Trelawnyd

Pentref bychan yng nghymuned Trelawnyd a Gwaenysgor, Sir y Fflint, Cymru, yw Trelawnyd ( ynganiad ). Newmarket oedd enw'r pentref rhwng 1710 ac 1954. Mae'n gorwedd yn y bryniau isel tua hanner ffordd rhwng Diserth i'r gorllewin a Trelogan i'r dwyrain. I'r gogledd ceir pentref Gwaenysgor. Rhed yr A5151 trwy'r pentref.

Trelawnyd

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Trelawnyd a Gwaenysgor
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.3069°N 3.3659°W
Cod OS	SJ090796
Gwleidyddiaeth
AC/au	Hannah Blythyn (Llafur)
AS/au	Rob Roberts (Ceidwadwyr)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Hannah Blythyn (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Rob Roberts (Ceidwadwyr).

Trelawnyd o ben Y Gop.

Hanes

Ar bwys y pentref i'r gogledd, ceir Y Gop, bryn 250m sydd â lle arbennig yn hanes archaeoleg a chynhanes Cymru. Coronir ei gopa â charnedd anferth, un o'r rhai mwyaf yng Nghymru. Uchder y garnedd yw tua 12 medr ac mae tua 100 medr o led. Credir ei bod yn dyddio o Oes yr Efydd. Ceir yn ogystal ogofâu ar lethrau'r Gop lle darganfuwyd olion cynhanesyddol.

Mae Trelawnyd yn un o blwyfi hynafol Sir y Fflint. Bu'n wreiddiol yn rhan o blwyf Diserth, ond daeth yn blwyf arwahan rhywbryd rhwng 1254 ac 1291, gan gynnwys trefgorddau Gop, Graig, Pentreffyddion a Rhydlyfnwyd.

Newidiwyd enw'r pentref i Newmarket (Cymraeg: "Marchnad Newydd") gan John Wynne o Gopa'rleni ym 1710, drwy ennill cynneddf gan Gofrestra'r Esgob i'w newid. Roedd Wynne eisoes wedi ail-adeiladu rhan helaeth o'r pentref, a sefydlodd nifer o ddiwydiannau, marchnad wythnosol a ffair flynyddol. Bwriad newid yr enw oedd i droi'r pentref yn dref farchnad ar gyfer yr ardal, ond methodd yr ymgyrch gan i'r Rhyl ddod yn brif dref marchnad yr ardal yn hytrach na Newmarket. Parhaodd yr enw Newmarket hyd 1954, pan ail-enwyd y pentref yn swyddogol yn Drelawnyd.

Carnedd Y Gop

Côr Meibion Trelawnyd

Prif erthygl: Côr Meibion Trelawnyd

Ffurfiwyd Côr Meibion Trelawnyd ym 1933, er mwyn cystadlu yn Eisteddfod y pentref. Tyfodd aelodaeth y côr a daeth William Humphreys, tad y llenor Emyr Humphreys yn gôr-feistr. Dros y blynyddoedd bu'n canu llai a llai, ond yn 1946 ailsefydlwyd y côr gan fynd o nerth i nerth. Enillodd y côr gystadleuaethau yn yr Eisteddfod Genedlaethol sawl gwaith: yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Y Bala 1967 ac Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhuthun 1973. Mae'r côr yn dal i fynd hyd heddiw.

Cyfleusterau

Yn y pentref lleolir Ysgol Gynradd Trelawnyd, sef ysgol noddedig wirfoddol yr Eglwys yng Nghymru, a tafarn y "Crown Inn" sy'n dyddio o'r 17g.

Enwogion

• Emyr Humphreys (ganwyd 1919) - llenor, bardd a nofelydd Cymreig o fri a anwyd yn Nhrelawnyd

Gweler hefyd

• Croes Eglwys Trelawnyd

Dolenni allanol

• Côr Meibion Trelawnyd
• Ysgol Gynradd Trelawnyd Archifwyd 2011-09-04 yn y Peiriant Wayback.
• Trelawnyd.com Archifwyd 2011-02-08 yn y Peiriant Wayback.
• Lluniau panoramig o Drelawnyd, BBC

Trefi a phentrefi Sir y Fflint

Trefi
Bagillt  · Bwcle  · Caerwys  · Cei Connah  · Y Fflint  · Queensferry  · Saltney  · Shotton  · Treffynnon  · Yr Wyddgrug
Pentrefi
Abermor-ddu  · Afon-wen  · Babell  · Bretton  · Brychdyn  · Brynffordd  · Caergwrle  · Carmel  · Cefn-y-bedd  · Cilcain  · Coed-llai  · Coed-talon  · Cymau  · Chwitffordd  · Ewlo  · Ffrith  · Ffynnongroyw  · Gorsedd  · Gronant  · Gwaenysgor  · Gwernymynydd  · Gwernaffield  · Gwesbyr  · Helygain  · Higher Kinnerton  · Yr Hôb  · Licswm  · Llanasa  · Llaneurgain  · Llanfynydd  · Llannerch-y-môr  · Maes-glas  · Mancot  · Mostyn  · Mynydd Isa  · Mynydd-y-Fflint  · Nannerch  · Nercwys  · Neuadd Llaneurgain  · Oakenholt  · Pantasaph  · Pant-y-mwyn  · Penarlâg  · Pentre Helygain  · Pen-y-ffordd  · Pontblyddyn  · Pontybotgyn  · Rhes-y-cae  · Rhosesmor  · Rhyd Talog  · Rhyd-y-mwyn  · Sandycroft  · Sealand  · Sychdyn  · Talacre  · Trelawnyd  · Trelogan  · Treuddyn  · Ysgeifiog