyd cyfan.

Agorwyd y pum pont pontŵn rhwng 2016 a 2019.[37] Fe'u dyluniwyd i fod yn symudol, a gellir eu cylchdroi yn llwyr yn erbyn glannau'r gamlas i ganiatáu i longau fynd trwodd, neu fel arall gellir symud rhannau unigol i greu sianel gulach.

Mae chwe thwnnel newydd ar gyfer ceir a threnau hefyd ar y gweill ar draws y gamlas.[38] Yn 2020 yr Ahmed Hamdi yw'r unig dwnnel sy'n cysylltu Suez â'r Sinai.

Parth Economaidd Camlas Suez

golygu

Mae Parth Economaidd Camlas Suez, sydd weithiau'n cael ei fyrhau i Barth Camlas Suez (Suez Canal Zone), yn disgrifio'r set o leoliadau sy'n gyfagos i'r gamlas lle mae cyfraddau tollau wedi'u gostwng i ddim, er mwyn denu buddsoddiad. Mae'r parth yn cynnwys arwynebedd o dros 600 km sg (230 millt sg) oddi fewn i lywodraethiaethau Port Said, Ismailia a Suez ei hun. Disgrifir prosiectau yn y parth gyda'i gilydd fel Prosiect Datblygu Ardal Camlas Suez (SCADP).[39][40]

Llinell Amser

golygu
  • 1799: Napoleon Bonaparte yn gorchfygu'r Aifft ac yn archebu dadansoddiad dichonoldeb. Mae hyn yn adrodd yn anghywir fod 10 metr o wahaniaeth yn lefelau'r môr a oedd yn golygu cost adeiladuuchel, felly gohirir y prosiect.[41]
  • 1847: Mae ail arolwg gan gynnwys Robert Stephenson yn canfod bod y dadansoddiad cyntaf yn anghywir. Mae cysylltiad uniongyrchol rhwng Môr y Canoldir a'r Môr Coch yn bosibl ac nid mor ddrud ag yr amcangyfrifwyd o'r blaen.[41]
  • 30 Tachwedd 1854: Mae cyn gonswl Ffrainc yn Cairo, Ferdinand Marie de Lesseps, yn cael y drwydded gyntaf ar gyfer adeiladu camlas.[41]
  • 15 Rhagfyr 1858: de Lesseps yn sefydlu'r "Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez", gyda Said Pasha yn caffael 22% o Gwmni Camlas Suez; rheolir y mwyafrif gan ddeiliaid preifat Ffrainc.
  • 25 Ebrill 1859: y gwaith adeiladu'n cychwyn yn swyddogol.[42]
  • 15 i 17 Tachwedd 1869: seremoni agoriadol a dathliadau mawr wrth i Empress Eugénie o Ffrainc agor y gamlas.[41][43]
  • 17 Tachwedd 1869: Mae'r gamlas yn cael ei hagor, ei gweithredu gan Gwmni Camlas Suez.
  • 18 Rhagfyr 1873: Comisiwn Rhyngwladol Caergystennin yn sefydlu Suez Canal Net Ton a Thystysgrif Tonnau Arbennig Camlas Suez (Suez Canal Special Tonnage Certificate, fel y’i gelwir heddiw)
  • 25 Tachwedd 1875: Daw Prydain yn ddeiliad cyfranddaliadau lleiafrifol yn y cwmni, gan gaffael 44%, gyda'r gweddill yn cael ei reoli gan gwmniau busnes o Ffrainc.
  • 20 Mai 1882: Prydain yn goresgyn yr Aifft, gyda chymorth Ffrainc.
  • 25 Awst 1882: Prydain yn meddiannu'r Aifft. Mae'r gamlas yn parhau i fod o dan reolaeth Cwmni Camlas Suez dan berchnogaeth breifat.
  • 2 Mawrth 1888: Mae Confensiwn Caergystennin yn adnewyddu hawl gwarantedig taith pob llong trwy'r gamlas yn ystod rhyfel a heddwch; roedd yr hawliau hyn eisoes yn rhan o'r trwyddedau a ddyfarnwyd i de Lesseps, ond fe'u cydnabyddir nawr fel cyfraith ryngwladol.
  • 14 Tachwedd 1936: Yn dilyn cytundeb newydd, mae Prydain yn tynnu allan o'r Aifft, ond yn sefydlu 'Parth Camlas Suez' o dan ei rheolaeth.
  • 13 Mehefin 1956: Mae Parth Camlas Suez yn cael ei adfer i sofraniaeth yr Aifft, yn dilyn Prydain yn tynnu'n ôl.
  • 26 Gorffennaf 1956: Yr Aifft yn gwladoli'r cwmni; trosglwyddir ei asedau, ei hawliau a'i rwymedigaethau o'r Aifft i Awdurdod Camlas Suez, sy'n digolledu'r perchnogion blaenorol am y pris cyn gwladoli sefydledig. Mae'r Aifft yn cau'r gamlas i longau Israel fel rhan o rwystr ehangach sy'n cynnwys Culfor Tiran a Gwlff Aqaba.
  • 31 Hydref 1956 i 24 Ebrill 1957: mae'r gamlas wedi'i rhwystro rhag cludo yn dilyn Argyfwng Suez, gwrthdaro sy'n arwain at feddiant Israel, Ffrengig a Phrydain o barth y gamlas.
  • 22 Rhagfyr 1956: Mae parth y gamlas yn cael ei adfer i reolaeth yr Aifft, ar ôl i Ffrainc a Phrydain dynnu'n ôl, a glanio milwyr UNEF.
  • 5 Mehefin 1967 i 10 Mehefin 1975: Mae'r gamlas wedi'i rhwystro gan yr Aifft, yn dilyn y rhyfel ag Israel; daw'n rheng flaen yn ystod y Rhyfel Attrition a rhyfel 1973, gan aros ar gau i longau rhyngwladol, nes bod cytundeb cyffredinol bron.
  • 2004: Mae'r gamlas ar gau am dridiau pan fydd y tancer olew Tropic Brilliance yn mynd yn sownd.[44]
  • 1 Ionawr 2008: Daw rheolau llywio newydd a basiwyd gan Awdurdod Camlas Suez i rym.
  • 6 Awst 2015: Agorir yr estyniadau camlas newydd.
  • 19 Hydref 2017: Mae OOCL Japan yn rhedeg ar y lan gan achosi rhwystr a rwystrodd y gamlas am ychydig oriau.[44][45][46]
  • 23 i 29 Mawrth 2021: Mae Ever Given, llong gynhwysydd â baner Panama, yn mynd yn sownd ar y lan ar ran ddeheuol y gamlas. Mae'r rhwystr yn atal symud trwy'r gamlas, yn achosi aflonyddwch gwerth bron i $ 10 biliwn mewn traffig cludo bob dydd, ac yn creu tagfa draffig fawr o longau ar y ddwy ochr.[47][48][49][50]

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ https://www.casgliadywerin.cymru/story/473077
  2. ↑ https://www.peoplescollection.wales/sites/default/files/documents/Souvenir%20Brochure%20RJLR%20story.pdf
  3. ↑ https://www.peoplescollection.wales/sites/default/files/documents/theheatofthebattle.pdf
  4. ↑ 4.0 4.1 Headrick, Daniel R. (1981). The Tools of Empire : Technology and European Imperialism in the Nineteenth Century. Oxford University Press. tt. 151–153. ISBN 0-19-502831-7. OCLC 905456588.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Wilson 1939.
  6. ↑ "Le canal de Suez – ARTE". Arte.tv. 13 Awst 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Awst 2011. Cyrchwyd 24 Awst 2011.
  7. ↑ "SCA Overview". Suez Canal Authority. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Mehefin 2019. Cyrchwyd 25 Gorffennaf 2019.
  8. ↑ "Suez Crisis". History.com. A&E Television Networks. 2009-11-09. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 Mawrth 2019. Cyrchwyd 2019-04-17.
  9. ↑ 9.0 9.1   Chisholm, Hugh, gol. (1911). "Suez Canal". Encyclopædia Britannica. 26 (arg. 11th). Cambridge University Press. tt. 22–25.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 Rappoport, S. (Doctor of Philosophy, Basel). History of Egypt (undated, early 20th century), Volume 12, Part B, Chapter V: "The Waterways of Egypt", pp. 248–257. London: The Grolier Society.
  11. ↑ 11.0 11.1 Hassan, F. A. & Tassie, G. J. Site location and history (2003). Kafr Hassan Dawood On-Line, Egyptian Cultural Heritage Organization Archifwyd 16 Ebrill 2005 yn y Peiriant Wayback. Retrieved 8 Awst 2008.
  12. ↑ Please refer to Sesostris#Modern research.
  13. ↑ 13.0 13.1 Hall, Linda. The Search for the Ancient Suez Canal. Kansas City, Missouri. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-02-14.
  14. ↑ Please refer to Description de l'Égypte.
  15. ↑ Descriptions de l'Égypte, Volume 11 (État Moderne) Archifwyd 19 Awst 2020 yn y Peiriant Wayback, containing Mémoire sur la communication de la mer des Indes à la Méditerranée par la mer Rouge et l'Isthme de Sueys, par M. J.M. Le Père, ingénieur en chef, inspecteur divisionnaire au corps impérial des ponts et chaussées, membre de l'Institut d'Égypte, tt. 21–186
  16. ↑ Elaine Morgan; Stephen Davies (1995). The Red Sea Pilot. Imray Laurie Norie & Wilson. t. 266. ISBN 9780852885543.
  17. ↑ "The Suez Canal formally opened to ships". stratscope.com. StratScope. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Medi 2017. Cyrchwyd 19 Mai 2017.
  18. ↑ "1956: Egypt seizes Suez Canal". BBC News. 26 Gorffennaf 1956. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Mawrth 2007. Cyrchwyd 17 December 2015.
  19. ↑ "The Dean Memorandum". The National Archives. Government of UK. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-12-07. Cyrchwyd 29 Hydref 2020.
  20. ↑ Rhodes James, Robert. "Excerpt from 'Anthony Eden: A Biography'". The National Archives. Government of UK. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-12-07. Cyrchwyd 29 Hydref 2020.
  21. ↑ Shlaim, Avi (1997). "The Protocol of Sèvres, 1956: Anatomy of a War Plot". International Affairs 73 (3): 509–530. doi:10.2307/2624270. JSTOR 2624270. http://users.ox.ac.uk/~ssfc0005/The%20Protocol%20of%20Sevres%201956%20Anatomy%20of%20a%20War%20Plot.html. Adalwyd 29 Hydref 2020.
  22. ↑ The Other Side of Suez (rhaglen ddogfen) – 2003
  23. ↑ "Le canal de Suez – ARTE". Arte.tv. 13 Awst 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Awst 2011. Cyrchwyd 24 Awst 2011.
  24. ↑ 24.0 24.1 Wison, page 31 https://archive.org/details/suezcanal032262mbp •Overland Route later known as the Steam ship route which was the connection from Suez to Cairo, then down the Nile to the Mahmoudieh Canal and to the Mediterranean port of Alexandria. Superseded by the Suez canal, it operated from 1830 to 1869 and from 1837 with steam ships in the Red sea. •Between 1.36 and 2.49 deaths per thousand per year cited by the companies chief medical officer, page 31. Thus 34,258x2.49 deaths per thousand x 11 years=938 (highest reported working staff x highest reported deaths per thousand x number of years under construction)
  25. ↑ "Egypt opens the Suez Canal". History.com. A&E Television Networks. 2010-02-09. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 Ionawr 2020. Cyrchwyd 2020-01-22.
  26. ↑ Yee, Vivian; Santora, Marc (2021-03-29). "Suez Canal Live Updates: The Ever Given Is Free, Clearing Way for Traffic to Resume". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2021-03-29.
  27. ↑ "Canal Characteristics". Suez Canal Authority. 2010. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 22 Mawrth 2009. Cyrchwyd 2 April 2010.
  28. ↑ "Egypt announced the widening of the Suez Canal, expected to be completed within two years - News Update". 12 Mai 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-05-12. Cyrchwyd 2021-07-16.
  29. ↑ Suez Canal Authority. Arab Republic of Egypt. Ashraf Ragab. (August 2015). Navigation in Suez Canal Rules of Navigation and Passage Procedures in Suez Canal. p. 9. Suez Canal Authority website Retrieved 27 Mawrth 2021.
  30. ↑ Finkl, Charles W.; Pelinovsky, Efim; Cathcart, Richard B. (2012). "A Review of Potential Tsunami Impacts to the Suez Canal". Journal of Coastal Research 283 (4): 745–759. Bibcode 2012EGUGA..14...76F. doi:10.2112/JCOASTRES-D-12A-00002.1. ISSN 0749-0208.
  31. ↑ "Traffic system". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 Gorffennaf 2015. Cyrchwyd 8 Awst 2015.
  32. ↑ "Navigation Circular 5/2015". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Awst 2015. Cyrchwyd 15 Awst 2015.
  33. ↑ "Navigation, Convoy System". Suez Canal Authority. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Gorffennaf 2013. Cyrchwyd 17 Chwefror 2013.
  34. ↑ "BV classes EL-NASR floating bridge across Suez Canal" (PDF). Inland Navigation newsletter – 35. Bureau Veritas.
  35. ↑ "Kajima History". Kajima. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Mawrth 2014. Cyrchwyd 23 Mawrth 2014.
  36. ↑ "Salt-Corroded Tunnel Undergoes Major Renovation". Kajima.co.jp. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Gorffennaf 2011. Cyrchwyd 24 Awst 2011.
  37. ↑ "President Al Sisi inaugurated mega development projects in Central Sinai and Ismailia| The Arab Contractors". arabcont.com.
  38. ↑ "Six tunnels under Suez Canal". Tunnelbuilder. 1 December 2014. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 Awst 2015. Cyrchwyd 6 Awst 2015.
  39. ↑ "Suez Canal Economic Zone". GAFI (yn Saesneg). Ministry of Investment, Egypt. 6 Ionawr 2016. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 April 2018. Cyrchwyd 10 Mai 2018.
  40. ↑ "Egypt aims to attract $30 bln in investment in Suez Canal Zone within 5 years: Investment minister". Ahram Online (yn Saesneg). 25 Gorffennaf 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 Mai 2018. Cyrchwyd 10 Mai 2018.
  41. ↑ 41.0 41.1 41.2 41.3 "A brief history of the Suez Canal – how deep it is and more". The Independent (yn Saesneg). 2021-03-25. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Mawrth 2021. Cyrchwyd 2021-03-25.
  42. ↑ "BBC – History – British History in depth: The Suez Crisis". www.bbc.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-03-27.
  43. ↑ "17 November 1869: Opening of the Suez Canal". MoneyWeek (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 December 2020. Cyrchwyd 2021-03-25.
  44. ↑ 44.0 44.1 "Suez Canal Snarled by Giant Ship Choking Key Trade Route". Bloomberg.com (yn Saesneg). 2021-03-23. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Mawrth 2021. Cyrchwyd 2021-03-25.
  45. ↑ "OOCL Megaship Runs Aground in Suez Canal". Port Technology International. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Tachwedd 2017. Cyrchwyd 30 Mawrth 2021.
  46. ↑ "Suez Canal: Owner of cargo ship blocking waterway apologises". BBC News (yn Saesneg). 2021-03-25. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Mawrth 2021. Cyrchwyd 2021-03-25.
  47. ↑ "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Mawrth 2021. Cyrchwyd 25 Mawrth 2021.CS1 maint: archived copy as title (link)
  48. ↑ "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Mawrth 2021. Cyrchwyd 25 Mawrth 2021.CS1 maint: archived copy as title (link)
  49. ↑ Conklin, Audrey (2021-03-25). "Suez Canal could be blocked for weeks, with $10B in shipping traffic per day disrupted: reports". FOXBusiness (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 Mawrth 2021. Cyrchwyd 2021-03-25.
  50. ↑ Yee, Vivian; Santora, Marc (2021-03-29). "Suez Canal Live Updates: The Ever Given Is Free, Clearing Way for Traffic to Resume". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2021-03-29.

Dolenni allanol

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Camlas_Suez&oldid=12980033"