Llangollen

Tref a chymuned yn Sir Ddinbych, Cymru, yw Llangollen. Mae'n enwog am ei phont hynafol a'i hadeiladau deniadol. Saif ar lan Afon Dyfrdwy. Mae priffordd yr A5 yn mynd drwy Langollen. Mae Caerdydd 165 km i ffwrdd o Langollen ac mae Llundain yn 264 km. Y ddinas agosaf ydy Caer, sy'n 31 km i ffwrdd.

Llangollen

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	3,658, 3,603, 3,412
Daearyddiaeth
Sir	Sir Ddinbych
Gwlad	Cymru
Gerllaw	Afon Dyfrdwy
Cyfesurynnau	52.97°N 3.17°W
Cod SYG	W04000165
Cod OS	SJ215415
Cod post	LL20
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Ken Skates (Llafur)
AS/au y DU	Becky Gittins (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae'n enwog am ei safle ar lan Afon Dyfrdwy a'r Eisteddfod Ryngwladol a gynhelir yno'n flynyddol ac sy'n denu cantorion a dawnswyr oddi wrth lawer o wledydd y byd. Cymerodd yr ysgol uwchradd, sef Ysgol Dinas Brân ei henw o'r castell lleol.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Ken Skates (Llafur) ac yn Senedd y DU (San Steffan) gan Becky Gittins (Llafur).

Hanes

Enwir y dref ar ôl Sant Collen (efallai 6g). Cyrhaeddodd Sant Collen y dref mewn cwrwgl, medd traddodiad. Mae enw'r sant i'w gael mewn lleoedd eraill, fel Sant Collen (yng Nghernyw) a Langolen (tref yn Llydaw).

Yn y rhigwm Saesneg o ddiwedd y 18g, mae Pont Llangollen yn un o Saith Rhyfeddod Cymru. Adeiladwyd y bont enwog dros Afon Dyfrdwy ar ddiwedd y 14g neu ddechrau'r 15g gan John Trefor II, Esgob Llanelwy.

Uwchlaw'r dref mae Plas Newydd, lle bu Merched Llangollen yn byw. Dihangodd Eleanor Butler (1739-1829) a Sarah Ponsonby (1755-1831) o deuluoedd aristocrataidd Seisnig yn Iwerddon ac roedden nhw'n byw yn y tŷ am oddeutu hanner canrif.

Llangollen, 1850

Yr hen blwyf

Yn hen blwyf Llangollen roedd tri thraean:

• Traean Llangollen: yn cynnwys trefgorddau Bachau, Cysylltau, Llangollen Abad, Llangollen Fawr, Llangollen Fechan, Feifod, Pengwern a Rhisgog.
• Traean Trefor: yn cynnwys trefgorddau Cilmediw, Dinbren, Eglwysegl, Trefor Isaf a Threfor Uchaf.
• Traean y Glyn: yn cynnwys trefgorddau Cilcochwyn, Crogeniddon, Crogenwladus, Erwallo, Hafodgynfor, Nantygwryd, Pennant a Thalygarth.

Roedd Llangollen yn yr hen Sir Ddinbych tan 1974, yn Sir Clwyd rhwng 1974 a 1996, ac mae yn y Sir Ddinbych newydd ers 1996.

Pobl o Langollen

• Gruffudd Hiraethog (m. 1564) - bardd
• Huw Morus (Eos Ceiriog) - un o feirdd gorau'r 17g, a aned yn Llangollen, yn ôl pob tebyg
• Jonathan Hughes (1721 - 1805) - bardd ac anterliwtwr sy'n adnabyddus yn bennaf fel awdur y gyfrol Bardd a Byrddau.
• Merched Llangollen - Eleanor Butler a Sarah Ponsonby.

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Llangollen ym 1908. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llangollen 1908

Caneuon

• Llangollen Market, traddodiadol
• Ladies of Llangollen, Ian Chesterman
• Pastai Fawr Llangollen, Arfon Gwilym

Atyniadau yn y cylch

• Abaty Glyn y Groes, abaty canoloesol
• Castell Dinas Brân, bryngaer a chastell
• Piler Eliseg, cofgolofn gynnar
• Creigiau Eglwyseg, creigiau calchfaen hardd
• Traphont Pontcysyllte, traphont enwog
• Rheilffordd Llangollen, rheilffordd treftadaeth

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llangollen (pob oed) (3,658)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llangollen) (697)			19.5%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llangollen) (2168)			59.3%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llangollen) (681)			40.8%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Oriel

• 
  Gwesty'r Chain Bridge, rhwng 1890 a 1900
• 
  Capel y Bedyddwyr tua 1875.
• 
  Afon Dyfrdwy yn llifo trwy Langollen
• 
  Golygfa i'r dref o'r bont
• 
  Yr afon o'r bont
• 
  Plas Newydd, cyn-gartref Merched Llangollen
• 
  Glanfa Llangollen
• 
  Yr afon wedi'i rhewi a Gorsaf Reilffordd Llangollen ar y dde
• 
  Eglwys St Collen
• 
  Rheilffordd Llangollen
• 
  Un o gerbydau'r rheilffordd fach
• 
  Castell Dinas Brân
• 
  Eglwys Sant Collen
• 
  Abaty Glyn y Groes
• 
  Colofn Eliseg
• 
  Dyffryn Llangollen
• 
  Hen argraff Llangollen

Gweler hefyd

• Llangollen Wledig

Cyfeiriadau

Trefi a phentrefi Sir Ddinbych

Dinas
Llanelwy
Trefi
Corwen  · Dinbych  · Llangollen  · Prestatyn  · Rhuddlan  · Rhuthun  · Y Rhyl
Pentrefi
Aberchwiler  · Betws Gwerful Goch  · Bodelwyddan  · Bodfari  · Bontuchel  · Bryneglwys  · Bryn Saith Marchog  · Carrog  · Cefn Meiriadog  · Clocaenog  · Cwm  · Cyffylliog  · Cynwyd  · Derwen  · Diserth  · Y Ddwyryd  · Efenechtyd  · Eryrys  · Four Crosses  · Gallt Melyd  · Gellifor  · Glyndyfrdwy  · Graeanrhyd  · Graigfechan  · Gwyddelwern  · Henllan  · Loggerheads  · Llanarmon-yn-Iâl  · Llanbedr Dyffryn Clwyd  · Llandegla  · Llandrillo  · Llandyrnog  · Llandysilio-yn-Iâl  · Llanelidan  · Llanfair Dyffryn Clwyd  · Llanferres  · Llanfwrog  · Llangwyfan  · Llangynhafal  · Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch  · Llanynys  · Maeshafn  · Melin y Wig  · Nantglyn  · Pandy'r Capel  · Pentrecelyn  · Pentre Dŵr  · Prion  · Rhewl (1)  · Rhewl (2)  · Rhuallt  · Saron  · Sodom  · Tafarn-y-Gelyn  · Trefnant  · Tremeirchion