Theatr Bara Caws

Cwmni theatr cymunedol yw Theatr Bara Caws a sefydlwyd ym 1977. Daeth i'r byd "fel babi newydd, un fymryn yn bowld a swnllyd", yn ôl un o'r actorion gwreiddiol, Dyfan Roberts. Bwriad y cwmni o'r cychwyn oedd cyflwyno gwaith gwreiddiol a pherthnasol i'r trawsdoriad ehangaf posib o’r gymuned. Llwyfannwyd o leia tri cynhyrchiad y flwyddyn. Cyhoeddwyd cyfrol i ddathlu eu penblwydd yn ddeugain oed yn 2017.

Theatr Bara Caws

Enghraifft o'r canlynol	cwmni theatr, sefydliad
Dyddiad cynharaf	1977
Dechrau/Sefydlu	1977
Pencadlys	Caernarfon
Gwefan	http://theatrbaracaws.com/

Mae'r Cwmni'n elusen gofrestredig sy'n cael ei ariannu gan grantiau, yn bennaf gan Gyngor Celfyddydau Cymru, ac awdurdodau Sirol Gwynedd, Môn a Chonwy. Betsan Llwyd yw'r Cyfarwyddwr Artistig presennol.

Mae'r cwmni yn cynnig gwaith ac hyfforddiant i, ac ymestyn sgiliau, ymarferwyr theatrig o bob math – hen a newydd – yn actorion, awduron, a thechnegwyr.

Cefndir

Rhyw fath o rebelio yn erbyn Cwmni Theatr Cymru tua canol y 1970au, oedd y sbardun i greu Theatr Bara Caws. Yn ôl un o'r actorion gwreiddiol Dyfan Roberts: "dim ond dau gwmni theatr oedd wedi herio monopoli Theatr Cymru cyn hynny sef Theatr Ddieithr ac, wedi i'r cwmni hwnnw chwythu'i blwc, Theatr Yr Ymylon [...] Fe ddaeth hi'n gynyddol amlwg i griw dethol yno fod angen i bethau newid - a hynny ar fyrder."

Roedd Dyfan Roberts, Valmai Jones a Sharon Morgan ymysg yr actorion oedd wedi'u cyflogi gan Gwmni Theatr Cymru, tua chanol y 1970au. Mae Sharon Morgan yn cofio, mai yn dilyn gwylio rhaglen deledu am gwmni theatr heriol John McGrath yn yr Alban, y daeth y syniad i greu cwmni theatr newydd ac heriol yn Gymraeg. Yn gyntaf, crëwyd gnewyllyn oddi mewn i Gwmni Theatr Cymru, oedd yn cynnwys yr actorion Gwyn Parry, Grey Evans ynghyd â Sharon, Dyfan a Valmai Jones. Y prif bwrpas ar y cychwyn oedd i greu theatr wahanol i'r theatr Glasurol a saff, roedd Cwmni Theatr Cymru yn ei lwyfannu. Galwyd y prosiect yn Theatr Antur a daeth Iestyn Garlick atynt i fod yn rhan o'r antur newydd.

Cyflwynodd Theatr Antur un cyflwyniad o'r enw Byw Yn Y Wlad tua 1975, a bu'n llwyddiant. Cymaint felly, fel bod yr actorion ifanc yn awyddus i'w pherfformio y flwyddyn ganlynol hefyd, yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Aberteifi 1976. Ond bu anghytuno chwyrn o fewn Cwmni Theatr Cymru, gan fod y prif gwmni eisoes wedi trefnu eu rhaglen ar gyfer yr ŵyl. Mae Meic Povey yn chwyrn iawn ei feirniadaeth yn ei hunangofiant : "Roedd Wilbert Lloyd Roberts, 'ein tad ni oll', fel arall yn broffwyd athrylithgar, ond yn yr achos hwn yn esgeulus ac unbeniaethol; yn gyndyn ar y diawl i ildio'r awenau." Felly mynd ati ar liwt eu hunain oedd yr unig opsiwn i'r cwmni, ac erbyn 1977, roedd cyfansoddiad Theatr Bara Caws ar bapur.

Y cnewyllyn gwreiddiol o actorion oedd Dyfan Roberts, Mei Jones, Iola Gregory a Valmai Jones. Wrth dalu teyrnged i Mei Jones yn Nhachwedd 2021, mae Dyfan Roberts yn nodi yn Barn :

"Ym mlynyddoedd cynnar Theatr Bara Caws o 1979 i 1982 [...] gwnaeth y ddau ohonom ddim llai na deg sioe efo'r cwmni cydweithredol, yn dyfeisio, sgrifennu, actio, hel props a gwisgoedd, a chario setiau trymion i mewn ac allan o neuaddau trefi a phentrefi Cymru. Cyfnod anhygoel o brysur, yn gyforiog o greadigwydd eirias. Mae cofio enwau'r sioeau fel gweld topiau mynyddoedd drwy gymylau'r gorffennol - Bargen, Hwyliau'n Codi, Anturiaethau'r Bynsan Binc, Dwylo i Fyny, Oes 'ma Bobol... Er mai cwmni "pawb yn gwneud pob peth" oedd Bara Caws o reidrwydd yn y dyddiau tlodaidd yn ariannol ond cyfoethog o egni rheiny, yn y bôn dydi o ddim cyfrinach i dweud fod baich sgrifennu'r sioeau yn disgyn ar ysgwyddau dau ohonom. Tra 'roedd Iola Gregory, Catrin Edwards a minnau yn cyfrannu yn ein ffyrdd ein hunain, gan Valmai Jones a Mei roedd y ddawn naturiol i roi'r geiriau, y ddeialog a chynllun golygfa i lawr. Ffrwyth creadigrwydd y ddau yna oedd yn gyfrifol am lwyddiant y sgriptiau. Valmai gyda'i sosialaeth tanbaid a'i dawn anhygoel i greu deialog a chymeriadau ffraeth a miniog, a Mei a llygad deallus dros y sioe gyfan. [...] Un broblem ymarferol a godai o hyd oedd mai dim ond pump actor fedrem fforddio ar y mwyaf, ac yn amal roedd rhaid i actor oedd yn yr olygfa bresennol ddod ymlaen fel cymeriad cwbwl wahanol mewn gwisg wahanol yn yr olygfa yn syth wedyn."

Arweinwyr artistig

• Y cwmni cyfan - Dyfan Roberts, Valmai Jones, Iola Gregory, Mei Jones (1977-
• Tony Llewelyn - (
• Ian Rowlands - (
• Betsan Llwyd - (

Cynyrchiadau

1970au

(i gyd yn gywaith o waith y cwmni, oni nodir yn wahanol)

• Croeso i'r Roial (1977) - (Cwmni Theatr Cymru yn swyddogol)
• Hip Hip I Pippi (1977) - addasiad Dyfan Roberts
• Be Sa'n Ti Santa (1977)
• Trysor Lwcus Cacws (1977)
• Hanes Llenyddiaeth Gymraeg (1978)
• Dai A Geraint Gorila (1979)
• Bargen (1979)
• Anturiaethau Sel U Lloyd (1979)
• Merched Yn Bendant (1979)
• Hwyliau'n Codi (1979)
• Anturiaethau'r Bynsan Binc (1979)

1980au

• Job o Waith (1980)
• O Na Byddai'n Haf o Hyd (1980)
• Triciau Tedi (1981)
• Dwylo i Fyny (1981)
• Nos Sadwrn Bach (1981)
• Taliesyn (1981)
• Y Bwbach Blêr (1981)
• Oes 'ma Bobol? (1981)
• Diwrnod i'r Brenin (1982)
• Pawb â'i Fys (1982)
• Arwres Gudd (1982)
• O Syr Mynte Hi (1983)
• Haf '83 (1983)
• Sboncyn (1983)
• Chwara' Plant (1983)
• Y Fodrwy (1984)
• Rigor Mortis (1985)
• lechyd Da (1985)
• Melltith y Mymi (1985)
• Celwydd (1985)
• Paradwys Ffŵl (1985)
• Pawb Isio Byw (1986)
• Cwlwm Pump (1986)
• Yr Amgueddfa Ddu (1986)
• Zwmba (1986)
• Codiad Cesar (1987)
• Tair Cainc a Hanner (1987)
• Diwedd y Gân (1988)
• Salem ar Sêl (1989)
• Rigor Mortis 2 (1989)
• Os Na Ddaw Bloda' (1989)

Dolenni allanol

• Gwefan Theatr Bara Caws Archifwyd 2017-08-01 yn y Peiriant Wayback
• Theatr Bara Caws ar Twitter

Eginyn erthygl sydd uchod am Gymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.