Sir Gaernarfon (etholaeth seneddol)

**Sir Gaernarfon**
Sir Gaernarfon; Etholaeth Sir
Creu:	1542
Diddymwyd:	1950
Math:	Tŷ'r Cyffredin
Aelodau:	Un

Roedd etholaeth Sir Gaernarfon yn ethol aelodau i senedd San Steffan o 1542 hyd 1950 pan ddiddymwyd yr etholaeth.

Hanes

O dan y Deddfau Uno roedd gan bob Sir yng Nghymru (ac eithrio Sir Feirionnydd) yr hawl i ddanfon dau Aelod Seneddol i San Steffan, un ar gyfer y Sir ac un ar gyfer y Bwrdeistrefi. Roedd Sir Gaernarfon yn cynrychioli'r bobl a oedd yn byw y tu allan i fwrdeistrefi tref Caernarfon, Conwy, Cricieth, Nefyn a Phwllheli ac o 1832 Bangor.

Cyn diwygio'r etholfraint ym 1832 roedd etholaeth Sir Gaernarfon yn cael ei hystyried yn un "dan ddylanwad" teulu Paget Marcwysau Môn.

Er gwaethaf ambell i gamsyniad nid etholaeth Lloyd George oedd Sir Gaernarfon, yr oedd o'n aelod dros y Bwrdeistrefi

Ar gyfer etholiad 1885 holltwyd etholaeth Caernarfon yn ddau gan ffurfio etholaethau Gogledd Sir Gaernarfon a De Sir Gaernarfon ail grëwyd yr etholaeth sirol unigol ar gyfer etholiad 1918.

Dyma'r etholaeth i Blaid Cymru ei hymladd gyntaf erioed. Gwnaed hynny yn Etholiad cyffredinol y Deyrnas Unedig, 1929 yr ymgeisydd oedd Lewis Valentine, Llywydd Cyntaf y Blaid. Cafodd 609 o bleidleisiau sef 1.6% o gyfanswm o 38,043.

Aelodau Seneddol

1541 — Syr Richard Bulckeley^[1]
1547 — Syr John Puleston, bu farw 1552 a'i olynu gan John Wynn ap Hugh
1553 (Maw) — John Wynn ap Hugh
1553 (Hyd) — Morris Wynn
1554 (Ebrill) — Morris Wynn
1554 (Tach) — David Lloyd ap Thomas
1555 — Syr Rhys Gruffydd
1558 — William Wynn Williams
1558—1559 — Robert Pugh
1563 (Ionawr) — Morris Wynn
1571 — John Wynn ap Hugh
1572 (Ebrill) — John Gwynne, bu farw 1574 a'i olynu gan William Thomas
1584 — William Thomas
1586 — John Wynn
1588 (Hyd) — Hugh Gwyn Bodvel
1593 — William Maurice
1597 (Hydref) — William Griffith
1601 (Medi) — William Jones
1604 — Syr William Maurice
1614 — Richard Wynn
1621 — John Griffith
1624 — Thomas Glynn
1625 — Thomas Glynn
1626 — John Griffith
1628 — John Griffith
1640 Ebrill — Thomas Glynn
1640 Tachwedd — John Griffith iau — diswyddo 1642
1647 — Syr Richard Wynn, 4ydd Barwnig
1653 — Heb gynrychiolaeth yn Senedd yr esgyrn sychion
Blwyddyn—Aelod Cyntaf—Ail Aelod

Dau aelod yn y senedd warchodaeth gyntaf a'r ail senedd warchodaeth

1654 — Syr John Glynne — Thomas Madryn
1656 — Syr John Glynne
Henry Lawrence—Robert Williams
1659 — William Glynne
1660 – 1661: Syr John Glynne
1661 – 1675: Syr Richard Wynne
1675 – 1679: Robert Bulkeley
1679 – 1689: Thomas Bulkeley
1689 – 1697: Syr William Williams
1697 – 1705: Thomas Bulkeley
1705 – 1713: Syr John Wynn, 5ed Barwnig
1713 – 1715: William Griffith
1715 – 1740: John Griffith
1740 – 1741: John Wynn
1741 – 1754: William Bodfel
1754 – 1761: Syr John Wynn
1761 – 1774: Thomas Wynn, Barwn 1af Niwbwrch
1774 – 1780: Thomas Assheton Smith
1780 – 1790: John Parry
1790 - 1826: Syr Robert Williams, 9fed Barwnig
1826 - 1830: Syr Thomas Wynn, 3ydd Barwnig
1830 – 1832: Charles Wynn Griffith-Wynne

Aelodau ar ôl Deddf Diwigio'r Senedd 1832

1832 – 1837: Thomas Assheton Smith (Ceidwadol)^[2]
1837 – 1841: John Ralph Ormsby-Gore, Barwn 1af Harlech (Ceidwadol)
1841 – 1866: Edward Douglas-Pennant (Ceidwadol)
1866 – 1868: George Douglas-Pennant (Ceidwadol)
1868 – 1874: Love Jones-Parry (Rhyddfrydol)
1874 – 1880: George Douglas-Pennant (Ceidwadol)
1880 – 1880: Charles James Watkin Williams (Rhyddfrydol)
1880 – 1885: William Rathbone(Rhyddfrydol)

Diddymwyd y sedd ym 1885 a'i ail greu ym 1918

1918 – 1922: Charles Edward Breese (Rhyddfrydol Clymblaid)
1922 – 1923: Robert Thomas Jones (Llafur)
1923 – 1945: Goronwy Owen (Rhyddfrydol)
1945 – 1945: David Davies (Rhyddfrydol)
1945 – 1950: Goronwy Roberts (Llafur)

Etholiadau Diwrthwynebiad o'r 1830au i'r 1860au

Etholwyd Thomas Assheton Smith (Ceidwadol) yn ddiwrthwynebiad yn etholiadau 1832 ac 1835.

Etholwyd John Ralph Ormsby-Gore (Ceidwadol) yn ddiwrthwynebiad ym 1837.

Etholwyd Edward George Douglas Pennant (Ceidwadol) yn ddiwrthwynebiad ym 1841, 1847, 1852, 1857, 1859 a 1865.

Dyrchafwyd Edward George Douglas Pennant i Dŷ'r Arglwyddi ar farwolaeth ei dad ym 1866 ac fe'i olynwyd fel AS gan ei fab George Sholto Douglas-Pennant yn ddiwrthwynebiad yn isetholiad 1866, collodd George Douglas-Pennant ei sedd i'r Rhyddfrydwr Love Jones Parry mewn etholiad cystadleuol ym 1868.

Etholiad cyffredinol 1868: Etholaeth Sir Gaernarfon Nifer y pleidleiswyr 4,852
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Love Jones Parry	1,968	52.0
	Ceidwadwyr	George Sholto Douglas-Pennant	1,815	48.0
Mwyafrif			153
Y nifer a bleidleisiodd			4,357	77.9
	Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr		Gogwydd

Etholiadau yn y 1870au

Etholiad cyffredinol 1874: Etholaeth Sir Gaernarfon Nifer y pleidleiswyr 6,286
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	George Sholto Douglas-Pennant	2,750	54.3
	Rhyddfrydol	Love Jones Parry	1,607	48.4
Mwyafrif			103
Y nifer a bleidleisiodd			3,317	80.6
	Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiadau yn y 1880au

Etholiad cyffredinol 1880: Etholaeth Sir Gaernarfon Nifer y pleidleiswyr 6,652
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Charles James Watkin Williams	3,303	59.9
	Ceidwadwyr	George Sholto Douglas-Pennant	2,206	40.1
Mwyafrif			1,097
Y nifer a bleidleisiodd			5,509	82.8
	Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr		Gogwydd

Ym Mis Tachwedd 1880 cafodd Watkin Williams ei ddyrchafu'n farnwr llys a bu'n rhaid iddo ymddiswyddo o'r Senedd. Cynhaliwyd isetholiad ar 2 Rhagfyr 1880:

IsetholiadSir Gaernarfon 1880 Nifer y pleidleiswyr 6,652
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	William Rathbone	3,180	59.7
	Ceidwadwyr	H J Ellis Nanney	2,151	40.3
Mwyafrif			1,029
Y nifer a bleidleisiodd			5,509	80.1	5,33i
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

1885 - 1918

Ar gyfer etholiad 1885 holltwyd etholaeth Caernarfon yn ddau gan ffurfio etholaethau Gogledd Sir Gaernarfon a De Sir Gaernarfon ail grëwyd yr etholaeth sirol unigol ar gyfer etholiad 1918

Etholiadau yn y 1910au

Etholiad cyffredinol 1918 Nifer yr etholwyr 36,460
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Charles Edward Breese	10,488	44.5
	Llafur Annibynnol	Robert Thomas Jones	8,145	34.6
	Rhyddfrydwr Annibynnol	Ellis William Davies	4,937	20.9
Mwyafrif			2,343	9.9
Y nifer a bleidleisiodd				64.6
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn y 1920au

Etholiad cyffredinol 1922 Nifer yr etholwyr 37,450
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Robert Thomas Jones	14,016
	Rhyddfrydwr Cenedlaethol	Charles Edward Breese	12,407
Mwyafrif
Y nifer a bleidleisiodd
	Llafur yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1923 Nifer yr etholwyr 38,136
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Goronwy Owen	15,043
	Llafur	Robert Thomas Jones	13,521
Mwyafrif			1,522
Y nifer a bleidleisiodd
	Rhyddfrydol yn disodli Llafur		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1924: Nifer yr etholwyr 38,647
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Goronwy Owen	15,033
	Llafur	Robert Thomas Jones	14,564
Mwyafrif			469
Y nifer a bleidleisiodd
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1929 Nifer yr etholwyr 47,481
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Goronwy Owen	18,507	47.8	-2.9
	Llafur	Robert Thomas Jones	14,867	38.5	-10.7
	Unoliaethwr	D. Fowden Jones	4,669	12.1	n/a
	Plaid Cymru	Parch Lewis Valentine	609	1.6	n/a
Mwyafrif			3,640	9.3	+7.8
Y nifer a bleidleisiodd			38,652	81.4	+4.8
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn y 1930au

Etholiad cyffredinol 1931 Nifer yr etholwyr 48,003
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Goronwy Owen	14,993	39.0
	Llafur	William Elwyn Edwards Jones	14,299	37.2
	Y Llywodraeth Genedlaethol	W P O Evans	7,990	20.8
	Plaid Cymru	John Edward Daniel	1,136	3.0
Mwyafrif			694	1.8
Y nifer a bleidleisiodd			38,418	80.0
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1935 Nifer yr etholwyr 49,284
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Goronwy Owen	17,947	48.6
	Llafur	William Elwyn Edwards Jones	16,450	44.5
	Plaid Cymru	John Edward Daniel	2,534	6.9
Mwyafrif			1,497	4.1
Y nifer a bleidleisiodd			36,931	74.9
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn y 1940au

Etholiad cyffredinol 1945 Nifer yr etholwyr 51,249
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Goronwy Owen Roberts	22,043	55.3
	Rhyddfrydol	Goronwy Owen	15,637	39.3
	Plaid Cymru	William Ambrose Bebb	2,152	5.4
Mwyafrif			6,406	16.1
Y nifer a bleidleisiodd				77.7
	Llafur yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Cyfeiriadau

↑ Breese, Edward (1873). Kalendars of Gwynedd (PDF). Llundain: John Camden Hotten. t. 106.
↑ James, Arnold J a Thomas, John E. Wales at Westminster - A History of the Parliamentry Representation of Wales 1800-1979 Gwasg Gomer 1981 ISBN 0 85088 684 8

Gweler hefyd

[1] Breese, Edward (1873). Kalendars of Gwynedd (PDF). Llundain: John Camden Hotten. t. 106.

[2] James, Arnold J a Thomas, John E. Wales at Westminster - A History of the Parliamentry Representation of Wales 1800-1979 Gwasg Gomer 1981 ISBN 0 85088 684 8

[1]

[2]