Wicipedia

Croen

(Ailgyfeiriad o Croen sensitif)

Croen (llu. crwyn) yw'r haen o feinwe allanol sydd fel arfer yn feddal, hyblyg ac sy'n gorchuddio corff anifail asgwrn cefn, gyda thair prif swyddogaeth: amddiffyn, rheoleiddio a theimlo.

Croen
Enghraifft o'r canlynolmath o organ, dosbarth o endidau anatomegol Edit this on Wikidata
Mathorgan anifail, cynnyrch anifeiliaid, endid anatomegol arbennig, organ synhwyro Edit this on Wikidata
Cysylltir gydabyrsa isgroenol Edit this on Wikidata
Yn cynnwysdermis, epidermis Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae gan orchuddion anifeiliaid eraill, megis allsgerbwd yr arthropod, strwythur a chyfansoddiad cemegol gwahanol iawn. Y gair Lladin am groen yw cutis. Mewn mamaliaid, mae'r croen yn organ o'r system bilynnol sy'n cynnwys sawl haen o feinwe echgroenol (ectodermal) ac mae'n gwarchod y cyhyrau, yr esgyrn, y gewynnau a'r organau mewnol gwaelodol. Mae croen o natur wahanol yn bodoli mewn amffibiaid, ymlusgiaid ac adar.[1] Chwaraea'r croen (gan gynnwys meinweoedd croenol ac isgroenol) ran hanfodol yn ffurfiant, strwythur, a swyddogaeth rannau allsgerbydol megis: cyrn gwartheg a rhinos, osiconau jiráffs, osteoderm yr armadilo, ac asgwrn meddal y pidyn a'r clitoris.[2]

Mae gan bob mamal rywfaint o flew ar eu crwyn, hyd yn oed mamaliaid morol fel morfilod, dolffiniaid, a llamhidyddion sy'n ymddangos yn ddi-flew. Y croen yw'r arwyneb a ddaw i gyswllt â'r amgylchedd a dyma'r amddiffyniad cyntaf y corff rhag ffactorau allanol. Er enghraifft, mae'r croen yn chwarae rhan allweddol wrth amddiffyn y corff rhag pathogenau [3] a cholli gormod o ddŵr.[4] Ei swyddogaethau eraill yw inswleiddio, rheoleiddio tymheredd, teimlad, a chynhyrchu fitamin D. Gall croen sydd wedi'i ddifrodi'n ddifrifol wella trwy ffurfio craith. Mae hwn weithiau'n o liw ychydig yn wahanol ac yn rhychiog. Mae trwch y croen hefyd yn amrywio o leoliad i leoliad ar organeb. Mewn bodau dynol, er enghraifft, y croen sydd wedi'i leoli o dan y llygaid ac o amgylch yr amrannau yw'r croen teneuaf ar y corff ac yn ddim ond 0.5 mm o drwch ac mae'n un o'r meysydd cyntaf i ddangos arwyddion o heneiddio. Y croen ar gledrau a gwadnau'r traed yw'r croen mwyaf trwchus ar y corff a gall fod cymaint a 4 mm o drwch. Mae cyflymder ac ansawdd iachâu clwyfau yn y croen yn cael ei hybu gan estrogen.[5][6][7]

Blew trwchus yw ffwr.[8] Yn bennaf, mae ffwr yn inswleiddio'r corff a gall hefyd weithredu fel nodwedd rywiol eilaidd neu fel cuddliw. Ar rai anifeiliaid fel yr eliffant, mae'r croen yn galed ac yn drwchus iawn a gellir ei brosesu i greu lledr. Mae gan ymlusgiaid a'r rhan fwyaf o bysgod gennau amddiffynnol caled ar eu crwyn, i'w hamddiffyn, ac mae gan adar blu caled, pob un wedi'i wneud o beta-ceratinau. Nid yw croen amffibiaid yn amddiffyniad cryf, yn enwedig o ran symudiad cemegau trwy'r croen, ac yn aml mae'n caniatau osmosis. Er enghraifft, byddai broga sy'n eistedd mewn hydoddiant o anesthetig yn syrthio i gysgu'n gyflym wrth i'r cemegyn dryledu trwy ei groen. Mae croen amffibiaid yn chwarae rhan allweddol mewn goroesiad bob dydd a'u gallu i fanteisio a llawer o gynefinoedd ac amodau ecolegol gwahanol.[9]

Ar 11 Ionawr 2024, adroddodd biolegwyr fod y croen hynaf y gwyddys amdano wedi'i ddarganfod: ffosil tua 289 miliwn o flynyddoedd yn ôl, ac o bosibl croen ymlusgiad hynafol.[10][11]

Geirdarddiad

golygu

Mae'r gair Cymraeg yn debyg iawn i'r Hen Gernyweg: croin, a'r Llydaeg: kroc’hen. Mae'r gair yn hŷn na hyn, wrth gwrs; y gair yn yr hen Gelteg oedd krokno.

Adeiledd mewn mamaliaid

golygu

Mae crwyn mamaliaid yn cynnwys dwy haen gynradd:

  • Mae'r epidermis yn haen allanol, sy'n cadw hylifau o fewn y corff ac yn amddiffynfa rhag haint.
  • Mae'r dermis yn gwasanaethu fel lleoliad ar gyfer atodiadau'r croen.

Epidermis

golygu
 
Croen dynol mewn person gwyn

Mae'r epidermis yn cynnwys haenau allanol mwyaf y croen. Mae'n ffurfio rhwystr amddiffynnol dros wyneb y corff, sy'n gyfrifol am gadw dŵr yn y corff ac atal pathogenau rhag mynd i mewn, ac mae'n epitheliwm cennog haenog, [12] sy'n cynnwys keratinocytes suprabasal basal lluosog a gwahaniaethol .

Keratinocytes yw'r prif gelloedd, sy'n ffurfio 95% o'r epidermis,[12] tra bod celloedd Merkel, melanocytau a chelloedd Langerhanau hefyd yn bresennol. Gellir isrannu'r epidermis ymhellach i'r haenau canlynol (gan ddechrau gyda'r haen allanol): [13]

  • Stratwm cornewm
  • Stratwm lwcidwm (dim ond mewn cledrau a gwadnau )
  • Stratwm granwloswm
  • Stratwm spinoswm
  • stratwm basale (a elwir hefyd yn stratwm germinatifwm)

Nid yw'r epidermis yn cynnwys unrhyw waedlestri, ac mae celloedd yn yr haenau dyfnaf yn cael eu maethu gan drylediad o gapilarïau gwaed sy'n ymestyn i haenau uchaf y dermis.

Pilen waelodol

golygu

Caiff yr epidermis a'r dermis eu gwahanu gan ddalen denau o ffibrau a elwir yn bilen waelodol (basement membrane), a grewyd trwy symudiad y ddwy feinwe. Mae'r bilen waelodol yn rheoli traffig y celloedd a'r moleciwlau rhwng y dermis a'r epidermis ond mae hefyd yn rhwymo amrywiaeth o cytocinau a ffactorau twf, fel cronfa ddŵr ar gyfer eu rhyddhau yn ystod prosesau ailfodelu neu atgyweirio ffisiolegol.[14]

Dermis

golygu

Y dermis yw'r haen o groen o dan yr epidermis sy'n cynnwys meinwe gyswllt ac yn clustogi'r corff rhag straen arno. Mae'r dermis yn darparu cryfder tynnol ac elastigedd i'r croen trwy fatrics allgellog sy'n cynnwys ffibrilau colagen, microffibrilau, a ffibrau elastig, wedi'u hymgorffori mewn hyaluronan a phroteoglycanau.[15] Mae proteoglycanau'r croen yn amrywiol ac mae ganddynt leoliadau penodol iawn.[16] Er enghraifft, mae hyaluronan, fersican a decorin (DCN) yn bresennol trwy bob rhan o'r dermis a matrics allgellog yr epidermis, tra bod biglycan (BGN) a perlecan (HSPG2) i'w cael yn yr epidermis yn unig.

Cysylltir y dermis â'r epidermis yn dynn wrth ei gilydd trwy bilen waelodol ac mae wedi'i rannu'n strwythurol yn ddau faes: ardal arwynebol ger yr epidermis, a elwir yn 'rhanbarth papilari', ac ardal drwchus dwfn a elwir yn 'rhanbarth rhwydol' (reticular).

Rhanbarth papilari

golygu

Mae'r rhanbarth papilari yn cynnwys meinwe gyswllt areolar rhydd. Mae hwn wedi'i enwi oherwydd ei fod yn edrych fel bysedd (papillae) sy'n ymestyn tuag at yr epidermis. Mae'r papillae yn darparu arwyneb pantiog, anwastad i'r dermis ac yn cryfhau'r cysylltiad rhwng y ddwy haen o groen.

Rhanbarth rhwydol

golygu

Mae'r rhanbarth rhwydol (reticular) wedi'i leoli'n ddwfn yn y rhanbarth papilari ac fel arfer mae'n llawer mwy trwchus. Mae'n cynnwys meinwe gyswllt afreolaidd trwchus ac mae'n derbyn ei enw o'r crynodiad trwchus o ffibrau colagenaidd, elastig ar ffurf rhwyd yn gwehyddu drwyddo. Mae'r ffibrau protein hyn yn rhoi i'r dermis ei briodweddau: cryfder, estynadwyedd ac elastigedd. Hefyd wedi'u lleoli o fewn y rhanbarth rhwydol hwn mae gwreiddiau'r gwallt, chwarennau chwys, chwarennau sebwm, derbynyddion, ewinedd, a gwaedlestri.

Meinwe isgroenol

golygu

Nid yw'r meinwe isgroenol (hefyd: hypodermis) yn rhan o'r croen, ac mae'n gorwedd o dan y dermis. Ei bwrpas yw cysylltu'r croen â'r asgwrn a'r cyhyrau gwaelodol yn ogystal â'i gyflenwi â gwaedlestri a nerfau. Mae'n cynnwys meinwe gyswllt rhydd ac elastin. Y prif fathau o gelloedd yw ffibroblastau, macroffagau ac adipocytau (mae'r meinwe isgroenol yn cynnwys 50% o fraster y corff). Mae braster yn gwasanaethu fel padin gan inswleiddio'r corff.

Adeiledd mewn pysgod, amffibiaid, adar ac ymlusgiaid

golygu

Pysgod

golygu

Mae epidermis pysgod a'r rhan fwyaf o amffibiaid yn cynnwys celloedd byw yn unig, gyda dim ond ychydig iawn o geratin yng nghelloedd yr haen arwynebol.[17] Yn gyffredinol mae'n athraidd, ac mewn llawer o amffibiaid, gall fod yn organ resbiradol fawr.[18] Fel arfer mae dermis pysgod esgyrnog yn cynnwys ychydig o'r meinwe gyswllt a geir mewn tetrapodau.[17] Yn lle hynny, yn y rhan fwyaf o rywogaethau, caiff ei ddisodli i raddau helaeth gan gen esgyrnog solat, amddiffynnol.[19] Ar wahân i rai esgyrn croenol arbennig o fawr sy'n ffurfio rhannau o'r benglog, mae'r cennau hyn yn cael eu colli mewn tetrapodau, er bod gan lawer o ymlusgiaid gen gwahanol iawn, fel y mae pangolinau.[20] Mae gan bysgod cartilaginaidd nifer o gen daneddog tebyg i ddannedd wedi'u hymgorffori yn eu crwyn, yn lle gwir gen.[21]

Mae chwarennau chwys a chwarennau brasterog yn unigryw i famaliaid, ond mae mathau eraill o chwarrenau croen i'w cael mewn fertebratau eraill.[22] Yn nodweddiadol mae gan bysgod nifer o gelloedd croen sy'n secretu mwcws, sy'n helpu i inswleiddio ac amddiffyn y corff. Gall y rhain, hefyd fod â chwarennau gwenwyn, ffotofforau, neu gelloedd sy'n cynhyrchu hylif mwy dyfrllyd, serws. Mewn amffibiaid, mae'r celloedd mwcws wedi eu casglu ynghyd i ffurfio chwarennau tebyg i sachau. Mae'r rhan fwyaf o amffibiaid byw hefyd yn meddu ar chwarennau gronynnog yn y croen, sy'n secretu cyfansoddion sy'n lled wenwynig neu'n gwbwlwenwynig.[23]

Adar ac ymlusgiaid

golygu

Mae epidermis adar ac ymlusgiaid yn nes at epidermis mamaliaid, gyda haen o gelloedd marw llawn ceratin ar yr wyneb, i helpu cadw dŵr o fewn y corff. Gwelir patrwm tebyg hefyd mewn rhai o'r amffibiaid mwy daearol megis llyffantod. Yn yr anifeiliaid hyn, nid oes unrhyw wahaniaethu clir yn haenau'r epidermis, fel sy'n digwydd mewn bodau dynol, gyda'r newid yn y math o gell yn gymharol raddol. Mae'r epidermis mamalaidd bob amser yn meddu ar o leiaf stratwm germinatifwm a stratwm corneum. Mae gwallt yn nodwedd arbennig o groen mamaliaid, tra bod plu (o leiaf ymhlith rhywogaethau byw) yr un mor unigryw i adar.[24]

Cymharol ychydig o chwarennau croen sydd gan adar ac ymlusgiaid, er y gall fod rhyw ychydig o strwythurau at ddibenion penodol, megis celloedd fferomon yn cuddio mewn rhai ymlusgiaid, neu chwarren wropygaidd yn y rhan fwyaf o adar. [25]

Swyddogaethau

golygu

Mae croen yn cyflawni'r swyddogaethau canlynol:

  1. Amddiffyn: mae'n ffurfio rhwystr anatomegol rhag pathogenau tra'n amddiffyn y corff. (Gweler Amsugniad Croen.) Mae celloedd Langerhans yn y croen yn rhan o'r system imiwnedd addasol.[26][27]
  2. Synhwyro : mae'n cynnwys amrywiaeth o derfynau nerfau sy'n neidio i wres ac oerfel, cyffyrddiad, pwysau, dirgryniad, ac anaf i feinwe.
  3. Rheoli gwres: mae chwarennau ecrine (chwys) a gwaedlestri wedi'u hymledu yn helpu i golli gwres, tra bod pibellau cyfyngedig yn lleihau llif gwaed croenol yn fawr ac yn cadw gwres o fewn y corff. Mae ongl siafftiau blew yn newid graddau'r inswleiddio a ddarperir gan wallt, blew neu ffwr.
  4. Rheoli anweddiad: mae'r croen yn darparu rhwystr cymharol sych a lled-anhydraidd i leihau colli hylif.[4]
  5. Storio a synthesis: mae'n gweithredu fel canolfan storio ar gyfer lipidau a dŵr
  6. Amsugno trwy'r croen: gall ocsigen, nitrogen a charbon deuocsid wasgaru i'r epidermis mewn symiau bach; mae rhai anifeiliaid yn defnyddio eu crwen fel eu hunig organ resbiradu.[28] Mae rhai meddyginiaethau yn cael eu hamsugno drwy'r croen ee clytiau nicotin.
  7. Gwrthiant dŵr: mae'r croen yn gweithredu fel rhwystr sy'n gwrthsefyll dŵr fel nad yw maetholion hanfodol yn cael eu golchi allan o'r corff. Mae'r maetholion a'r olew sy'n helpu i hydradu'r croen wedi'u gorchuddio gan haen fwyaf allanol y croen, yr epidermis. Mae hyn yn cael ei helpu'n rhannol gan y chwarennau brasterog sy'n rhyddhau sebwm (math o fraster), hylif olewllyd. Ni all dŵr achosi dileu olew o'r croen.[29]
  8. Cuddliw, p'un a yw'r croen yn noeth neu wedi'i orchuddio â ffwr, cen, neu blu, mae strwythurau'r croen yn darparu lliw a phatrymau amddiffynnol sy'n helpu i guddio anifeiliaid rhag ysglyfaethwyr neu ysglyfaeth.

Heneiddio

golygu

Yn gyffredinol, mae homeostasis meinwe yn dirywio gydag oedran, yn rhannol oherwydd bod bôn-gelloedd / epilgelloedd yn methu â hunan-adnewyddu neu wahaniaethu. Achosir heneiddio'r croen yn rhannol gan TGF-β trwy rwystro trosi ffibroblastau dermol yn gelloedd braster sy'n darparu cynhaliaeth. Mae newidiadau cyffredin yn y croen o ganlyniad i heneiddio yn amrywio o rychau, melynu, a llacrwydd croen, ond gallant ddod i'r amlwg mewn ffurfiau mwy difrifol fel malaeneddau croen.[30][31] Ar ben hynny, gall y ffactorau hyn gael eu gwaethygu o fod yn yr i'r haul.[31]

Clefydau'r croen

golygu

Llysiau rhinweddol

golygu

(a ddefnyddir i wella anhwylderau ar y croen)

  • Croen sensitif

Camri, Lafant, Neroli

  • Croen sych

Lafant, Rhosyn, Sandalwydd

  • Croenlid (Ecsema)

Camri, Lafant, Gwenynddail, Saets y waun

Gweler hefyd

golygu
Chwiliwch am croen
yn Wiciadur.

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ Alibardi, Lorenzo (15 August 2003). "Adaptation to the land: The skin of reptiles in comparison to that of amphibians and endotherm amniotes". Journal of Experimental Zoology 298B (1): 12–41. Bibcode 2003JEZB..298...12A. doi:10.1002/jez.b.24. PMID 12949767.
  2. ↑ Nasoori, Alireza (August 2020). "Formation, structure, and function of extra‐skeletal bones in mammals". Biological Reviews 95 (4): 986–1019. doi:10.1111/brv.12597. PMID 32338826.
  3. ↑ "The skin: an indispensable barrier". Exp Dermatol 17 (12): 1063–1072. 2008. doi:10.1111/j.1600-0625.2008.00786.x. PMID 19043850.
  4. ↑ 4.0 4.1 Madison, Kathi C. (August 2003). "Barrier Function of the Skin: 'La Raison d'Être' of the Epidermis". Journal of Investigative Dermatology 121 (2): 231–241. doi:10.1046/j.1523-1747.2003.12359.x. PMID 12880413. https://archive.org/details/sim_journal-of-investigative-dermatology_2003-08_121_2/page/231.
  5. ↑ Thornton, M. J. (December 2002). "The biological actions of estrogens on skin: Estrogens and skin". Experimental Dermatology 11 (6): 487–502. doi:10.1034/j.1600-0625.2002.110601.x. PMID 12473056.
  6. ↑ Ashcroft, Gillian S.; Greenwell-Wild, Teresa; Horan, Michael A.; Wahl, Sharon M.; Ferguson, Mark W.J. (October 1999). "Topical Estrogen Accelerates Cutaneous Wound Healing in Aged Humans Associated with an Altered Inflammatory Response". The American Journal of Pathology 155 (4): 1137–1146. doi:10.1016/S0002-9440(10)65217-0. PMC 1867002. PMID 10514397. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1867002.
  7. ↑ Desiree May Oh, MD, Tania J. Phillips, MD (2006). "Sex Hormones and Wound Healing". Wounds. http://www.medscape.com/viewarticle/524313_3. Adalwyd 2013-09-23.
  8. ↑ "fur". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 March 2017. Cyrchwyd 4 March 2017.
  9. ↑ Clarke, B. T. (August 1997). "The natural history of amphibian skin secretions, their normal functioning and potential medical applications". Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society 72 (3): 365–379. doi:10.1017/s0006323197005045. PMID 9336100.
  10. ↑ Golembiewski, Kate (11 January 2024). "Scaly Fossil Is the Oldest-Known Piece of Skin - The specimen came from a 289 million-year-old fossil deposit and might offer clues to how skin evolved". The New York Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 January 2024. Cyrchwyd 12 January 2024.
  11. ↑ Mooney ,Ethan D. (11 January 2024). "Paleozoic cave system preserves oldest-known evidence of amniote skin". Current Biology. arXiv:al. et al.. doi:10.1016/j.cub.2023.12.008. https://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(23)01663-9. Adalwyd 12 January 2024.
  12. ↑ 12.0 12.1 McGrath, J.A.; Eady, R.A.; Pope, F.M. (2004). Rook's Textbook of Dermatology (arg. 7th). Blackwell Publishing. tt. 3.1–3.6. ISBN 978-0-632-06429-8.
  13. ↑ Betts, J. Gordon; et al. (2022). Anatomy and Physiology 2e. OpenStax. t. 164. ISBN 978-1-711494-06-7.
  14. ↑ Iozzo, Renato V. (August 2005). "Basement membrane proteoglycans: from cellar to ceiling". Nature Reviews Molecular Cell Biology 6 (8): 646–656. doi:10.1038/nrm1702. PMID 16064139.
  15. ↑ Breitkreutz, D; Mirancea, N; Nischt, R (2009). "Basement membranes in skin: Unique matrix structures with diverse functions?". Histochemistry and Cell Biology 132 (1): 1–10. doi:10.1007/s00418-009-0586-0. PMID 19333614.
  16. ↑ Smith, Margaret Mary; Melrose, James (March 2015). "Proteoglycans in Normal and Healing Skin". Advances in Wound Care 4 (3): 152–173. doi:10.1089/wound.2013.0464. PMC 4352701. PMID 25785238. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4352701.
  17. ↑ 17.0 17.1 Varga, Joseph F. A.; Bui-Marinos, Maxwell P.; Katzenback, Barbara A. (2019). "Frog Skin Innate Immune Defences: Sensing and Surviving Pathogens". Frontiers in Immunology 9: 3128. doi:10.3389/fimmu.2018.03128. ISSN 1664-3224. PMC 6339944. PMID 30692997. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6339944.
  18. ↑ Ferrie, Gina M.; Alford, Vance C.; Atkinson, Jim; Baitchman, Eric; Barber, Diane; Blaner, William S.; Crawshaw, Graham; Daneault, Andy et al. (2014). "Nutrition and Health in Amphibian Husbandry". Zoo Biology 33 (6): 485–501. doi:10.1002/zoo.21180. ISSN 0733-3188. PMC 4685711. PMID 25296396. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4685711.
  19. ↑ Fisheries, NOAA (2022-05-03). "Fun Facts About Shocking Sharks | NOAA Fisheries". NOAA (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-05-11.
  20. ↑ "Pangolin Fact Sheet | Blog | Nature | PBS". Nature (yn Saesneg). 25 March 2020. Cyrchwyd 2022-05-11.
  21. ↑ Shark and Ray Workbook 3-5 update 8-31. https://www.floridaocean.org/sites/default/files/images/Shark%20and%20Ray%20Workbook%203-5%20update%208-31.pdf.
  22. ↑ "Sweat Gland – an overview | ScienceDirect Topics". www.sciencedirect.com. Cyrchwyd 2022-05-11.
  23. ↑ Romer, Alfred Sherwood; Parsons, Thomas S. (1977). The Vertebrate Body. Philadelphia: Holt-Saunders International. tt. 129–145. ISBN 978-0-03-910284-5.
  24. ↑ Romer, Alfred Sherwood; Parsons, Thomas S. (1977). The Vertebrate Body. Philadelphia: Holt-Saunders International. tt. 129–145. ISBN 978-0-03-910284-5.Romer, Alfred Sherwood; Parsons, Thomas S. (1977). The Vertebrate Body. Philadelphia: Holt-Saunders International. pp. 129–145. ISBN 978-0-03-910284-5.
  25. ↑ Romer, Alfred Sherwood; Parsons, Thomas S. (1977). The Vertebrate Body. Philadelphia: Holt-Saunders International. tt. 129–145. ISBN 978-0-03-910284-5.Romer, Alfred Sherwood; Parsons, Thomas S. (1977). The Vertebrate Body. Philadelphia: Holt-Saunders International. pp. 129–145. ISBN 978-0-03-910284-5.
  26. ↑ "The skin: an indispensable barrier". Exp Dermatol 17 (12): 1063–1072. 2008. doi:10.1111/j.1600-0625.2008.00786.x. PMID 19043850.Proksch E, Brandner JM, Jensen JM (2008). "The skin: an indispensable barrier". Exp Dermatol. 17 (12): 1063–1072. doi:10.1111/j.1600-0625.2008.00786.x. PMID 19043850. S2CID 31353914.
  27. ↑ Madison, Kathi C. (August 2003). "Barrier Function of the Skin: 'La Raison d'Être' of the Epidermis". Journal of Investigative Dermatology 121 (2): 231–241. doi:10.1046/j.1523-1747.2003.12359.x. PMID 12880413. https://archive.org/details/sim_journal-of-investigative-dermatology_2003-08_121_2/page/231.Madison, Kathi C. (August 2003). "Barrier Function of the Skin: 'La Raison d'Être' of the Epidermis". Journal of Investigative Dermatology. 121 (2): 231–241. doi:10.1046/j.1523-1747.2003.12359.x. PMID 12880413.
  28. ↑ Stücker, M.; Struk, A.; Altmeyer, P.; Herde, M.; Baumgärtl, H.; Lübbers, D. W. (February 2002). "The cutaneous uptake of atmospheric oxygen contributes significantly to the oxygen supply of human dermis and epidermis". The Journal of Physiology 538 (3): 985–994. doi:10.1113/jphysiol.2001.013067. PMC 2290093. PMID 11826181. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2290093.
  29. ↑ McCracken, Thomas (2000). New Atlas of Human Anatomy. China: Metro Books. tt. 1–240. ISBN 978-1-58663-097-3.
  30. ↑ Hashizume, Hideo (August 2004). "Skin Aging and Dry Skin". The Journal of Dermatology 31 (8): 603–609. doi:10.1111/j.1346-8138.2004.tb00565.x. ISSN 0385-2407. PMID 15492432. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1346-8138.2004.tb00565.x.
  31. ↑ 31.0 31.1 Rabe, Jessica H.; Mamelak, Adam J.; McElgunn, Patrick J. S.; Morison, Warwick L.; Sauder, Daniel N. (2006-07-01). "Photoaging: Mechanisms and repair" (yn en). Journal of the American Academy of Dermatology 55 (1): 1–19. doi:10.1016/j.jaad.2005.05.010. ISSN 0190-9622. PMID 16781287. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S019096220501546X.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Croen&oldid=12638603"