Wicipedia

Yr Ymerodraeth Otomanaidd

(Ailgyfeiriad o Ymerodraeth Otoman)

Gwladwriaeth Dwrcaidd yn y Dwyrain Canol yn cynnwys Anatolia (neu Asia Leiaf), a rhannau o dde-orllewin Asia, Gogledd Affrica a de-ddwyrain Ewrop oedd yr Ymerodraeth Otomanaidd. Fe'i sefydlwyd gan y Tyrciaid Oghuz, llwyth Tyrcaidd o orllewin Anatolia, yn y bedwaredd ganrif ar ddeg ac fe'i diddymwyd ar ddechrau'r ugeinfed ganrif yn sgîl y Rhyfel Byd Cyntaf ac esgyniad Kemal Atatürk i rym yn Nhwrci. Yn ystod yr unfed ganrif ar bymtheg a'r ail ganrif ar bymtheg roedd hi'n un o'r ymerodraethau mwyaf nerthol yn y byd ac roedd gwledydd Ewrop yn wyliadwrus ohoni oherwydd ei bod yn dal i ehangu ei thiriogaethau ar orynys y Balcanau.

Yr Ymerodraeth Otomanaidd
Enghraifft o'r canlynolgwlad ar un adeg Edit this on Wikidata
Daeth i ben17 Tachwedd 1922 Edit this on Wikidata
Rhan oY Pwerau Canolog Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu29 Gorffennaf 1299, c. 1300 Edit this on Wikidata
Rhagflaenwyd ganyr Ymerodraeth Fysantaidd, Ymerodraeth Trebizond Edit this on Wikidata
Pennaeth y sefydliadswltan yr Ymerodraeth Otoman Edit this on Wikidata
Map
RhagflaenyddAbassiaid, yr Ymerodraeth Fysantaidd, Beylik o Osman, Beylik o Bafra, Maona of Chios and Phocaea, Duchy of Leucas Edit this on Wikidata
OlynyddGovernment of the Grand National Assembly, occupation of Smyrna Edit this on Wikidata
Enw brodorolدولت عالیه عثمانیه Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Sefydlwyd yr ymerodraeth gan Osman I (Uthmān, yn Arabeg; sail yr enw Ottoman). O'r flwyddyn 1453 ymlaen Caergystennin, a ddaeth i'w galw'n İstanbul) ar ôl hynny, oedd prifddinas yr ymerodraeth.

Roedd yn ymerodraeth a oedd yn rheoli llawer o Dde-ddwyrain Ewrop, Gorllewin Asia, a Gogledd Affrica rhwng y 14g a dechrau'r 20g. Fe'i sefydlwyd ar ddiwedd y 13g yng ngogledd-orllewin Anatolia yn nhref Söğüt (Talaith Bilecik heddiw) gan arweinydd y Tyrcaidd[1][2], Osman I.[3] Ar ôl 1354, croesodd yr Otomaniaid i Ewrop a, gyda choncwest y Balcanau, trawsnewidiwyd y beylik Otomanaidd yn ymerodraeth draws-gyfandirol. Daeth yr Ymerodraeth Fysantaidd i ben gan yr Otomaniaid gyda choncwest Caergystennin yn 1453 gan Mehmed y Gorchfygwr.[4]

O dan deyrnasiad Suleiman I, gwelodd yr Ymerodraeth Otomanaidd anterth ei phwer a'i ffyniant, megis datblygiad ei systemau llywodraethu, cymdeithasol ac economaidd.[5] Ar ddechrau'r 17g, roedd yr ymerodraeth yn cynnwys 32 o daleithiau a nifer o wladwriaethau caeth. Ymgorfforwyd rhai o'r rhain yn ddiweddarach gan yr Ymerodraeth Otomanaidd, tra rhoddwyd gwahanol fathau o ymreolaeth i eraill dros y canrifoedd. Gyda Chaercystennin (Istanbwl heddiw) yn brifddinas ac yn rheoli tiroedd o amgylch Basn Môr y Canoldir, roedd yr Ymerodraeth Otomanaidd yn ganolbwynt i'r holl rhyngweithio rhwng y Dwyrain Canol ac Ewrop am chwe chanrif.

Er y credwyd ar un adeg i'r ymerodraeth ddechrau dirywio yn dilyn marwolaeth Suleiman y Gogoneddus, nid yw'r farn hon bellach yn cael ei chefnogi gan y mwyafrif o haneswyr academaidd.[6] Mae'r consensws academaidd bellach yn awgrymu bod yr ymerodraeth wedi parhau i gynnal economi, cymdeithas a byddin hyblyg a chryf trwy gydol yr 17g ac am lawer o'r 18g.[7] Fodd bynnag, yn ystod cyfnod hir o heddwch rhwng 1740 a 1768, syrthiodd y system filwrol Otomanaidd y tu ôl i system ei chystadleuwyr Ewropeaidd, yr ymerodraethau Habsburg a Rwsia.[8] O ganlyniad, dioddefodd yr Otomaniaid orchfygiadau milwrol difrifol ar ddiwedd y 18g a dechrau'r 19g. Daeth Rhyfel Annibyniaeth llwyddiannus Groeg i ben gyda dad-drefedigaethu Gwlad Groeg yn dilyn Protocol Llundain (1830) a Chytundeb Caercystennin (1832). Arweiniodd hyn a gorchfygiadau eraill y wladwriaeth Otomanaidd i gychwyn proses gynhwysfawr o ddiwygio a moderneiddio a elwir yn Tanzimat . Felly, yn ystod y 19g, daeth y wladwriaeth Otomanaidd yn llawer mwy pwerus a threfnus yn fewnol, er gwaethaf dioddef colledion tiriogaethol pellach, yn enwedig yn y Balcanau, lle daeth nifer o daleithiau newydd i'r amlwg.[9]

Sefydlodd y Pwyllgor Uno a Chynnydd (CUP) (İttihad ve Terakki Cemiyeti) yr ail Gyfansoddiadol yn yr hyn a elwir yn Chwyldro Twrcaidd Ifanc ym 1908, gan droi'r Ymerodraeth yn frenhiniaeth gyfansoddiadol, a gynhaliodd etholiadau amlbleidiol cystadleuol. Fodd bynnag, ar ôl Rhyfeloedd trychinebus y Balcanau, yn 1913, cymerodd y CUP (a oedd erbyn hynny yn radicalaidd a chenedlaetholgar) awenau'r llywodraeth mewn coup d'état, gan greu cyfundrefn un blaid. Ymunodd y CUP â'r Ymerodraeth gyda'r Almaen yn y Rhyfel Byd Cyntaf ar ochr y Pwerau Canolog.[10] Roedd yr Ymerodraeth yn cael trafferth gydag anghytuno mewnol parhaus, yn enwedig gyda'r Gwrthryfel Arabaidd. Yn ystod y cyfnod hwn, arweiniodd llywodraeth yr Otomaniaid hil-laddiad yn erbyn yr Armeniaid, yr Asyriaid, a'r Groegiaid.[11]Gorchfygwyd hi gan Bwerau'r Cynghreiriaid yn dilyn y Rhyfel Byd Cyntaf a chipiwyd ei thiriogaethau yn y Dwyrain Canol gan y Deyrnas Unedig a Ffrainc. Arweiniodd Rhyfel Annibyniaeth llwyddiannus Twrci, dan arweiniad Mustafa Kemal Atatürk yn erbyn y Cynghreiriaid at ymddangosiad Gweriniaeth Twrci ym mherfeddwlad Anatolian a diddymwyd y frenhiniaeth Otomanaidd.[12]

Enw

golygu

Addasiad hanesyddol o'r enw Osman I, sylfaenydd yr Ymerodraeth yw'r gair Otoman. Tarddodd Osman o'r ffurf Twrcaidd ar yr enw Arabaidd Uthmān (عثمان). Yn Nhwrci Otomanaidd, cyfeiriwyd at yr ymerodraeth fel Devlet-i ʿAlīye-yi ʿOsmānīye (دولت عليه عثمانیه), yn llythrennol "Y Goruchaf Wladwriaeth Otomanaidd", neu fel arall Osmānlı Devleti (عثمانلى دولتى). Mewn Twrceg Modern, fe'i gelwir yn Osmanlı İmparatorluğu ("Yr Ymerodraeth Otomanaidd") neu Osmanlı Devleti ("Y Wladwriaeth Otomanaidd"). 

Cyfeiriodd y gair Twrcaidd "Osmanli" yn wreiddiol at ddilynwyr llwythol Osman yn y 14g. Daeth y gair wedyn i gael ei ddefnyddio i gyfeirio at elît milwrol-gweinyddol yr ymerodraeth. Mewn cyferbyniad, mae'r term "Twrc" (Türk) yn cyfeirio at y boblogaeth werinol a llwythol Anatolaidd ac yn cael ei ystyried yn derm dilornus o'i gymhwyso at unigolion trefol, addysgedig.[13] Yn y cyfnod modern cynnar, yn aml byddai siaradwr Twrcaidd addysgedig, trefol nad oedd yn aelod o'r dosbarth milwrol-gweinyddol yn cyfeirio ato'i hun fel Rūmī (رومى), neu "Rufeinig", sy'n golygu un o drigolion tiriogaeth yr hen Ymerodraeth Fysantaidd yn y Balcanau ac Anatolia. Mae'r term Rūmī yn cael ei ddefnyddio hefyd i gyfeirio at siaradwyr Tyrceg gan bobloedd Mwslemaidd eraill yr ymerodraeth a thu hwnt.[14] Dechreuodd y term hwn ddod i ben ar ddiwedd yr 17g, a daeth yn fwyfwy cysylltiedig â phoblogaeth Groeg yr ymerodraeth, ystyr sy'n parhau yn Nhwrci heddiw.[15]

Yng Ngorllewin Ewrop, roedd yr enwau Ymerodraeth Otomanaidd, yr Ymerodraeth Twrcaidd yn aml yn cael eu defnyddio'n gyfnewidiol, gyda Thwrci yn cael ei ffafrio fwyfwy mewn sefyllfaoedd ffurfiol ac anffurfiol. Daeth y ddeuoliaeth hon i ben yn swyddogol ym 1920-1923, pan ddewisodd llywodraeth Twrci a oedd newydd ei sefydlu yn Ankara un enw, "Twrci" fel yr unig enw swyddogol. Ers hynny mae'r rhan fwyaf o haneswyr ysgolheigaidd yn osgoi'r termau "Twrci", "Twrciaid", a "Thwrceg" wrth gyfeirio at yr Otomaniaid, oherwydd cymeriad amlwladol ac amlhiliol yr ymerodraeth.[16]

Cyfraith

golygu

Derbyniodd y system gyfreithiol Otomanaidd gyfraith crefydd. Ar yr un pryd roedd y Qanun (neu Kanun), y gyfraith ddynastig, yn cydfodoli â chyfraith grefyddol y Sharia.[17][18] Roedd yr Ymerodraeth Otomanaidd bob amser wedi'i threfnu o amgylch system o gyfreitheg leol. Roedd gweinyddiaeth gyfreithiol yn yr Ymerodraeth Otomanaidd yn rhan o gynllun mwy o gydbwyso awdurdod canolog a lleol.[19] Roedd pŵer yr Otomaniaid yn ymwneud â gweinyddu’r hawliau i dir, a roddodd le i’r awdurdod lleol ddatblygu anghenion y millét lleol.[19] Nod yr Ymerodraeth Otomanaidd oedd caniatáu integreiddio grwpiau diwylliannol a chrefyddol gwahanol.[19] Roedd gan y system Otomanaidd dair system llys: un ar gyfer Mwslimiaid, un ar gyfer pobl nad oeddent yn Fwslimiaid, yn cynnwys Iddewon penodedig a Christnogion yn rheoli eu cymunedau crefyddol priodol, a'r "llys masnach". Rheoleiddiwyd y system gyfan oddi uchod trwy gyfrwng y Qanun gweinyddol, hy, deddfau, system yn seiliedig ar y Tyrcig Yassa a Töre, a ddatblygwyd yn y cyfnod cyn-Islamaidd. 

 
Darlun o lys barn Otomanaidd, 1877

Fodd bynnag, nid oedd y categorïau llys mor ddu a gwyn; er enghraifft, gellid defnyddio'r llysoedd Islamaidd, sef prif lysoedd yr Ymerodraeth, hefyd i setlo gwrthdaro masnachol neu anghydfod rhwng ymgyfreithwyr o wahanol grefyddau, ac roedd Iddewon a Christnogion yn aml yn mynd atyn nhw i gael dyfarniad mwy grymus ar fater. Roedd y wladwriaeth Otomanaidd yn tueddu i beidio ag ymyrryd â systemau cyfraith grefyddol nad oedd yn Fwslimaiddl. Roedd system gyfraith Islamaidd Sharia wedi'i datblygu o gyfuniad o'r Qur'an; yr Hadith, neu eiriau'r proffwyd Muhammad; ijmā', neu gonsensws aelodau'r gymuned Fwslimaidd; qiyas, system o ymresymu analogaidd o gynseiliau cynharach; ac arferion lleol. Dysgwyd y ddwy system yn ysgolion cyfraith yr Ymerodraeth, a oedd yn Istanbul a Bursa.

Sefydlwyd y system gyfreithiol Islamaidd-Otomanaidd yn wahanol i lysoedd Ewropeaidd traddodiadol. Byddai Qadi, neu farnwr, yn llywyddu ar lysoedd Islamaidd. Canolbwyntiodd Qadis ledled yr Ymerodraeth Otomanaidd lai ar gynsail cyfreithiol, a mwy ar arferion a thraddodiadau lleol yn yr ardaloedd yr oeddent yn eu gweinyddu.[19] Fodd bynnag, nid oedd gan system y llysoedd Otomanaidd strwythur apeliadol, gan arwain at strategaethau achos awdurdodaethol lle gallai cwynwr fynd â’u anghydfod o un system lysoedd i’r llall nes iddynt gyflawni dyfarniad a oedd o’u plaid.

Ar ddiwedd y 19g, diwygiwyd y system gyfreithiol Otomanaidd yn sylweddol. Dechreuodd y broses hon o foderneiddio cyfreithiol gydag Edict Gülhane ym 1839.[20] Roedd y diwygiadau hyn yn cynnwys "treialon teg a chyhoeddus pawb a gyhuddwyd waeth beth fo'u crefydd", creu system o "gymwyseddau ar wahân, crefyddol a sifil", a dilysu tystiolaeth ar bobl nad oeddent yn Fwslimiaid.[21] Deddfwyd codau tir penodol (1858), codau sifil (1869–1876), a chod gweithdrefn sifil hefyd.[21]

Roedd y diwygiadau hyn wedi'u seilio'n helaeth ar fodelau o Ffrainc, fel y nodwyd gan fabwysiadu system llysoedd tair haen. Estynnwyd y system hon (y Nizamiye) i lefel ynadon lleol gyda chyhoeddi'r Mecelle, cod sifil a oedd yn rheoleiddio priodas, ysgariad, alimoni, ewyllys, a materion eraill o statws personol.[21]Mewn ymgais i egluro rhaniad cymwyseddau barnwrol, gosododd cyngor gweinyddol fod llysoedd crefyddol i gael eu trin gan lysoedd crefyddol, a llysoedd Nizamiye i ymdrin â materion statud.[21]

Hanes (crynodeb)

golygu

Sefydlwyd yr ymerodraeth gan Osman I ym 1281. Cipiodd y Swltan Mehmed II Gaergystennin (Istanbul heddiw) ym 1453 a datblygodd ei deyrnas i fod yn ymerodraeth enfawr. Roedd ei ffiniau ar ei ehangaf yn ystod tyernasiad Suleiman y Godidog yn yr 16g, pan yr oedd yn cynnwys yr holl dir rhwng Gwlff Persia yn y dwyrain a Hwngari yn y gorllewin, ac o'r Aifft yn y de i'r Cawcasws yn y gogledd. Ym 1683 gorchfygwyd yr ymerodraeth ym Mrwydr Fienna ac yn sgîl hynny dirywiodd yn araf cyn cael ei gorchfygu yn derfynol yn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Ymranwyd yr Ymerodraeth gan Bwerau'r Cynghreiriaid (Prydain, Ffrainc, UDA, Yr Eidal, Gwlad Groeg ac eraill) yn gyntaf gan Gytundeb Sèvres yn 1920 ac yna, wedi Rhyfel Annibyniaeth Twrci o dan arweiniad Kemal Atatürk a ad-enillodd beth o diriogaeth yr hen Ymerodraeth yn Anatolia gan Gytundeb Lausanne yn 1923.

Strwythr yr ymerodraeth

golygu

Pen y hierarchaeth oedd y swltan. O dan y swltan yr oedd fisierau, swyddogwyr llys eraill ac arweinwyr milwrol. Rhannwyd a gweindyddwyd yr Ymerodraeth drwy daleithiau neu Vilayet a allai, fel unrhyw drefn o reoli, amrywio mewn maint, nifer a thiriogaeth dros amser.

Diwylliant

golygu

Er iddi fod yn wlad grefyddol iawn yn y dechrau gan fod y rheolwyr yn Gazi (Rhyfelwyr Sanctaidd) ac yn cymryd rhan mewn Jihad (Rhyfel Sanctaidd) yn erbyn Cristnogaeth, ar ôl chwalu'r Bysantiaid o Anatolia a'u gyrru i Ewrop, roedd yr ymerodraeth yn oddefgar iawn. Yn ystod y cyfnod pan ehangodd ei thiriogaeth i'r gorllewin, cymhathodd y diwyllianau Groeg a Balcanaidd ac roedd arweinwyr Twrci ei hunain yn derbyn rhan o'r diwylliant gorllewinol. Fel hynny, creuasant ddiwylliant Ottoman arbennig.

Ar ôl cipio Caergystennin ym 1453 ni ddinistriwyd yr eglwysi a dim ond nifer fach ohonynt a drowyd yn fosgiau (er enghraifft Hagia Sophia yn Istanbul). Roedd bywyd y llys Ottoman fel bywyd Shahau Persia, ond roedd yna ddylanwad Ewropeaidd (Groegaidd yn bennaf), yn ogystal. Am ganrifoedd bu Iddewon Ewrop yn ffoi i'r Ymerodraeth Ottoman am noddfa.

Amsugnodd yr Otomaniaid rai o'r traddodiadau, celfyddyd y gwledydd a orchfygwyd ganddynt gan ychwanegu dimensiynau newydd iddynt. Mabwysiadodd y Tyrciaid Otomanaidd nifer o draddodiadau a nodweddion diwylliannol ymerodraethau blaenorol (mewn meysydd fel pensaernïaeth, bwyd, cerddoriaeth, hamdden a llywodraeth) gan eu datblygu'n ffurfiau newydd, gan arwain at hunaniaeth ddiwylliannol Otomanaidd newydd a nodedig. Er mai Tyrceg oedd prif iaith lenyddol yr Ymerodraeth Otomanaidd, Perseg oedd y cyfrwng dewisol ar gyfer taflunio delwedd imperialaidd.

Fel Lloegr, roedd caethwasiaeth yn rhan o'r gymdeithas Otomanaidd,[22] gyda'r rhan fwyaf o gaethweision yn cael eu cyflogi fel gweision domestig. Roedd caethwasiaeth amaethyddol, fel yr hyn a oedd yn gyffredin yn America, yn gymharol brin. Yn wahanol i systemau caethwasiaeth enfawr, nid oedd caethweision o dan gyfraith Islamaidd yn cael eu hystyried yn eiddo symudol, a ganwyd plant caethweision benywaidd yn rhydd yn gyfreithiol. Roedd caethweision benywaidd yn dal i gael eu gwerthu yn yr Ymerodraeth mor ddiweddar â 1908.[23] Yn ystod y 19g daeth yr Ymerodraeth dan bwysau gan wledydd Gorllewin Ewrop i wahardd yr arferiad. Roedd polisïau a ddatblygwyd gan wahanol syltaniaid trwy gydol y 19g yn ceisio cwtogi ar y fasnach gaethweision Otomanaidd ond roedd gan gaethwasiaeth ganrifoedd o gefnogaeth a sancsiwn crefyddol ac felly ni ddiddymwyd caethwasiaeth yn yr Ymerodraeth.[24]

Parhaodd y pla drwy'r gymdeithas Otomanaidd tan ail chwarter y 19g. “Rhwng 1701 a 1750, cofnodwyd 37 epidemig heb sôn am y rhai a gafwyd yn Istanbul; cafwyd 31 pla rhwng 1751 a 1801”[25]

Mabwysiadodd yr Otomaniaid draddodiadau a diwylliant biwrocrataidd Persia. Gwnaeth y syltaniaid gyfraniad pwysig hefyd yn natblygiad llenyddiaeth Bersaidd.[26]

Llenyddiaeth

golygu

Y ddwy brif ffrwd o lenyddiaeth ysgrifenedig Otomanaidd yw barddoniaeth a rhyddiaith. Barddoniaeth oedd y brif ffrwd o bell ffordd. Hyd at y 19eg ganrif, nid oedd rhyddiaith Otomanaidd yn cynnwys unrhyw enghreifftiau o ffuglen: nid oedd unrhyw gymar i, er enghraifft, y rhamant Ewropeaidd, y stori fer, na'r nofel. Er hynny, yr oedd genres analog yn bodoli mewn llenyddiaeth werin Twrcaidd ac mewn barddoniaeth Difan.

Roedd barddoniaeth Otomanaidd Divan yn ffurf gelfyddyd hynod ddefodol a symbolaidd. O'r farddoniaeth Bersaidd a'i hysbrydolodd i raddau helaeth, etifeddodd gyfoeth o symbolau y rhagnodwyd eu hystyron a'u cydberthnasau. Cyfansoddwyd barddoniaeth Divan trwy gyfosod llawer o ddelweddau o'r fath yn gyson o fewn fframwaith mydryddol caeth, gan ganiatáu i nifer o ystyron posibl ddod i'r amlwg. Telynegol ei natur oedd mwyafrif helaeth barddoniaeth Difan: naill ai gazels (sef y rhan fwyaf o repertoire y traddodiad), neu kasîdes. Fodd bynnag, yr oedd genres cyffredin eraill, ee y mesnevî, math o ramant ar benillion ac felly amrywiaeth o farddoniaeth naratif; y ddwy enghraifft fwyaf nodedig o'r ffurf hon yw Leyli a Majnun o Fuzûlî a'r Hüsn ü Aşk o Şeyh Gâlib. Mae Seyahatnâme Evliya Çelebi (1611–1682) yn enghraifft ragorol o lenyddiaeth am deithio.

Addysg

golygu
 
Sefydlwyd Llyfrgell Talaith Beyazıt ym 1884.

Yn yr Ymerodraeth Otomanaidd, sefydlodd pob Millét system addysg i wasanaethu ei haelodau.[27] Rhannwyd addysg, fel yng Nghymru, yn ôl crefydd ac ethnigrwydd: ychydig o bobl nad oeddent yn Fwslimiaid a fynychai ysgolion ar gyfer myfyrwyr Mwslimaidd ac i’r gwrthwyneb. Roedd y rhan fwyaf o sefydliadau a wasanaethodd yr holl grwpiau ethnig a chrefyddol yn cael eu haddysgu mewn Ffrangeg neu ieithoedd eraill.[28]

Strwythr milwrol

golygu

Roedd strwythr milwrol yr ymerodraeth yn gymhleth iawn. Roedd y gwŷr meirch ysgafn yn bwysicaf, ac roedd ganddynt ffiffau o'r enw timar. Roeddynt yn defnyddio bwâu, cleddyfau ac yn ymladd â thactegau cyffelyb i rheini Ymerodraeth y Mongoliaid; hwy hefyd oedd y lluoedd cyntaf i ddefnyddio musgedi. Roedd llu y Janisariaid yn enwog fel llu arbennig y swltan.

 
Sipahis Otomanaidd mewn brwydr, yn dal baner y cilgant (gan Józef Brandt )

Roedd uned filwrol gyntaf y Wladwriaeth Otomanaidd yn fyddin a drefnwyd gan Osman I o'r llwythau a drigai ar fryniau gorllewin Anatolia ar ddiwedd y 13g. Daeth y gyfundrefn filwrol yn sefydliad dyrys gyda dyfodiad yr Ymerodraeth. Roedd y fyddin Otomanaidd yn system gymhleth o recriwtio a chynnal. Roedd prif gorfflu'r Fyddin Otomanaidd yn cynnwys Janissary, Sipahi, Akıncı a Mehterân. Ar un adeg roedd y fyddin Otomanaidd ymhlith y lluoedd ymladd mwyaf datblygedig yn y byd, gan fod yn un o'r rhai cyntaf i ddefnyddio mysgedi a chanonau. Dechreuodd y Tyrciaid Otomanaidd ddefnyddio falconets, sef canonau byr ond llydan, yn ystod Gwarchae Caergystennin. Roedd y marchoglu Otomanaidd yn dibynnu ar gyflymder yn hytrach nag arfwisgoedd trwm, gan ddefnyddio bwâu a chleddyfau byr ar geffylau cyflym,[29][30] ac yn aml yn cymhwyso tactegau tebyg i rai Ymerodraeth y Mongol, fel esgus cilio wrth amgylchynu lluoedd y gelyn y tu mewn i ffurfiant siâp cilgant ac yna gwneud yr ymosodiad go iawn. Parhaodd y fyddin Otomanaidd i fod yn rym ymladd effeithiol trwy gydol yr17g a dechrau'r 18g,[31] gan ddisgyn y tu ôl i gystadleuwyr Ewropeaidd yr ymerodraeth yn ystod cyfnod hir o heddwch yn unig o 1740 hyd 1768.[8]

 
Selim III yn gwylio gorymdaith ei fyddin newydd, milwyr Nizam-ı Cedid (y Drefn Newydd), yn 1793

Dechreuodd y gwaith o foderneiddio'r Ymerodraeth Otomanaidd yn y 19g gyda'r fyddin. Ym 1826 diddymodd Sultan Mahmud II y corfflu Janissary a sefydlodd y fyddin Otomanaidd fodern. Bedyddiwyd hwy yn Nizam-ı Cedid (y Drefn Newydd). Y fyddin Otomanaidd hefyd oedd y sefydliad cyntaf i logi arbenigwyr tramor ac anfon ei swyddogion am hyfforddiant yng ngwledydd gorllewin Ewrop. O ganlyniad, dechreuodd Mudiad y Tyrciaid Ifanc pan ddychwelodd y dynion newydd eu hyfforddi yn llawn gwybodaeth filwrol.

Taleithiau

golygu

Pan oedd tiriogaeth yr ymerodraeth ar ei ehangaf, roedd hi'n cynnwys 29 o daleithiau, tair talaith deyrnngedol a thalaith ddeiliad Transylfania, teyrnas yr oedd ei llywodraethwyr wedi tyngu llw o deyrngarwch i'r swltan. Galwyd y taleithiau yn Vilayet. Gellir eu priodili heddiw i drefn llywodraethiaethau a ddefnyddir o hyd yn y gwledydd Arabaidd.

Swltaniaid

golygu
 
Swltan Suleiman I (Amgueddfa Topkapi Seraia, Istanbul)

Y swltan oedd unig lywodraethwr yr ymerodraeth ac ef ei hun oedd y llywodraeth swyddogol. Enw teuluol y swltans oedd Osmanli. Ond yn y dechrau, nid swltans ond beys oeddynt.

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ A ́goston, Ga ́bor; Masters, Bruce Alan (2008). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing, NY. t. 444. ISBN 978-0-8160-6259-1.
  2. ↑ "Osman I". Encyclopedia Britannica.
  3. ↑ Finkel, Caroline (2006-02-13). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. Basic Books. tt. 2, 7. ISBN 978-0-465-02396-7.
  4. ↑ Quataert, Donald (2005). The Ottoman Empire, 1700–1922 (arg. 2). Cambridge University Press. t. 4. ISBN 978-0-521-83910-5.
  5. ↑ "Ottoman Empire". Oxford Islamic Studies Online. 6 May 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-05-25. Cyrchwyd 26 August 2010.
  6. ↑ Hathaway, Jane (2008). The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516–1800. Pearson Education Ltd. t. 8. ISBN 978-0-582-41899-8. historians of the Ottoman Empire have rejected the narrative of decline in favor of one of crisis and adaptation
  7. ↑ Ágoston, Gábor (2009). "Introduction". In Ágoston, Gábor; Bruce Masters (gol.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. t. xxxii.
  8. ↑ 8.0 8.1 Aksan, Virginia (2007). Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Ltd. tt. 130–135. ISBN 978-0-582-30807-7.Aksan, Virginia (2007).
  9. ↑ Quataert, Donald (1994). "The Age of Reforms, 1812–1914". In İnalcık, Halil; Donald Quataert (gol.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. t. 762. ISBN 978-0-521-57456-3.
  10. ↑ Findley, Carter Vaughn (2010). Turkey, Islam, Nationalism and Modernity: A History, 1789–2007. New Haven: Yale University Press. t. 200. ISBN 978-0-300-15260-9.
  11. ↑  • Quataert, Donald (2005). The Ottoman Empire, 1700–1922. Cambridge University Press (Kindle edition). t. 186.
  12. ↑ Howard, Douglas A. (2016). A History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. t. 318. ISBN 978-1-108-10747-1.
  13. ↑ Ágoston, Gábor (2009). "Introduction". In Ágoston, Gábor; Bruce Masters (gol.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. t. xxvi.
  14. ↑ Kafadar, Cemal (2007). "A Rome of One's Own: Cultural Geography and Identity in the Lands of Rum". Muqarnas 24: 11.
  15. ↑ Greene, Molly (2015). The Edinburgh History of the Greeks, 1453 to 1768. t. 51.
  16. ↑ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. t. 8. ISBN 978-975-428-554-3. The scholarly community specializing in Ottoman studies has of late virtually banned the use of "Turkey", "Turks", and "Turkish" from acceptable vocabulary, declaring "Ottoman" and its expanded use mandatory and permitting its "Turkish" rival only in linguistic and philological contexts.
  17. ↑ "Balancing Sharia: The Ottoman Kanun". BBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 October 2013. Cyrchwyd 5 October 2013.
  18. ↑ Washbrook, D. and Cohn, H., Law in the Ottoman Empire: Shari'a Law, Dynastic Law, Legal Institutions.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 Benton, Lauren (3 December 2001). Law and Colonial Cultures: Legal Regimes in World History, 1400–1900. Cambridge University Press. tt. 109–110. ISBN 978-0-521-00926-3. Cyrchwyd 11 February 2013.Benton, Lauren (3 December 2001).
  20. ↑ Selçuk Akşin Somel. "Review of "Ottoman Nizamiye Courts. Law and Modernity"" (PDF). Sabancı Üniversitesi. t. 2.
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 21.3 Epstein, Lee; O'Connor, Karen; Grub, Diana. "Middle East" (PDF). Legal Traditions and Systems: an International Handbook. Greenwood Press. tt. 223–224. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 25 May 2013.
  22. ↑ Halil Inalcik. "Servile Labor in the Ottoman Empire". Michigan State University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 September 2009. Cyrchwyd 26 August 2010.
  23. ↑ "Islam and slavery: Sexual slavery". BBC. Cyrchwyd 26 August 2010.
  24. ↑ Syed, Muzaffar Husain (2011). A Concise History of Islam. New Delhi: Vij Books India. t. 97. ISBN 978-93-81411-09-4.
  25. ↑ Faroqhi, Suraiya (1998). "Migration into Eighteenth-century 'Greater Istanbul' as Reflected in the Kadi Registers of Eyüp". Turcica (Louvain: Éditions Klincksieck) 30: 165. doi:10.2143/TURC.30.0.2004296. https://secure.peeters-leuven.be/POJ/purchaseform.php?id=2004296&sid=.[dolen farw]
  26. ↑ Halil İnalcık, "Has-bahçede 'Ayş u Tarab" Error in Webarchive template: URl gwag., İş Bankası Kültür Yayınları (2011)
  27. ↑ Strauss, Johann.
  28. ↑ Strauss, Johann.
  29. ↑ Milner, Mordaunt (1990). The Godolphin Arabian: The Story of the Matchem Line. Robert Hale Limited. tt. 3–6. ISBN 978-0-85131-476-1.
  30. ↑ Wall, John F. Famous Running Horses: Their Forebears and Descendants. t. 8. ISBN 978-1-163-19167-5.
  31. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. UCL Press. t. 10.

Darllen pellach

golygu

Cyffredinol

golygu

Y cyfnod cynnar

golygu

Diplomataeth a militaraidd

golygu
  • Ágoston, Gábor (2014). "Firearms and Military Adaptation: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800". Journal of World History 25: 85–124. doi:10.1353/jwh.2014.0005.
  • Aksan, Virginia (2007). Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Limited. ISBN 978-0-582-30807-7.
  • Aksan, Virginia H. "Ottoman Military Matters." Journal of Early Modern History 6.1 (2002): 52–62, historiography; online[dolen farw]
  • Aksan, Virginia H. "Mobilization of Warrior Populations in the Ottoman Context, 1750–1850." in Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour: 1500–2000 ed. by Erik-Jan Zürcher (2014)online[dolen farw].
  • Aksan, Virginia. "Breaking the spell of the Baron de Tott: Reframing the question of military reform in the Ottoman Empire, 1760–1830." International History Review 24.2 (2002): 253–277 online[dolen farw].
  • Aksan, Virginia H. "The Ottoman military and state transformation in a globalizing world." Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 27.2 (2007): 259–272 online[dolen farw].
  • Aksan, Virginia H. "Whatever happened to the Janissaries? Mobilization for the 1768–1774 Russo-Ottoman War." War in History 5.1 (1998): 23–36 online.
  • Albrecht-Carrié, René. A Diplomatic History of Europe Since the Congress of Vienna (1958), 736pp; a basic introduction, 1815–1955 online free to borrow
  • Çelik, Nihat. "Muslims, Non-Muslims and Foreign Relations: Ottoman Diplomacy." International Review of Turkish Studies 1.3 (2011): 8–30. online
  • Fahmy, Khaled. All the Pasha's Men: Mehmed Ali, His Army and the Making of Modern Egypt (Cambridge University Press. 1997)
  • Gürkan, Emrah Safa (2011), Christian Allies of the Ottoman Empire, EGO - European History Online, Mainz: Institute of European History, retrieved: March 25, 2021 (pdf).
  • Hall, Richard C. ed. War in the Balkans: An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia (2014)
  • Hurewitz, Jacob C. "Ottoman diplomacy and the European state system." Middle East Journal 15.2 (1961): 141–152. online
  • Merriman, Roger Bigelow. Suleiman the Magnificent, 1520–1566 (Harvard University Press, 1944) online
  • Miller, William. The Ottoman Empire and its successors, 1801–1922 (2nd ed 1927) online, strong on foreign policy
  • Minawi, Mustafa. The Ottoman Scramble for Africa Empire and Diplomacy an the Sahara and the Hijaz (2016) online
  • Nicolle, David. Armies of the Ottoman Turks 1300–1774 (Osprey Publishing, 1983)
  • Palmer, Alan. The Decline and Fall of the Ottoman Empire (1994).
  • Rhoads, Murphey (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. ISBN 978-1-85728-389-1.
  • Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. ISBN 978-975-428-554-3.
  • Uyar, Mesut; Erickson, Edward (2009). A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk. ISBN 978-0-275-98876-0.

Astudiaeth pellach

golygu
  • Baram, Uzi and Lynda Carroll, editors. A Historical Archaeology of the Ottoman Empire: Breaking New Ground (Plenum/Kluwer Academic Press, 2000)
  • Barkey, Karen. Empire of Difference: The Ottomans in Comparative Perspective. (2008) 357pp Amazon.com, excerpt and text search
  • Davison, Roderic H. Reform in the Ottoman Empire, 1856–1876 (New York: Gordian Press, 1973)
  • Deringil, Selim. The well-protected domains: ideology and the legitimation of power in the Ottoman Empire, 1876–1909 (London: IB Tauris, 1998)
  • Findley, Carter V. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789–1922 (Princeton University Press, 1980)
  • McMeekin, Sean. The Berlin-Baghdad Express: The Ottoman Empire and Germany's Bid for World Power (2010)
  • Mikhail, Alan. God's Shadow: Sultan Selim, His Ottoman Empire, and the Making of the Modern World (2020) excerpt on Selim I (1470–1529)
  • Pamuk, Sevket. A Monetary History of the Ottoman Empire (1999). pp. 276
  • Stone, Norman "Turkey in the Russian Mirror" pp. 86–100 from Russia War, Peace and Diplomacy edited by Mark & Ljubica Erickson, Weidenfeld & Nicolson: London, 2004 ISBN 0-297-84913-1.
  • Yaycioglu, Ali. Partners of the empire: The crisis of the Ottoman order in the age of revolutions (Stanford University Press, 2016), covers 1760–1820 online review.

Hanes

golygu
  • Aksan, Virginia H. "What's Up in Ottoman Studies?" Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association 1.1–2 (2014): 3–21. online
  • Aksan, Virginia H. "Ottoman political writing, 1768–1808." International Journal of Middle East Studies 25.1 (1993): 53–69 online[dolen farw].
  • Finkel, Caroline. "Ottoman history: whose history is it?." International Journal of Turkish Studies 14.1/2 (2008).
  • Gerber, Haim. "Ottoman Historiography: Challenges of the Twenty-First Century." Journal of the American Oriental Society, 138#2 (2018), p. 369+. online
  • Hartmann, Daniel Andreas. "Neo-Ottomanism: The Emergence and Utility of a New Narrative on Politics, Religion, Society, and History in Turkey" (PhD Dissertation, Central European University, 2013) online Archifwyd 2022-05-14 yn y Peiriant Wayback.
  • Eissenstat, Howard. "Children of Özal: The New Face of Turkish Studies" Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association 1#1 (2014), pp. 23–35 DOI: 10.2979/jottturstuass.1.1-2.23 online
  • Kayalı, Hasan (December 2017). "The Ottoman Experience of World War I: Historiographical Problems and Trends" (yn en). The Journal of Modern History 89 (4): 875–907. doi:10.1086/694391. ISSN 0022-2801.
  • Lieven, Dominic. Empire: The Russian Empire and its rivals (Yale University Press, 2002), comparisons with Russian, British, & Habsburg empires. excerpt
  • Mikhail, Alan; Philliou, Christine M. "The Ottoman Empire and the Imperial Turn," Comparative Studies in Society & History (2012) 54#4 pp. 721–745. Comparing the Ottomans to other empires opens new insights about the dynamics of imperial rule, periodisation, and political transformation
  • Olson, Robert, "Ottoman Empire" in Kelly Boyd, gol. (1999). Encyclopedia of Historians and Historical Writing vol 2. Taylor & Francis. tt. 892–896. ISBN 978-1-884964-33-6.
  • Quataert, Donald. "Ottoman History Writing and Changing Attitudes towards the Notion of 'Decline.'" History Compass 1 (2003): 1–9.
  • Yaycıoğlu, Ali. "Ottoman Early Modern." Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association 7.1 (2020): 70–73 online[dolen farw].
  • Yılmaz, Yasir. "Nebulous Ottomans vs. Good Old Habsburgs: A Historiographical Comparison." Austrian History Yearbook 48 (2017): 173–190. Online[dolen farw]

Dolenni allanol

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Otomanaidd&oldid=12996262"