Wicipedia

Economi Cymru

(Ailgyfeiriad o Busnes yng Nghymru)


Yn draddodiadol seilir economi Cymru ar ddiwydiannau mwyngloddio, amaeth a gweithgynhyrchu ond yn ddiweddar mae galwedigaethau mwy modern ac amrywiol, yn enwedig o fewn y sector gwasanaethau, wedi datblygu fel rhan ganolog yr economi Gymreig.

Economi Cymru
Bae Caerdydd yn y nos
Arian cyfredPunt (£)
Poblogaeth3,107,500 (2021)[1]
Ystadegau economaidd
CMC (Cynnyrch Mewnwladol Crynswth)increase £85.4 biliwn [2]
CMC y penincrease £27,274 (2022)[3]
Tyfiant CMCincrease 3.8% o 2021 i 2022[4]
GYC (Gwerth Ychwanegol Crynswth) =increase £74.5 biliwn[5]
GYC yn ôl diwydiant =
  • Cynhyrchu: £16.1 bn (23.1%)
  • Adeiladu: £4.1 bn (5.9%)
  • Gwasanaethau: £49.3 bn (70.9%) (2021)[6]
Ystadegau cymdeithasol
Tlodi incwm cymharolDecrease 21% (2020-22)[7]
DiweithdraDecrease 3.8% (2023)[8]
Masnach ryngwladol
Allforionincrease £20.5 bn (tu allan i'r DU, 2022)[9]
Prif bartneriaid allforio
Mewnforionincrease £24.1 bn (tu allan i'r DU, 2022)[12]
Prif bartneriaid mewnforio

Mae'r ffigyrau ariannol mewn punoedd

Ar y cyfan, mae Cynnyrch Mewnwladol Crynswth (CMC) yng Nghymru wedi cynyddu yng Nghymru ers 1999, er ei fod yn parhau i fod yn is na chyfartaledd y DU. Mae gwariant llywodraeth y DU a lllywodraeth Cymru yng Nghymru hefyd wedi cynyddu dros yr un cyfnod. Mae Cymru wedi cael arian o’r Cronfeydd Strwythurol a Buddsoddi Ewropeaidd ac mae llywodraeth y DU wedi cyhoeddi bod y cyllid hwn yn cael ei ddisodli gan Gronfa Ffyniant Gyffredin y DU, er bod Llywodraeth Cymru wedi awgrymu bod Cymru’n cael llai o arian. Mae gan Gymru gydbwysedd cyllidol negyddol, er bod gan bob gwlad a rhanbarth yn y DU hefyd ddiffyg cyllidol yn 2020/21. Mae'r Gwerth Ychwanegol Crynswth yng Nghymru wedi cynyddu ers 1998, ond mae'r pen yn parhau i fod yn is na chyfartaledd y DU.

Trosolwg

golygu

Polisi arian cyfred ac ariannol

golygu

Yr arian a ddefnyddir yng Nghymru yw'r Bunt, a gynrychiolir gan y symbol £. Banc Lloegr yw'r banc canolog, sy'n gyfrifol am gyhoeddi arian cyfred, ac mae'n cadw cyfrifoldeb am bolisi ariannol a dyma fanc canolog y DU. Mae’r Bathdy Brenhinol, sy’n dosbarthu’r darnau arian a ddosberthir ar draws y DU gyfan, wedi’i leoli ar un safle yn Llantrisant, Rhondda Cynon Taf ers 1980, ar ôl trosglwyddo’n raddol weithrediadau o’u safle Tower Hill, Llundain o 1968.[15]

Cynnyrch Mewnwladol Crynswth (CMC)

golygu

Mae CMC (GDP) Cymru wedi cynyddu o £37.1 biliwn yn 1998 i £79.3 biliwn yn 2019, £75.7 biliwn yn 2020 ac yna £79.7 biliwn yn 2021.[16][17][18]

Mae CMC y pen yng Nghymru ar brisiau cyfredol y farchnad wedi cynyddu o £12,810 yn 1998 i uchafbwynt o £25,136 yn 2019, ac yna £23,882 yn 2020. Mae hyn yn cymharu â chyfartaledd y DU o £17,073 yn 1998, £34,424 yn 2019 a £34,424 yn 2019. 32,141 yn 2020.[17]

Gwariant

golygu

Cyfanswm gwariant cyhoeddus yng Nghymru oedd £19.6 biliwn yn 1999/2000 gan gynyddu i £54.6 biliwn yn 2020/2021. Cyfanswm y gwariant adnabyddadwy yng Nghymru yn 2020/21 oedd £45 biliwn, gyda £9.6 biliwn heb ei wario’n uniongyrchol yng Nghymru.[19] Yn 2018/19, gwariant rheoledig Cymru oedd £43.0 biliwn. O hyn, roedd £33.4 biliwn yn wariant "adnabyddadwy" ar Gymru, roedd £4.6 biliwn yn wariant "anadnabyddadwy" a briodolwyd i Gymru ond a wariwyd yn ganolog yn y DU, gwariwyd £1.2 biliwn y tu allan i'r DU. Daw hyn â chyfanswm y gwariant blynyddol nad yw o fudd uniongyrchol i Gymru i £5.9 biliwn. Roedd y £3.7 biliwn a oedd yn weddill yn addasiad cyfrifo yn bennaf oherwydd dibrisiant.[20]

Cyllideb Llywodraeth Cymru fel y’i dyrannwyd gan lywodraeth y DU yn 2020/21 oedd £20.1 biliwn, gan gynyddu i £24 biliwn yn 2023-24.[21][22]

Yn 2021/22, roedd gwariant cyhoeddus y pen yng Nghymru yn £13,401. Mae hyn yn cymharu â £13,881 yn yr Alban, £14,062 yng Ngogledd Iwerddon a £11,549 yn Lloegr.[23]

Ariannu gan yr Undeb Ewropeaidd

golygu

Ar gyfartaledd, cafodd Cymru £367 miliwn bob blwyddyn o gronfeydd strwythurol yr UE yn ystod 2014-2020, a oedd yn cynnwys Cronfa Datblygu Rhanbarthol Ewrop (ERDF): £168.5 miliwn; Cronfa Gymdeithasol Ewrop (ESF): £120.5 miliwn; Cronfa amaethyddol Ewropeaidd ar gyfer datblygu gwledig (EAFRD): £77.9 miliwn.[24]

Yn dilyn Brexit, cyhoeddodd llywodraeth y DU ym mis Ebrill 2022 y byddai Cronfa Ffyniant Gyffredin y DU (UKSPF) yn disodli cronfeydd strwythurol yr UE. Mae Llywodraeth Cymru wedi beirniadu’r cyfanswm o £632 miliwn dros 2020 i 2023 a ddyrannwyd i Gymru, gan nodi bod Cymru’n cael ei thanariannu o £1.1 biliwn gan lywodraeth y DU.[25]

Balans Cyllidol

golygu

Roedd diffyg cyllidol net Cymru yn £13.7 biliwn yn 2016/17, £14.3 biliwn yn 2017/18 a £13.5 biliwn yn 2018/19.[26] Mae ffigurau diweddarach yn cael eu heffeithio gan y pandemig COVID-19. Cynyddodd y diffyg cyllidol hwn o £14.4 biliwn yn 2019/20 i £25.9 biliwn yn 2020/21.[20] Roedd gan bob gwlad a rhanbarth yn y DU ddiffyg cyllidol yn 2020/1, a oedd yn cynnwys Gogledd Orllewin Lloegr o £49.9 biliwn; yr Alban ar £36 biliwn; Gogledd Iwerddon ar £18 biliwn; Llundain ar £7.2 biliwn. Roedd gan y DU gyfan ddiffyg cyllidol o £318 biliwn yn 2021.[27]

Cyflogaeth

golygu

Roedd y gyfradd cyflogaeth yng Nghymru yn 64.9% rhwng Ebrill-Mehefin 1992 a chynyddodd i uchafbwynt o 75.0% yn ystod y misoedd hynny yn 2019 a 72.7% yn 2022.[28] Yn 2022 roedd cyfanswm o 1,455,800 o bobl mewn cyflogaeth yng Nghymru. O'r rhain, roedd 441,000 o bobl yn cael eu cyflogi yn y sector cyhoeddus (30.5%) a 1,006,300 yn cael eu cyflogi yn y sector preifat.[29]

Incwm a thlodi

golygu

Roedd incwm gwario gros aelwydydd Cymru y pen yn £9,402 ym 1997 (87.4% o gyfartaledd y DU) gan gyrraedd ei lefel uchaf erioed yn y ffigur diweddaraf yn 2020 sef £17,592 (82.1% o gyfartaledd y DU).[30]

Canran y bobl oedd yn byw mewn tlodi incwm cymharol yng Nghymru oedd 27% yn ystod 1994-95 i 1996-97. Ers hynny mae wedi gostwng i 21% yn ystod cyfnodau lluosog, ond ar hyn o bryd mae’n 23% yn ystod y cyfnod 2017-18 i 2019-20, gyda chyfartaledd y DU yn 22%.[31]

Busnesau bach a chanolig

golygu

Mae cwmnïau a busnesau Cymreig wedi cael eu disgrifio fel "asgwrn cefn economi Cymru".[32][33] Mae 99% o'r busnesau yng Nghymru yn Fusnesau Bach a Chanolig (BBaChau), sy'n cyflogi llai na 250 o bobl, a'r mwyafrif ohonynt yn ficro-sefydliadau, hynny yw maent yn cyflogi llai na 10 o weithwyr. Er y nifer fawr o fusnesau bach a chanolig, y prif gyflogwr yng Nghymru yw'r sector cyhoeddus.[34]

Gostyngodd nifer y busnesau bach a chanolig (BBaCh) yng Nghymru yn ystod 2021 a dywedodd 37% o ymatebwyr BBaChau Cymru eu bod wedi cael eu heffeithio’n sylweddol gan gostau cynyddol ym mhedwerydd chwarter 2021. Amcangyfrifodd adroddiad Dadansoddiad Maint Busnesau Egnïol yng Nghymru bod 723,500 o bobl yn cael eu cyflogi mewn BBaChau yng Nghymru yn 2021, 1.6% yn is na 2020.[35]

Dangosodd adroddiad trydydd chwarterol 2021/22 Banc Datblygu Cymru fod y banc wedi gwneud 243 o drafodion buddsoddi, sef cyfanswm o £28m ac yn gysylltiedig â thua 760 o swyddi newydd, wedi’u diogelu. Yn ystod blwyddyn galendr 2021, cynyddodd gwerth allforion nwyddau Cymreig a allforiwyd 12.4% i £15.2 biliwn a chynyddodd gwerth mewnforion da 13.2% i £16.1 biliwn.[36]

Masnach dramor

golygu

Dyma restr o bartneriaid masnach mwyaf Cymru yn ôl gwerth mwyaf cyfaswm mewnforion ac allforion yn 4ydd chwarter blwyddyn 2022.

Partneriaid masnach mwyaf, 4ydd chwarter, 2022[37]
Rhif

gwerth cyfanswm

Gwlad Allforio

(£, miloedd)

Mewnforio

(£, miloedd)

Cyfanswm

(£, miloedd)

1 Gweddill y Deyrnas Unedig

(cyfartaledd chwarteri 2019)[38]

6,500,000 6,750,000 13,250,000
2   UDA 982,308 1,069,490 2,051,798
3   Yr Almaen 619,297 351,821 971,118
4   Gweriniaeth Iwerddon 769,892 174,735 944,627
5   Tseina 205,769 549,684 755,453
6   Ffrainc 438,462 272,689 711,151
7   Yr Iseldiroedd 330,718 316,132 646,850
8   Gwlad Belg 236,869 168,489 405,358
9   Emiradau Arabaidd Unedig 82,464 239,016 321,480
10   Ghana 419 312,561 312,980
11   Sbaen 113,243 196,484 309,727

Trosolwg o ffigyrau economaidd Cymru o 1998

golygu

Gwerth Ychwanegol Crynswth

golygu

Mae'r tabl isod yn dangos Gwerth Ychwanegol Crynswth ("Gross Value Added" neu "GVA") blynyddol Cymru o 1998 i 2020.[39]

Gwerth Ychwanegol Crynswth blynyddol Cymru
Blwyddyn Cymru £ miliwn[40] Cymru £ y pen[41] DU £ y pen[42]
1998 32,769 11,302 15,181
1999 33,444 11,530 15,704
2000 35,032 12,051 16,391
2001 36,081 12,398 17,037
2002 37,828 12,942 17,746
2003 40,442 13,766 18,722
2004 42,751 14,455 19,521
2005 44,564 15,008 20,496
2006 47,128 15,785 21,485
2007 48,816 16,238 22,424
2008 49,185 16,255 22,969
2009 48,833 16,070 22,480
2010 49,908 16,364 22,762
2011 51,962 16,960 23,148
2012 53,712 17,473 23,795
2013 55,774 18,094 24,643
2014 57,267 18,521 25,645
2015 59,156 19,088 26,372
2016 61,615 19,792 27,246
2017 63,455 20,305 28,128
2018 66,078 21,053 28,929
2019 68,866 21,842 29,909
2020 66,591 21,010 28,894

Refeniw, gwariant, CMC balans cyllidiol

golygu

Mae'r tabl isod yn nodi refeniw cyhoeddus Cymru a godir yng Nghymru. Mae'r tabl hefyd yn cynnwys gwariant a "adnabwyd" yng Nghymru. Nid yw'r ffigyrau yma yn cynnwys gwariant a ddyranwyd i Gymru sydd ddim yn cael ei wario yng Nghymru ei hun. Nid yw ffigyrau gwariant yng Nghymru yn cynnwys gwariant ar y lluoedd arfog yng Nghymru chwaith.

Yna, fe ddangosir y gwahaniaeth rhwng y refeniw a'r gwariant cyhoeddus yma yng Nghymru yn y golofn nesaf. Dangosir golofn CMC (GDP) Cymru ym mhrisoedd Ebrill 2023 ac yna yn y golofn olaf, y balans cyllidiol fel canran o'r CMC hwn. Mae colofn o falans cyllidiol y Deyrnas Unedig fel canran o CMC iw weld ar y dde pellaf fel cymhariaeth.

Cymru Y DU
Blwyddyn Refeniw

(£ miliwn)[43]

Gwariant adnabyddus

(£ miliwn)[44]

CMC

(pris Ebrill 2023)[45]

Balans cyllidiol

(£ miliwn)

Balans cyllidiol

(% o CMC)

Balans cyllidiol

(% o CMC)[46]

1998 - - 37,004 - - -0.4
1999-2000 14,483 15,105 38,018 -622 -1.64 +0.8
2000-2001 15,185 16,106 39,707 -921 -2.32 +1.4
2001-2002 15,630 17,485 40,922 -1,855 -4.53 +0.2
2002-2003 15,850 19,007 42,721 -3,157 -7.39 -2.3
2003-2004 17,610 20,669 45,585 -3,059 -6.71 -3.7
2004-2005 18,073 21,886 48,241 -3,813 -7.90 -3.7
2005-2006 19,145 23,263 50,508 -4,118 -8.15 -3.4
2006-2007 20,225 24,461 53,178 -4,236 -7.97 -3
2007-2008 21,235 25,469 55,268 -4,234 -7.66 -2.8
2008-2009 20,673 26,999 55,670 -6,326 -11.36 -5.7
2009-2010 20,398 28,913 54,604 -8,515 -15.59 -10.4
2010-2011 21,850 29,020 56,698 -7,170 -12.65 -9.2
2011-2012 22,541 29,902 59,232 -7,361 -12.43 -7.3%
2012-2013 23,025 29,554 60,990 -6,529 -10.71 -7.6
2013-2014 23,834 30,089 63,348 -6,255 -9.87 -5.8
2014-2015 24,755 30,608 65,102 -5,853 -8.99 -5.6
2015-2016 25,351 30,945 67,212 -5,594 -8.32 -4.5
2016-2017 26,819 31,378 70,085 -4,559 -6.50 -3.4
2017-2018 27,787 32,406 72,548 -4,619 -6.37 -2.6
2018-2019 29,112 33,320 75,151 -4,208 -5.60 -2.4
2019-2020 29,618 34,333 78,286 -4,715 -6.02 -2.3
2020-2021 28,951 44,988 73,580 -16,037 -21.80 -12.9
2021-2022 32,189 41,642 79,699 -9,453 -11.86 -7.2
2022-2023 - - - - - -4.3

Ariannu cyhoeddus

golygu

Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol sy'n rheoli faint o'i harian mae Cymru'n ei gael. Cesglir yr arian gan y ddwy lywodraeth, cedwir swm er mwyn talu am bethau megis HS2, byddin Lloegr a rhennir y gweddill drwy Fformiwla Barnett. Yn 2017, y rhanbarth tlotaf yng Ngogledd Ewrop oedd Gorllewin Cymru. Canran yr holl unigolion, a oedd yn byw mewn tlodi incwm cymharol yng Nghymru yn 2016-7 oedd 23%, o'i gymharu â 22% yn Lloegr, a dim ond 19% yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Roedd mwy nag un o bob pump o bobl yng Nghymru yn byw mewn tlodi rhwng 2001 a 2016.[47][48]

Yn ôl deddfau’r DU, rhaid i Gymru dalu am eitemau nad ydyn nhw o fudd uniongyrchol i Gymru e.e. dros £5 biliwn ar gyfer HS2 "a fydd yn niweidio economi Cymru o £200m y flwyddyn", yn ôl cynghorydd trafnidiaeth Llywodraeth y DU a Chymru, yr Athro Mark Barry. Mae Cymru hefyd yn talu mwy am gostau milwrol na'r mwyafrif o wledydd o faint tebyg e.e. Mae Cymru yn talu dwywaith y swm y mae Iwerddon yn ei wario ar eu byddin.[49] Mae llywodraeth y DU yn gwario £1.75bn y flwyddyn ar y fyddin yng Nghymru sydd bron cymaint ag y mae Cymru yn ei wario ar addysg bob blwyddyn (£ 1.8 biliwn yn 2018/19) a phum gwaith cymaint â'r cyfanswm gwariwyd ar yr heddlu yng Nghymru (£ 365 miliwn).[50]

Fodd bynnag, mae'r gwaith o ddatblygu'r economi, gan Lywodraeth Cymru'n bennaf, yn rhoi'r wlad (o'i chyferbynnu a gwledydd eraill) ar dir uchel. Fodd bynnag, yn 2018, yn ôl data OECD ac Eurostat, roedd cynnyrch mewnwladol crynswth (GDP) yng Nghymru yn £75 biliwn, cynnydd o 3.3% ers 2017. CMC y pen yng Nghymru yn 2018 oedd £23,866, cynnydd o 2.9% ar 2017. Mae hyn yn cymharu â CMC / capita yr Eidal o £25,000, Sbaen £22,000, Slofenia £20,000 a Seland Newydd £30,000.[51][52] Yn 2019 cynhyrchodd Cymru refeniw treth o £27BN, sef tua 36% o CMC, ac mae ganddi wariant o £40.1Bn, gan adael diffyg ar bapur o £13.7 biliwn, o’i gymharu â diffyg Llywodraeth gyffredinol y DU o £350 biliwn.[53]

Yn 2006, amcangyfrifodd astudiaeth ar ran Llywodraeth y Cynulliad bod £2 biliwn – dros hanner o'r arian sy'n cael ei wario gan gyrff cyhoeddus Cymru – yn "gadael" economi'r wlad trwy gael ei wario ar nwyddau a gwasanaethau cwmnïau y tu allan i Gymru. Er hyn bu chwarter o gyflenwadau bwyd a diod cynghorau, ysgolion ac ysbytai yn cael eu prynu oddi wrth gwmnïau Cymreig, sef cynnydd o 6% mewn tair blynedd.[54]

Polisi

golygu

Mae'r gostyngiad mewn CMC y pen yng Nghymru (o gymharu â chyfartaledd y DU) ym mlynyddoedd diweddar wedi annog dadl polisi economaidd. Awgryma rhai, megis Plaid Cymru,[55] y dylai Gymru efelychu model Wyddelig y Teigr Celtaidd, yn enwedig ei chyfraddau treth gorfforaeth isel, er mwyn ysgogi buddsoddiad a thwf economaidd. Ond dadleua economegwyr megis Nicholas Crafts[56] a John Bradley[57] taw dim ond o fewn amgylchiadau demograffig a hanesyddol arbennig Gweriniaeth Iwerddon yn hwyr y 1980au a'r 1990au yr oedd y dreth gorfforaeth isel yn effeithiol, a bydd mabwysiadu'r fath bolisi mewn cyd-destun economaidd gwahanol iawn nid yn unig yn gofyn am annibyniaeth wleidyddol, ond gall fod yn gymharol aneffeithiol ac/neu arwain at ddewisiadau polisi annymunol rhwng trethi personol uchel a gwariant cyhoeddus isel.

Mewn adroddiad ar gyfer y Sefydliad Materion Cymreig yn 2003, dadleuodd Phil Cooke taw ymateb Llywodraeth y Cynulliad i'r gostyngiad o gyflogaeth gynhyrchiol yng ngweithgynhyrchu oedd amnewid swyddi newydd yn y sector cyhoeddus, ac felly gwneud Cymru'n fwyfwy ddibynnol ar drosglwyddiadau cyllidol o'r Neuadd Wen. Honnodd Cooke taw ardrefniant datganoli gymharol wan oedd ar fai am atal y Cynulliad rhag datblygu polisïau economaidd, yn enwedig wrth gymharu â'r Alban.[58] Ond yn ôl rhai beirniaid, yn cynnwys Ron Davies[59] a John Lovering, non-sequitur yw dadl Cooke (bod angen Cynulliad mwy pwerus er mwyn cael polisïau economaidd mwy effeithiol).

Daearyddiaeth economaidd

golygu
 
Siart cylch yn dangos arwynebedd tir amaethyddol yng Nghymru

Oherwydd tirwedd nodweddiadol Cymru defnyddir tua 80% ohoni ar gyfer amaethyddiaeth; rhyw 30 000 o ffermydd sydd ar draws y wlad.[60] Tir mynyddig gydag ucheldiroedd bugeiliol sydd yng Ngogledd Cymru. Yn Ne Cymru y mae diwydiant wedi'i ganoli, yn bennaf yn ninasoedd Caerdydd, Abertawe a Chasnewydd. Ers y Chwyldro Diwydiannol mae'r farchnad lafur wedi mudo'n raddol i ardaloedd diwydiannol y de ac felly'n lleihau'r boblogaeth yn y gogledd. Lleolir y diwydiant pysgota ar hyd Môr Hafren.

Sectorau

golygu

Adnoddau a phŵer

golygu

    Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Amaeth, coedwigaeth, a physgota

golygu

Cynhyrchodd amaethyddiaeth yng Nghymru amcangyfrif Gwerth Ychwanegol Gros (GVA) o £457 miliwn yn 2017. Roedd hyn yn cynrychioli 0.8% o gyfanswm GVA Cymru ar gyfer y flwyddyn honno a 4% o gyfanswm GVA y DU ar gyfer amaethyddiaeth. Mae amaethyddiaeth yn cynrychioli canran uwch o economi Cymru nag y mae i'r DU ar y cyfan (0.6%).[61]

Gwasanaethau a thwristiaeth

golygu

Mae gwasanaethau ariannol a busnes, y sector cyhoeddus (yn cynnwys y llywodraeth, addysg, a gwasanaethau iechyd), gwestai, bwytai, a masnach yn cyfrif am dros hanner CMC a bron dau draean o gyflogaeth yng Nghymru.

Ffynhonnell bwysig arall o incwm yw twristiaeth, yn bennaf y parciau cenedlaethol a'r arfordir. Mae hygyrchedd Coridor yr M4 nid yn unig yn denu busnesau i de Cymru ond yn denu twristiaid hefyd.

Gweithgynhyrchu

golygu

    Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Eiddo

golygu

Ym mhedwerydd chwarter 2007 fe ddatganodd banc Halifax taw £167 107 yw'r pris tŷ cyfartalog yng Nghymru, o'i gymharu â chyfartaledd y Deyrnas Unedig £197 017. Er hyn fe gynyddodd prisoedd tai yng Nghymru gan 0.9% yn y chwarter hwn o'i gymharu â gostyngiad cyfartalog o 0.8% ar gyfer y DU; ond mae cynnydd blynyddol prisoedd yng Nghymru (3.9%) dal yn is na'r DU i gyd (5.2%). Caerdydd sydd a'r prisoedd tai uchaf yng Nghymru gyda phris cyfartalog o £174 375.[62]

Nodweddion economaidd cymdeithasol

golygu

Diweithdra

golygu
 
Siart bar yn dangos cyfraddau diweithdra yng Nghymru o 1992 i 2002

Yn ystod yr ugeinfed ganrif bu dau gyfnod o ddiweithdra sylweddol yng Nghymru. Yn y 1920au cynyddodd diweithdra ymhlith glowyr o 2% yn Ebrill 1924 i 12.5% yn Ionawr 1925 a 28.5% yn Awst 1925, wrth i alw am lo o dramor gostwng wrth i wledydd eraill cynhyrchu glo eu hunain. Gwaethygodd y sefyllfa yn dilyn Cwymp Wall Street yn 1929, ac erbyn 1932 roedd diweithdra wedi cyrraedd 42.8% ac wedi treiddio nifer o ddiwydiannau eraill. Yn ystod y Dirwasgiad Mawr byd-eang Cymru oedd un o'r gwledydd a gafodd ei tharo gwaethaf.[63]

Yn ystod prif-weinidogaeth Margaret Thatcher oedd yr ail gyfnod o ddiweithdra eang. Yn ystod y 1970au bu nifer o streiciau, yn cynnwys gan lowyr, ar draws Cymru a'r Deyrnas Unedig; profodd streic 1972 yn llwyddiannus trwy godi cyflog y glowyr. Ond pan ddaeth y Blaid Geidwadol i rym dan Thatcher yn 1979 dechreuwyd polisi o breifateiddio diwydiannau. O ganlyniad cafodd nifer o byllau glo, yn enwedig yn y Cymoedd, eu cau; ymunodd glowyr Cymru â streic genedlaethol a pharhaodd am bron i flwyddyn.[64] Cynyddodd diweithdra yng Nghymru o 65 800 (5%) yn 1979 i uchafbwynt o 166 700 (13%) yn 1986.[65]

Rhwng 1999 a 2007 bu cynnydd mewn swyddi o 12.1% yng Nghymru, o'i gymharu â 7.3% yn y Deyrnas Unedig gyfan. Yn 2007 roedd 2.8% o bobl yng Nghymru yn hawlio budd-dal diweithdra.[66]

Rhaniad Gogledd-De

golygu

Dywedir bod rhaniad Gogledd-De yn bodoli yng Nghymru, ac mae iddi agweddau diwylliannol ac economaidd. O ran yr economi, fel y nodir uchod, mae ardaloedd trefol y de yn ffyniannus yn economaidd o gymharu ag ardaloedd gwledig a mynyddig y gogledd. Ynghyd â ffactorau diwylliannol y rhaniad (e.e. medr y Gymraeg, hunaniaeth Gymreig a chenedlaetholdeb yn uwch yn y gogledd nag yn ardaloedd y de), mae hyn yn broblem gymdeithasol yn y Gymru fodern.

Tlodi

golygu

Amcangyfrifwyd yn 2008 bod 13% (tua 90 000) o blant Cymru yn byw mewn tlodi difrifol, h.y. cartrefi lle mae'r incwm aelwyd yn llai na 50% o'r incwm cyfartaledd ac o ganlyniad mae'r plant yn mynd heb ddau neu fwy o nwyddau neu wasanaethau, megis tripiau ysgol, am na all y teulu eu fforddio.[67] Er hyn, mae'r sefyllfa bresennol yn welliant ers y 1990au a'r 2000au cynnar. Gostyngodd nifer y plant mewn tlodi yng Nghymru gan 20% rhwng 1999 a 2005: o 32% o holl blant y wlad i 27%.[68] Yn 2003 roedd 33% o blant Cymru yn byw mewn tlodi,[69] gyda'r canran mor uchel â 70% neu 80% o deuluoedd yn ardaloedd mwyaf difreintiedig y wlad.[70]

Rhennir cyfrifoldeb tlodi yng Nghymru rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth y Cynulliad. Eu bwriad cyfredol yw haneru tlodi plant erbyn 2010 a'i ddileu'n llwyr erbyn 2020; yn ôl Sefydliad Achub y Plant yng Nghymru "mae'r niferoedd sy'n byw mewn tlodi dal ymhell o gyrraedd [y targedau hyn]".[67]

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "Amcangyfrifon poblogaeth ac aelwydydd Cymru (Cyfrifiad 2021) | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2022-06-28. Cyrchwyd 2023-08-26.
  2. ↑ "Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2024-04-25. Cyrchwyd 2024-05-24.
  3. ↑ "Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2024-04-25. Cyrchwyd 2024-05-24.
  4. ↑ "Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2024-04-25. Cyrchwyd 2024-05-24.
  5. ↑ "Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2024-04-25. Cyrchwyd 2024-05-24.
  6. ↑ "Gwerth Ychwanegol Crynswth yng Nghymru yn ôl diwydiant". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  7. ↑ "Tlodi incwm cymharol: Ebrill 2021 i Fawrth 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-03-23. Cyrchwyd 2023-08-26.
  8. ↑ "Labour market in the regions of the UK: September 2023 |". www.cy.ons.gov.uk. 2023-09-14. Cyrchwyd 2023-12-11.
  9. ↑ "Masnach nwyddau rhyngwladol Cymreig: 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-04-05. Cyrchwyd 2023-08-26.
  10. ↑ "OIM Annual Report on the Operation of the Internal Market 2022-23". GOV.UK (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  11. ↑ "Masnach nwyddau rhyngwladol Cymreig: 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-04-05. Cyrchwyd 2023-08-26.
  12. ↑ "Masnach nwyddau rhyngwladol Cymreig: 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-04-05. Cyrchwyd 2023-08-26.
  13. ↑ "OIM Annual Report on the Operation of the Internal Market 2022-23". GOV.UK (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  14. ↑ "Masnach nwyddau rhyngwladol Cymreig: 2022 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-04-05. Cyrchwyd 2023-08-26.
  15. ↑ "Llantrisant". Royal Mint website. Royal Mint. 24 Medi 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Hydref 2007. Cyrchwyd 4 Hydref 2008.
  16. ↑ "Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2020 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2022-05-31. Cyrchwyd 2023-08-26.
  17. ↑ 17.0 17.1 "Regional gross domestic product: all ITL regions - Swyddfa Ystadegau Gwladol". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-08-26.
  18. ↑ "Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2021 | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-04-26. Cyrchwyd 2023-08-31.
  19. ↑ "Country and regional public sector finances expenditure tables - Swyddfa Ystadegau Gwladol". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-08-26.
  20. ↑ 20.0 20.1 "The "Fiscal Deficit" in Wales: why it does not represent an accurate picture of the opening public finances of an Independent Wales" (PDF).
  21. ↑ "Welsh Government Report on Outturn 2020-21" (PDF).
  22. ↑ "Annual Budget Motion 2023-24" (PDF).
  23. ↑ "Public spending by country and region". House of Commons Library.
  24. ↑ Brien, Philip (2022). "The UK Shared Prosperity Fund" (PDF). t. 6.
  25. ↑ "Datganiad Ysgrifenedig: Colli cyllid i Gymru o ganlyniad i drefniadau Llywodraeth y DU ar gyfer cyllid i ddisodli cyllid UE (4 Mai 2022) | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2022-05-04. Cyrchwyd 2023-08-26.
  26. ↑ "Country and regional public sector finances - Office for National Statistics". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-08-26.
  27. ↑ "Country and regional public sector finances, UK - Office for National Statistics". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-08-26.
  28. ↑ "Cyfraddau cyflogaeth yn ôl gwlad yn y DU/rhanbarth yn Lloegr a chwarter (wedi'u haddasu'n dymhorol)". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  29. ↑ "Cyflogaeth yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat yn ôl awdurdod lleol yng Nghymru a statws". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  30. ↑ "Incwm Aelwydydd Crynswth i'w Wario yng Nghymru yn ôl mesur a blwyddyn". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  31. ↑ "Canran yr holl unigolion, plant, oedolion oedran gweithio a phensiynwyr sy'n byw mewn tlodi incwm cymharol ar gyfer gwledydd a rhanbarthau'r DU rhwng y flwyddyn ariannol a ddaeth i ben (FYE) 1995 a FYE 2022 (cyfartaleddau o 3 blynedd ariannol)". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  32. ↑  Busnes – Pleidleisiau a Thrafodion. Cynulliad Cenedlaethol Cymru (23 Ionawr, 2008). Adalwyd ar 10 Chwefror, 2008. ""busnesau bach a chanolig eu maint yw asgwrn cefn economi Cymru""
  33. ↑  Grantiau Llywodraeth y Cynulliad yn creu 122 o swyddi newydd yng Ngogledd Cymru. Llywodraeth Cynulliad Cymru (6 Mai, 2002). Adalwyd ar 10 Chwefror, 2008. "Cwmnïau bach yw asgwrn cefn economi Cymru ac maent yn gwneud cyfraniad enfawr i’n cyfoeth a’n llwyddiant."
  34. ↑  Proffiliau Diwydiannau Allweddol: Trosolwg Cymru. GO Wales. Adalwyd ar 24 Mai, 2008.
  35. ↑ "Quarterly report" (PDF). Economic Intelligence Wales. June 2022.
  36. ↑ "Quarterly report" (PDF). Economic Intelligence Wales. June 2022.
  37. ↑ "Regional trade data table - UK Trade Info". www.uktradeinfo.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  38. ↑ "OIM Annual Report on the Operation of the Internal Market 2022-23". GOV.UK (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  39. ↑ "Regional gross domestic product: all ITL regions - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-03-12.
  40. ↑ "Regional gross domestic product: all ITL regions - Swyddfa Ystadegau Gwladol". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-08-26.
  41. ↑ "Gwerth Ychwanegol Crynswth (£ y pen) yn ôl ardal a blwyddyn". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  42. ↑ "Gwerth Ychwanegol Crynswth (£ y pen) yn ôl ardal a blwyddyn". statscymru.llyw.cymru. Cyrchwyd 2023-08-26.
  43. ↑ "Country and regional public sector finances revenue tables - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-11-23.
  44. ↑ "Country and regional public sector finances expenditure tables - Swyddfa Ystadegau Gwladol". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-11-23.
  45. ↑ "Regional gross domestic product: all ITL regions - Swyddfa Ystadegau Gwladol". cy.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-11-23.
  46. ↑ "PS: Net Borrowing (exc PS Banks) as a % of GDP: CPNSA - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2023-11-23.
  47. ↑ "Percentage of all individuals, children, working-age adults and pensioners living in relative income poverty for the UK, UK countries and regions of England between 1994-95 to 1996-97 and 2016-17 to 2018-19 (3 year averages of financial years)". Welsh Government Stats. Welsh Government. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-01-24. Cyrchwyd 18 Ionawr 2021.
  48. ↑ "PPIW Focus on Poverty" (PDF). Public Policy Institute of Wales. Cardiff University / Public Policy Institute of Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2021-02-05. Cyrchwyd 18 Ionawr 2021.
  49. ↑ Barry, Prof. Mark. "Wales and HS2…". swalesmetroprof.blog. Cyrchwyd 13 Ionawr 2021.
  50. ↑ "IISS Military Balance 2020". International Institute for Strategic Studies. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-08-03. Cyrchwyd 2021-01-30.
  51. ↑ Barry, Professor Mark. "The Environment, Tax and Wales". swalesmetroprof.blog. Cyrchwyd 13 Ionawr 2021.
  52. ↑ Lloyd, Dai (14 Tachwedd 2020). "Wales is not a global anomaly – it can be independent just like every other nation". Nation Cymru. Cyrchwyd 13 Ionawr 2021.
  53. ↑ "UK set to borrow £350b and more is likely: think tank". www.businesstimes.com. 9 Gorffennaf 2020. Cyrchwyd 30 Ionawr 2021.
  54. ↑  '£2bn yn gadael economi Cymru'. BBC Cymru'r Byd (4 Hydref, 2006). Adalwyd ar 10 Chwefror, 2008.
  55. ↑  Plaid Cymru i fynd a’r frwydr dros drethi i’r Trysorlys. Plaid Cymru (24 Ionawr, 2007). Adalwyd ar 20 Mehefin, 2008.
  56. ↑ (Saesneg) Nicholas Crafts (21 Ebrill, 2005). Productivity at the Periphery: What can Wales do to compete?. Prifysgol Caerdydd. Adalwyd ar 20 Mehefin, 2008.
  57. ↑ (Saesneg) John Bradley. Experiences in small European countries and regions: Committing to growth. Adalwyd ar 20 Mehefin, 2008.
  58. ↑ (Saesneg) Phil Cooke. Weak Devolution Settlement Hinders Economic Development. Sefydliad Materion Cymreig. Adalwyd ar 20 Mehefin, 2008.
  59. ↑ (Saesneg) 'Weak' assembly harming Wales. BBC (24 Tachwedd, 2003). Adalwyd ar 20 Mehefin, 2008.
  60. ↑  Proffiliau Diwydiannau Allweddol. GO Wales. Adalwyd ar 29 Chwefror, 2008.
  61. ↑ gov.wales Archifwyd 2021-02-04 yn y Peiriant Wayback adalwyd 30 Ionawr 2021
  62. ↑ (Saesneg) House Price Index: Wales, Fourth Quarter 2007. Halifax (19 Ionawr, 2008). Adalwyd ar 13 Ebrill, 2008.
  63. ↑  Hanes Cymru: Y Rhyfel a'r Dirwasgiad. BBC Cymru'r Byd. Adalwyd ar 1 Mawrth, 2008.
  64. ↑  Streiciau'r glowyr yn 1972, 1974 a 1984. Ymgyrchu!. Adalwyd ar 1 Mawrth, 2008.
  65. ↑ (Saesneg) Bwletin Ystadegol: Claimant count trends. Cynulliad Cenedlaethol Cymru a'r Swyddfa Ystadegau Gwladol (29 Mai, 2003). Adalwyd ar 1 Mawrth, 2008.
  66. ↑  Mwy yn gweithio nag erioed. BBC Cymru'r Byd (19 Gorffennaf, 2007). Adalwyd ar 1 Mawrth, 2008.
  67. ↑ 67.0 67.1  'Angen taclo tlodi plant'. BBC Cymru'r Byd (11 Mawrth, 2008). Adalwyd ar 18 Mawrth, 2008.
  68. ↑  Llai o blant Cymru'n dlawd. BBC Cymru'r Byd (6 Gorffennaf, 2006). Adalwyd ar 18 Mawrth, 2008.
  69. ↑  'Mwy o dlodi yng Nghymru'. BBC Cymru'r Byd (17 Hydref, 2003). Adalwyd ar 18 Mawrth, 2008.
  70. ↑  'Traean o blant yn dlawd'. BBC Cymru'r Byd (12 Tachwedd, 2003). Adalwyd ar 18 Mawrth, 2008.

Dolenni allanol

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Economi_Cymru&oldid=12636231"