Afon Dyfrdwy

Afon Dyfrdwy
Math	afon
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd, Sir Ddinbych, Wrecsam, Swydd Amwythig, Gorllewin Swydd Gaer a Chaer, Sir y Fflint
Gwlad	Cymru ; Lloegr
Arwynebedd	1,491.42 ha
Cyfesurynnau	53.3539°N 3.2258°W, 52.8317°N 3.7625°W, 53.3381°N 3.2158°W, 52.972922°N 3.395275°W
Tarddiad	Dduallt
Aber	Aber Afon Dyfrdwy
Llednentydd	Afon Tryweryn, Aldford Brook, Afon Ceiriog, Afon Clywedog (Dyfrdwy), Afon Eitha, Wych Brook
Dalgylch	1,816.8 cilometr sgwâr
Hyd	110 cilometr
Arllwysiad	29.71 ±0.001 metr ciwbic yr eiliad
Statws treftadaeth	Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol, Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Afon yng Nghymru a gogledd-orllewin Lloegr yw Afon Dyfrdwy (weithiau hefyd gyda threiglad, Afon Ddyfrdwy); (Saesneg, River Dee; Lladin, Deva Fluvius). Mae'n llifo trwy siroedd Gwynedd, Sir Ddinbych a Wrecsam yng Nghymru ac ar hyd ffin Swydd Gaer a Swydd Amwythig yn Lloegr.

Mae'n llifo o'r bryniau uwchben Llanuwchllyn yng Ngwynedd trwy Lyn Tegid, dros Raeadr y Bedol a thrwy Llangollen. Ger Llangollen, mae Camlas Llangollen (hen enw: Camlas Ellesmere) yn croesi'r afon ar Draphont Pontcysyllte a adeiladwyd gan Thomas Telford ym 1805. Yn Lloegr, mae dinas Caer ar lan ddwyreiniol yr afon. Mae'n llifo i mewn i'w aber yn fuan wedyn; gelwir yr ardal o gwmpas ei glannau yn Lannau Dyfrdwy.

Geirdarddiad

Mae'r enw 'Dyfrdwy' yn hynafol iawn. Ei ystyr lythrennol yw "afon y dduwies" (dwfr "afon" + dwy[w] 'duw, duwies'). Mae'n debyg mai enw Brythoneg yr afon oedd rhywbeth tebyg i *Deiwa (Hen Gymraeg: dwyw) ; pan gododd y Rhufeiniaid gaer ar safle Caer heddiw, Lladineiddwyd y gair hwnnw ganddynt yn Deva, tarddiad yr enw Saesneg ar yr afon, sef Dee.^[1]

Afonydd llai sy'n llifo i afon Dyfrdwy

Cwrs yr afon

Ceir tarddle afon Dyfrdwy ar lechweddau dwyreiniol Dduallt, ychydig i'r gogledd-ddwyrain o gopa Rhobell Fawr ac i'r de-orllewin o bentref Llanuwchllyn. Mae'n llifo tua'r dwyrain, ac yna i'r gogledd-ddwyrain, yn gyfochrog a'r briffordd A494 i gyrraedd Llanuwchllyn. Gerllaw'r pentref, mae afon Lliw yn ymuno â hi, ac ychydig ymhellach ymlaen mae afon Twrch yn ymuno, gerllaw caer Rufeinig Caer Gai. Mae'n llifo trwy Lyn Tegid, ac yn gadael y llyn gerllaw y Bala, lle mae afon Tryweryn yn ymuno â hi.

Llifa'r afon tua'r dwyrain ar hyd Dyffryn Penllyn, heibio Llandderfel ac olion castell Crogen. Mae'n troi tua'r gogledd-ddwyrain a llifo heibio Cynwyd, ac yn fuan wedyn mae afon Alwen yn ymuno â hi. Gerllaw Corwen mae'n troi tua'r dwyrain eto, a llofo ar hyd Dyffryn Edeirnion heibio Carrog a Glyndyfrdwy, gan fynd heibio olion Castell Glyndyfrdwy, hen gaer Owain Glyndŵr, yna'n llifo trwy dref Llangollen. Ychydig ymhellach i'r dwyrain, mae Traphont Pontcysyllte yn cario Camlas Llangollen dros yr afon, rhwng pentrefi Trefor a Froncysyllte.

O'r fan lle mae Afon Ceiriog yn ymuno â hi, mae'r afon yn troi tua'r gogledd-ddwyrain, ac yn ffurfio'r ffin rhwng Cymru a Lloegr am rai milltiroedd, cyn dychwelyd i Gymru ger Erbistog a llifo heibio Bangor-is-y-coed. Ychydig ymhellach ymlaen, mae afon Clywedog yn ymuno â hi, yna mae'n llifo tua'r gogledd, gan ffurfio'r ffin rhwng Cymru a Lloegr eto, a llifo heibio Holt a Farndon. Mae Afon Alun yn ymuno â hi ychydig ymhellach i'r gogledd. Mae'r afon yn croesi i mewn i Loegr ger Aldford ac yn llifo heibio Eccleston a throi tua'r gorllewin trwy ddinas Caer. Yn fuan wedyn, mae'n dychwelyd i Gymru ac yn llifo tua'r gogledd-orllewin heibio Queensferry a Shotton, cyn lledaenu i greu aber o faint sylweddol, gyda'r ffin rhwng Cymru a Lloegr yn arwain ar hyd ei chanol. Mae'n cyrraedd y môr ger y Parlwr Du ar yr ochr Gymreig a Hoylake ar yr ochr Seisnig.