Shanghai

Dinas fwyaf Gweriniaeth Pobl Tsieina yw Shanghai neu weithiau yn Gymraeg Sianghai (Tsieineeg: 上海  Shànghǎi ). Saif ar lan deheuol Afon Yangtze yn nwyrain Tsieina, a llifa Afon Huangpu drwy'r ddinas. Gyda phoblogaeth o 24,152,700 (2015), 24,870,895 (2020) yn yr ardal ddinesig, saif yn 3edd o ran dinasoedd y byd yn ôl poblogaeth a'r fwyaf yn Tsieina. Yn ogystal, mae Shanghai yn ddinas hunanlywodraethol gyda statws tebyg i dalaith.

Shanghai

Math	bwrdeistref a reolir yn uniongyrchol, dinas ganolog genedlaethol, dinas fawr, dinas â phorthladd, dinas global, mega-ddinas, metropolis, y ddinas fwyaf, Economic and Technological Development Zones
Prifddinas	Ardal Huangpu
Poblogaeth	24,152,700, 24,870,895
Sefydlwyd	1 Hydref 1949
Pennaeth llywodraeth	Gong Zheng
Cylchfa amser	UTC+08:00
Gefeilldref/i	Yokohama, Osaka, Milan, Rotterdam, San Francisco, Zagreb, Hamhung, Manila, Karachi, Antwerp, Montréal, Piraeus, Pomeranian Voivodeship, Chicago, Hamburg, Casablanca, Marseille, São Paulo, St Petersburg, Queensland, Istanbul, Haifa, Busan, Dinas Ho Chi Minh, Port Vila, Dunedin, Tashkent, Porto, Windhoek, Talaith Santiago de Cuba, Espoo, Rosario, Jalisco, Lerpwl, Maputo, Chiang Mai, Dubai, KwaZulu-Natal, Guayaquil, Valparaíso, Barcelona, Oslo, Colombo, Bratislava Region, Central Denmark, Corc, Dwyrain Jawa, Rhône-Alpes, Phnom Penh, Salzburg, Québec, Vladivostok, Talaith De Jeolla, Nagasaki, Talaith Gogledd Jeolla, Basel, Alexandria, Lille, Gdańsk, Llundain, Hirakata, Neyagawa, Okahandja, Aden, Izumisano, Bangkok, Winston-Salem, Constanța, Yao, Yerevan, Dinas Efrog Newydd, Osaka, Budapest, Bwrdeistref Göteborg, Bwrdeistref Nicosia, Dinas Llundain, Prag, Minsk, Tabriz, Jakarta
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Dwyrain Tsieina, bwrdeistref a reolir yn uniongyrchol
Lleoliad	Yangtze River Delta Economic Zone
Sir	Gweriniaeth Pobl Tsieina
Gwlad	Tsieina
Arwynebedd	6,341 ±1 km²
Uwch y môr	4 ±1 metr
Gerllaw	Cilfach Suzhou, Afon Yangtze, Afon Huangpu, Môr Dwyrain Tsieina, Dianshan Lake
Yn ffinio gyda	Jiangsu, Zhejiang, Suzhou
Cyfesurynnau	31.17°N 121.47°E, 31.17°N 121.42°E
Cod post	200000
CN-SH
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Shanghai Municipal People's Government
Corff deddfwriaethol	Shanghai People's Congress
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	maer Shanghai
Pennaeth y Llywodraeth	Gong Zheng
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	3,870,060 million ¥
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae Shanghai yn ganolfan byd-eang ym maes cyllid, ymchwil, technoleg, gweithgynhyrchu, a chludiant, a phorthladd Shanghai yw'r porthladd prysura'r byd; bu'n ganolbwynt i gynnydd economaidd Tsieina yn y blynyddoedd diwethaf. Roedd Shanghai yn wreiddiol yn bentref pysgota ac yna'r dref marchnad digon di-nod, ond tyfodd o ran pwysigrwydd yn y 19g oherwydd masnach a'i leoliad fel porthladd. Mae'r ddinas yn un o bum borthladdoedd a agorwyd er mwyn hwyluso masnach tramor, ar ôl y Rhyfel Opiwm Cyntaf. Yna ffynnodd y ddinas, gan ddod yn brif ganolbwynt masnachol ac ariannol rhanbarth Asia-Môr Tawel yn y 1930au. Yn ystod yr Ail Ryfel Sino-Japaneaidd, y ddinas oedd safle Brwydr Fawr Shanghai. Ar ôl y rhyfel, gyda Plaid Gomiwnyddol Tsieina yn meddiannu tir mawr Tsieina ym 1949, roedd masnach yn gyfyngedig i wledydd sosialaidd eraill, a dirywiodd dylanwad byd-eang y ddinas.

Ers 2020, cofrestrwyd Shanghai fel dinas Alpha + (haen gyntaf fyd-eang) gan yGlobalization and World Cities Research Network a'i graddio fel y 3edd ganolfan ariannol fwyaf cystadleuol a mwyaf yn y byd y tu ôl i Ddinas Efrog Newydd a Llundain. Mae ganddo'r nifer ail-uchaf o biliwnyddion o unrhyw ddinas yn y byd, y pumed allbwn ymchwil wyddonol mwyaf o unrhyw ddinas yn y byd, a sefydliadau addysgol uchel eu statws gan gynnwys pedair prifysgol Prosiect 985: Prifysgol Fudan, Prifysgol Shanghai Jiao Tong, Tongji Prifysgol, a Phrifysgol Normal Dwyrain Tsieina.

Cofnodir tŵf Shanghai o'r 10g ymlaen. Adeiladwyd muriau'r ddinas yn 1553, ond dim ond yn y 19g y daeth yn ddinas bwysig.

Geirdarddiad

Y ddau Arwyddlun Tsieineaidd yn enw'r ddinas yw Tsieineeg: 上 (shàng/zan, "upon") a Tsieineeg: 海 (hǎi/hae, "sea"), sydd, gyda'i gilydd yn golygu "Wrth y môr". Mae'r dystiolaeth cynharaf o'r enw hwn yn dyddio o linach Cân yr 11g, pan oedd eisioes cymer afon a thref gyda'r enw hwn yn yr ardal.

Roedd Shēn neu 申城 (Shēnchéng, "Dinas Shen") yn enw cynnar a fathwyd gan Arglwydd Chunshen, uchelwr o'r 3g CC a phrif weinidog talaith Chu, a'r ardal lle safai'r Shanghai modern. Mae timau chwaraeon a phapurau newydd yn Shanghai yn aml yn defnyddio 'Shen' yn eu henwau, fel Shanghai Shenhua a Shen Bao.

Roedd 华亭 [c] (Huátíng) hefyd yn enw cynnar arall ar Shanghai. Yn 751 OC, yn ystod llinach canol Tang, sefydlwyd sir Huating gan Zhao Juzhen, llywodraethwr Wu Commandery, yn Songjiang heddiw, y weinyddiaeth gyntaf ar lefel sirol yn Shanghai heddiw. Enwyd y gwesty pum seren cyntaf yn y ddinas ar ôl Huating.

Hanes

Goresgyniad Japan

Ar 28 Ionawr 1932, goresgynnodd lluoedd Japan Shanghai wrth i'r Tsieineaid geisio gwrthsefyll ac amddiffyn. Dinistriwyd mwy na 10,000 o siopau a channoedd o ffatrïoedd ac adeiladau cyhoeddus, gan adael ardal Zhabei yn adfail. Cafodd tua 18,000 o sifiliaid naill ai eu lladd, eu hanafu, neu ar goll. Cafwyd cadoediad ei drefnu ar 5 Mai 1932. Ym 1937, arweiniodd Brwydr Shanghai at feddiannu'r rhannau o Shanghai a weinyddir gan Tsieineaidd y tu allan i'r Wladfa Ryngwladol a Chonsesiwn Ffrainc. Roedd pobl a arhosai yn y ddinas dan feddiant yn dioddef o ddydd i ddydd, gan newyn, gormes neu farwolaeth. Yn y pen draw, meddiannwyd y consesiynau tramor gan y Japaneaid ar 8 Rhagfyr 1941 ac fe wnaethant aros nes i Japan ildio ym 1945 yn yr Ail Ryfel Byd; cyflawnwyd llawer o droseddau rhyfel yn ystod yr amser hwnnw.

Hanes fodern

Ar ôl y rhyfel, adferwyd economi Shanghai; rhwng 1949 a 1952 cynyddodd allbwn amaethyddol a diwydiannol y ddinas 51.5% a 94.2%, yn y drefn honno. Roedd 20 ardal drefol a 10 maestref ar y pryd. Ar 17 Ionawr 1958, daeth Jiading, Baoshan, a Sir Shanghai yn Jiangsu yn rhan o Shanghai Ddinesig, ac ehangodd i arwynebedd o 863 km2 (333.2 metr sgwâr). Y mis Rhagfyr canlynol, ehangwyd yr arwynebedd ymhellach i 5,910 km2 (2,281.9 metr sgwâr) ar ôl ychwanegu mwy o ardaloedd maestrefol cyfagos yn Jiangsu: Chongming, Jinshan, Qingpu, Fengxian, Chuansha, a Nanhui. Ym 1964, aildrefnwyd adrannau gweinyddol y ddinas i 10 rhanbarth trefol a 10 sir.

Fel canolfan ddiwydiannol Tsieina ac ynddi'r gweithwyr diwydiannol mwyaf medrus, daeth Shanghai yn ganolfan ar gyfer yr asgell chwith, radical yn ystod y 1950au a'r 1960au. Roedd y chwith radical Jiang Qing a'i thri chynghreiriad, (a elwid "y Gang o Bedwar"), wedi'u lleoli yn y ddinas. Yn ystod y Chwyldro Diwylliannol (1966–1976), cafodd cymdeithas Shanghai ei difrodi’n ddifrifol, gyda 310,000 dedfryd anghywir yn cynnwys mwy nag 1 filiwn o bobl. Cafodd tua 11,500 o bobl eu herlid yn anghyfiawn a'u lladd. Ac eto, hyd yn oed yn ystod amseroedd mwyaf cythryblus y chwyldro, llwyddodd Shanghai i gynnal cynhyrchiad economaidd gyda chyfradd twf blynyddol da.

Er 1949, mae Shanghai wedi cyfrannu at refeniw treth i'r llywodraeth ganolog; ym 1983, roedd cyfraniad y ddinas mewn refeniw treth yn fwy na'r buddsoddiad a gafwyd yn y 33 mlynedd diwethaf gyda'i gilydd. Roedd ei bwysigrwydd i les cyllidol y llywodraeth ganolog hefyd yn ei atal rhag troi at economaidd rhydd. Yn 1990, caniataodd Deng Xiaoping i Shanghai gychwyn diwygiadau economaidd, a ailgyflwynodd gyfalaf tramor i'r ddinas a datblygu ardal Pudong, gan arwain at greu Lujiazui (ardal ariannol Shanghai). Yn 2020, mae Shanghai wedi'i gofrestru fel dinas Alpha + gan Rwydwaith Ymchwil Globaleiddio a Dinasoedd y Byd (Globalization and World Cities Research Network), sy'n golygu ei bod yn un o 10 dinas fwya'r byd.

Gweler hefyd

• John Robert Jones (Llanuwchllyn)

Oriel

• 
  Y Bund ym 1928
• 
  Ffordd Nanking yn y 1930au
• 
  Adeilad cyntaf Plaid Gomiwnyddol Tsieina
• 
  Adeilad HSBC yn Y Bund
• 
  Teml Donglin
• 
  Teml Jing'an
• 
  Ardal prifysgol yn Songjiang
• 
  Trên maglev yn adael Maes awyr rhyngwladol Pudong Shanghai
• 
  Canolfan Arddangos Shanghai