Sikkim

Talaith yng ngogledd-ddwyrain India, rhwng Nepal a Bhwtan, sy'n rhannu ffin â Tibet yn y gogledd a Rhanbarth Darjeeling yn y de, yw Sikkim neu Sicim. Arwynebedd tir 7214 km². Ystyr yr enw Sikkim yw "Y Tŷ Newydd"; yr enw Tibeteg arni yw Denjong, sef "Cwm Reis". Gangtok (poblogaeth 82,00) yw'r brifddinas.

Sikkim

Math	talaith India
Prifddinas	Gangtok
Poblogaeth	657,876
Sefydlwyd	16 Mai 1975
Pennaeth llywodraeth	Pawan Kumar Chamling, Prem Singh Tamang
Cylchfa amser	UTC+05:30
Daearyddiaeth
Sir	India
Gwlad	India
Arwynebedd	7,096 km²
Yn ffinio gyda	Gorllewin Bengal
Cyfesurynnau	27.55°N 88.5°E
IN-SK
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Council of Ministers of Sikkim
Corff deddfwriaethol	Sikkim Legislative Assembly
Pennaeth y wladwriaeth	Shriniwas Dadasaheb Patil, Lakshman Acharya
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Chief Minister of Sikkim
Pennaeth y Llywodraeth	Pawan Kumar Chamling, Prem Singh Tamang
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Allan o'r boblogaeth o tua 500,000 mae 70% yn Nepalwyr, tua 15% yn Lepchiaid a 10% yn Bhutiaid. Nepaleg yw prif iaith y dalaith; mae Saesneg yn cael ei defnyddio fel iaith swyddogol ar gyfer gweinyddiaeth ac fe siaredir hefyd Tibeteg, yr iaith Bhutia a Lepcha, yn ogystal â Bengaleg a Hindi. Hindŵaeth (60%) a Bwdhiaeth (28%) yw'r prif grefyddau. Mae gan y dalaith senedd un siambr gyda rheolaeth ar faterion mewnol a llywodraeth daleithiol a arweinir gan brif weinidog. Mae'r wlad yn cael ei rheoli ers degawdau gan y Sikkim National Democratic Front; mae'r ychydig wrthbleidiau'n fychan a dibwys. Mae economi y dalaith yn seiliedig ar amaethyddiaeth, coedwigaeth, twristiaeth a diwydiant ysgafn.

Daearyddiaeth

Kangchendzonga o Gangtok

Mae Sikkim yn gorwedd rhwng Nepal yn y gorllewin, Tibet yn y gogledd a'r gogledd-ddwyrain, Ardal Darjeeling (Gorllewin Bengal) yn y de a Bhwtan yn y de-ddwyrain. Yng ngogledd Sikkim mae mynyddoedd yr Himalaya gyda'u eira tragwyddol yn dominyddu'r tirwedd, yn cynnwys Kangchendzonga (neu Kangchenjunga; 8598m), y mynydd trydydd uchaf yn y byd. Mae'r ardal o gwmpas Kangchendzonga yn barc cenedlaethol sy'n cynnwys hefyd Rhewlif Zemu, un o'r fwyaf yn yr Himalaya. O'r ardal fynyddig hon rhed afonydd Lachen a Lachung, a fwydir gan eira'r copaon, i lawr i'r de i gwrdd ag Afon Teesta ac Afon Rangeet, prif afonydd Sikkim. Mae Afon Rangeet yn ffurfio'r ffin rhwng Sikkim a Rhanbarth Darjeeling. Mae dwy fraich anferth yn ymwthio o'r mynyddoedd mawr i'r de; mae'r fraich orllewinol yn ffurfio Cadwyn Singalila ac yn gwahanu Sikkim a Nepal; yn y dwyrain mae Cadwyn Chola yn ffurfio'r ffin rhwng y dalaith a Thibet gyda blwch y Nathu La yn ei chroesi. Yn bellach i'r de o'r gadwyn honno mae Cadwyn Pango-la yn nodi'r ffin rhwng Sikkim a Bhwtan. Rhwng y ddwy fraich hyn mae trydedd yn gwahanu cymoedd Afon Teesta ac Afon Rangeet, sy'n cwrdd ar flaen deheuol y gadwyn, ac yn trywanu ucheldiroedd Tibet dros y ffin yn y gogledd. Mae'r mynyddoedd yn droi'n fryniau gwyrdd coediog yng nghanolbarth y dalaith ac yn y de eithaf mae'r cymoedd yn isel gyda thyfiant a hinsawdd is-drofaol.

Hanes

Gangtok o'r de

Mam a'i phlentyn, Gangtok

Ni wyddys llawer am hanes cynnar Sikkim. Mae’n bosibl fod y Lepchiaid wedi symud o fryniau Assam neu Myanmar (Myanmar) i fyw yn Sikkim rywbryd yn y 13g gan raddol ddisodlu’r brodorion cynhanesyddol, y Naong, y Chang a’r Mon. Pobl heddychlon a arferai gasglu eu bwyd o’r fforestydd oedd y Lepchiaid ac nid oedd ganddynt y gallu i wrthsefyll y tonnau o fewnfudwyr o Dibet a ddaeth dros fylchau uchel gogledd Sikkim yn y 15g i osgoi’r gwrthdaro gwleidyddol yn y wlad honno. Daeth y Tibetwyr, a elwid yn Bhotiaid gan eu cymdogion, â dysgeidiaeth y Bwdha i’r wlad. Roedd y mwyafrif ohonynt yn perthyn i enwad y Nyingma-pa ("Yr Hetiau Cochion") a’i is-enwadau, ac wrth iddynt gymysgu â’r Lepchiaid datblygodd ffurf arbennig o Fwdhiaeth Dibetaidd yn Sikkim, yn gymysgfa o ddefodau ac ofergoelion hynafol y Nyingma-pa ac elfennau o natur-addoliaeth shamanaidd y Lepchiaid. Ffrwyth gwleidyddol y croesffrwythloni hyn oedd y frawdoliaeth waed a wnaed rhwng Thekong Tek, arweinydd y Lepchiaid, a Khye-Bumsa, arweinydd y Bhotiaid, yn Kabi Longtsok. O ganlyniad i hynny sefydlwyd brenhiniaeth yn Sikkim a gynhwysai yn ei diriogaeth rannau o ddwyrain Nepal, Dyffryn Chumbi yn Tibet a bryniau Darjeeling a Kalimpong, yn ogystal â’r dalaith bresennol. Yn anffodus ni pharhaodd yr oes aur hwn dan reolaeth y chogyals (rajas neu frenhinoedd Sikkim) am hir. Yn ystod y 18g collwyd tir i’r Bhwtaniaid yn y de ac i’r Gorkhiaid yn y dwyrain. Yna, yn y 19g, daeth yr Ymerodraeth Brydeinig yn rhan o’r darlun pan yrrwyd y Gorkhiaid allan gan y British East India Company a throwyd Sikkim yn glustog-wlad rhwng Nepal, Tibet (a hawliai ei bod yn ddeiliad iddi), Bhwtan a thiriogaeth y Cwmni yng ngogledd Bengal. Dirywiodd rheolaeth y chogyal dros ei wlad a bu’n rhaid iddo ildio Darjeeling a’r cylch i’r Prydeinwyr. Roedd y Tibetiaid yn amheus iawn o amcanion y Prydeinwyr ac ar ôl i Brydain gyhoeddi fod Sikkim yn dalaith warcheidiol yn 1861 bu gwrthdaro rhwng y ddwy blaid a arweiniodd i ymgais gan Dibet i oresgyn Sikkim. Gorchfygwyd y Tibetiaid a daeth Sikkim, a’r chogyal, dan reolaeth Swyddog Gwleidyddol Prydeinig yn Gangtok.

Nid oedd y chogyal olaf, Palden Thondup Namgyal, yn boblogaidd oherwydd iddo wrthsefyll y galwadau cynyddol am ddiwygiadau cyfansoddiadol. Roedd Tsieina, a hawliai Sikkim yn enw Tibet, yn cadw llygad barcud ar y sefyllfa hefyd ac ofnai nifer o Sikkimiaid ddeffro ryw fore i weld milwyr Tsieineaidd ar ei strydoedd. Daeth yr argyfwng i’w ben ar ddechrau’r 1970au pan ofynnodd y chogyal i India gymryd yr awenau yn Sikkim. Yn refferendwm 1975 pleidliosiodd 97% o’r boblogaeth am undeb ag India ac ers hynny mae Sikkim wedi bod yn dalaith Indiaidd. Un o ganlyniadau polisïau’r Swyddogion Gwleidyddol Prydeinig oedd mewnfudiad sylweddol o Nepalwyr i Sikkim i ddatblygu amaeth ac i weithio yn y gerddi te, ac erbyn hyn mae dros 7O% o’r hanner miliwn o bobl sy’n byw yn Sikkim yn Nepaliaid a’r Nepaleg yw prif iaith y dalaith. Mae’r rhan fwyaf o’r Lepchiaid a’r Bhotiaid yn byw yn y gogledd ac yn ogystal ceir nifer cynyddol o fewnfudwyr o rannau eraill o India sy’n tueddu i redeg siopau a busnesau yn y trefi. Er bod tensiynau rhwng y cymunedau hyn erys Sikkim yn wlad werdd gymharol dawel ac mae’r safon byw yn uwch na’r cyfartaledd Indiaidd.

Llyfryddiaeth

Baner Sikkim

• K.C. Bhanja, History of Darjeeling and the Sikkim Himalaya (Delhi Newydd, 1993). ISBN 81-212-0441-0
• P.N. Chopra, Sikkim (Delhi Newydd, 1979)
• H.H. Risley, The Gazetteer of Sikkim (1928; adargraffiad Delhi, 1999) ISBN 81-86142-50-9

Dolenni allanol

• Gwefan llywodraeth Sikkim Archifwyd 2019-09-01 yn y Peiriant Wayback
• Ystadegau am Sikkim Archifwyd 2021-02-28 yn y Peiriant Wayback