Esgob Tyddewi

Llywodraethwr eglwysig Esgobaeth Tyddewi yng ngorllewin Cymru yw Esgob Tyddewi. Yn draddodiadol ystyrir Dewi Sant fel Esgob cyntaf Tyddewi. Mae cofnodion am y cyfnod cynnar yn gyfyngedig i ambell gofnod yn yr Annales Cambriae a Brut y Tywysogion. Er enghraifft, cofnodir i'r Daniaid anrheithio Tyddewi yn 999, a lladd yr esgob Morgeneu; y cyntaf o Esgobion Tyddewi, meddir, i dorri ar draddodiad Dewi o ymwrthod a bwyta cig.

Eglwys Gadeiriol Tyddewi.

Arfbais Esgobaeth Tyddewi.

Yn yr 11g roedd yr esgobion Sulien a'i fab Rhygyfarch ap Sulien yn ysgolheigion nodedig. I Rhygyfarch y priodolir y Vita Davidiis ("Buchedd Dewi"), a gyfansoddwyd i amddiffyn annibyniaeth yr esgobaeth oddi wrth Archesgob Caergaint. Yn 1176, enwebwyd Gerallt Gymro yn esgob, ond gwrthododd y brenin Harri II o Loegr ei dderbyn, yn ôl pob tebyg oherwydd ei ymgyrch dros annibyniaeth yr esgobaeth, ymgyrch a gafodd gefnogaeth Llywelyn Fawr.

Yn ystod ymrysonau crefyddol yr 16g, carcharwyd yr esgob Robert Ferrar am heresi gan Mari Tudur, ac, ar ôl gwrthod datgyffesu, fe'i llosgwyd wrth y stanc ar sgwâr y farchnad yng Nghaerfyrddin ar 30 Mawrth 1555.

Yr esgob presennol yw'r Gwir Barchedig Dorrien Davies a benodwyd , ym mis Hydref 2023.

Rhestr o Esgobion Tyddewi

Cyfnod	Esgob	Nodiadau
545 hyd 589	Dewi
589 hyd 606	Cynog
606 hyd c. 610	Teilo
c. 610 hyd ???	Ceneu
??? hyd ???	Morfael
??? hyd ???	Haerwnen
??? hyd ???	Elfaed
??? hyd ???	Gwrnwen
??? hyd ???	Llunwerth I
??? hyd ???	Gwrgwst
??? hyd ???	Gwrgan
??? hyd ???	Clydog
??? hyd ???	Einion
??? hyd ???	Elffod
??? hyd ???	Ethelman
??? hyd ???	Elane
??? hyd ???	Maesgwyd
??? hyd 831	Sadyrnin
831 hyd ???	Cadell
??? hyd 840	Sulhaithnay
840 hyd 874	Nobis
874 hyd ???	Idwal
??? hyd ???	Arthfael
??? hyd ???	Samson
??? hyd ???	Ruelin
??? hyd ???	Rhydderch
??? hyd ???	Elwin
??? hyd ???	Morbiw
??? hyd 873	Llunwerth II
873 hyd 944	Eneuris
944 hyd ???	Sulhidyr (alias Hubert)
??? hyd 978	Ifor
978 hyd 999	Morgeneu
999 hyd ???	Nathan
??? hyd ???	Ieuan (alias Jevan)
??? hyd 1016	Arwystl
1016 hyd 1023	Erbin
1023 hyd 1039	Trahaearn
1039 hyd 1061	Ioseff
1061 hyd 1071	Bleiddud
1071 hyd 1072	Sulien
1072 hyd 1078	Abraham
1078 hyd 1088	Sulien	Restored
1088 hyd ???	Rhygyfarch ap Sulien
??? hyd 1115	Gruffudd (alias Wilfrid)
1115 hyd 1115	Deiniol (alias Daniel)	Etholwyd ond nis cysegrwyd, daeth yn Archddiacon Powys
1115 hyd 1148	Bernard	Cangehellor i’r Frenhines Adelize]]; yr esgob cyntaf i dderbyn uchafiaeth Caergrawnt
1148 hyd 1176	David FitzGerald	Archddiacon Aberteifi
1176 hyd 1198	Peter de Leia	Prior Wenlock
1198 hyd 1203	Gerallt Gymro	Etholwyd ond nis derbyniwyd gan y brenin Harri II; ymddiswyddodd
1203 hyd 1214	Geoffrey de Henlaw
1214 hyd 1229	Gervase (alias Iorwerth)	Bu farw yn y swydd
1230 hyd 1248	Anselm De la Grace
1248 hyd 1256	Thomas Wallensis
1256 hyd 1280	Richard Carew
1280 hyd 1298	Thomas Bek	Archddiacon Dorset
1298 hyd 1328	David Martyn
1328 hyd 1347	Henry Gower
1347 hyd 1350	John Thoresby	Arglwydd Ganghellor; daeth yn Esgob Caerwrangon
1350 hyd 1353	Reginald Brian	Daeth yn Esgob Caerwrangon
1353 hyd 1361	Thomas Fastolf	Person Fakenham, Norfolk
1361 hyd 1389	Adam Houghton	Arglwydd Ganghellor
1389	Richard Metford	Etholwyd ond rhoddwyd heibio gan y pab
1389 hyd 1397	John Gilbert	Cynt yn Esgob Henffordd
1397 hyd 1408	Guy Mone
1407 hyd 1408	Gruffudd Yonge	Apwyntiwyd gan Owain Glyndŵr
1408 hyd 1414	Henry Chichele	Archddiacon Caersallog; daeth yn Archesgob Caergaint
1414 hyd 1415	John Catterick	Daeth yn Esgob Caerlwytgoed
1415 hyd 1417	Stephen Patrington	Daeth yn Esgob Chichester
1417 hyd 1433	Benedict Nichols	Cynt yn Esgob Bangor
1433 hyd 1442	Thomas Rodburn	Archddiacon Sudbury
1442 hyd 1446	William Lyndwood	Arglwydd y Sêl Gyfrin
Ionawr 1447 hyd Mai 1447	John Langton	Canghellor Caergrawnt; bu farw yn y swydd
15 Medi 1447 hyd 1460	John De la Bere	Deon Wells
1460 hyd 1482	Robert Tully	Mynach o Gaerloyw
1482 hyd 1483	Richard Martin	Canghellor y Cyfrin Gyngor hyd oes Edward IV o Loegr
1483 hyd 1484	Thomas Langton	Prebend Wells
1484 hyd 1485	Andrew …
1485 hyd 1496	Hugh Pavy	Archddiacon Wiltshire
1496 hyd Mai 1504	John Morgan (neu John Young)	Deon Windsor; bu farw yn y swydd
1505 hyd 1509	Robert Sherborne	Deon St Paul, Llundain; daeth yn Esgob Chichester
1509 hyd c.1521	Edward Vaughan	Prebend St Paul, Llundain; bu farw yn y swydd
1523 hyd 1536	Richard Rawlins	Warden Coleg Merton, Rhydychen, Prebend St Paul, Llundain
1536 hyd 1549	William Barlow	Cynt yn Esgob Llanelwy; daeth yn Esgob Caerfaddon a Wells
1549 hyd 1553	Robert Ferrar	Cysegrwyd 9 Medi 1548; diswyddwyd gan y Frenhines Mari a llosgwyd am heresi.
1553 hyd 1559	Henry Morgan	diswyddwyd gan y Frenhines Elizabeth
1559 hyd 1561	Thomas Young	Canghellor Tyddewi; daeth yn Archesgob Efrog
1561 hyd 7 Tachwedd 1581	Richard Davies	Cynt yn Esgob Llanelwy; Bu farw yn y swydd
1582 hyd 1592	Marmaduke Middleton	Cynt yn Esgob Waterford; diswyddwyd ac alltudiwyd.
1592 hyd 1594	yn wag
1594 hyd 1615	Anthony Rudd	Deon Caerloyw
1615 hyd 1621	Richard Milbourne	Deon Rochester; daeth yn Esgob Caerliwelydd
1621 hyd 1627	William Laud	Deon Caerloyw; daeth yn Esgob Caerfaddon a Wells
1627 hyd 1635	Theophilus Field	Cynt yn Esgob Llandaf
1635 hyd 1653	Roger Mainwaring	Deon Caerwrangon; bu farw yn y swydd
1653 hyd 1660	yn wag	Hyd at adferiad y frenhiniaeth
1660 hyd 1677	William Lucy	Rheithor High Clere, Swydd Huntingdon; daeth yn Esgob Caerwrangon
1677 hyd 1686	Lawrence Womach	Archddiacon Suffolk
1686 hyd 1687	John Lloyd	Priathro Coleg Iesu, Rhydychen
1687 hyd 1699	Thomas Watson	diswyddwyd am gamymddygiad, yn cynnwys simoniaeth
1699 hyd 1705	yn wag	am 5 mlynedd
1705 hyd 1710	George Bull	Archddiacon Llandaf
1710 hyd 1712	Philip Bisse	Daeth yn Esgob Henffordd
1712 hyd 1723	Adam Ottley	Archddiacon Salop a Prebend Henffordd
1723 hyd 1730	Richard Smalbroke	Trysorydd Llandaf; daeth yn Esgob Caerlwytgoed
1730 hyd 1731	Elias Sydall	Deon Caergaint; daeth yn Esgob Caerloyw
1731 hyd 1743	Nicholas Clagget	Deon Rochester; daeth yn Esgob Caerwysg
1743 hyd 1744	Edward Willes	Deon Lincoln; daeth yn Esgob Caerfaddon a Wells
1744 hyd 1752	Yr AnrhydeddusRichard Trevor	Canon Windsor; daeth yn Esgob Durham
1752 hyd 1761	Anthony Ellis	Prebendari Caerloyw
1761 hyd 1766	Samuel Squire	Deon Bryste
1766 hyd 1766	Robert Lowth	Prebendary of Durham; daeth yn Esgob Rhydychen
1766 hyd 1774	Charles Moss	Archddiacon Colchester; daeth yn Esgob Caerfaddon a Wells
1774 hyd 1779	Yr Anryd.James York	Deon Lincoln; daeth yn Esgob Caerloyw
1779 hyd 1783	John Warren	Archddiacon Caerwrangon; daeth yn Esgob Bangor
1783 hyd 1788	Edward Smallwell	Daeth yn Esgob Rhydychen
1788 hyd 1793	Samuel Horsley	Daeth yn Esgob Rochester
1793 hyd 1800	Yr AnrhydeddusWilliam Stuart	Canon Eglwys Crist, Rhydychen,; daeth yn Archesgob Armagh
20 Rhagfyr 1800 hyd 3 Mehefin 1803	Arglwydd George Murray	Bu farw yn y swydd
25 Mehefin 1803 hyd 1825	Thomas Burgess	Daeth yn Esgob Caersallog
18 Mehefin 1825 hyd 7 Gorffennaf 1840	John Banks Jenkinson	Bu farw yn y swydd
23 Gorffennaf 1840 hyd 1874	Connop Thirlwall
1874 hyd 1897	William Basil Jones, DD
1897 hyd 1926	John Owen	Esgob ar adeg greu Yr Eglwys yng Nghymru
1926 hyd 1950	David Lewis Prosser, LLD	Archesgob Cymru 1944-1949
1950 hyd 1956	William Thomas Havard, MC, TD, DD
1956 hyd 1971	John Richard Richards, DD
1971 hyd 1982	Eric Matthias Roberts, MA
1982 hyd 1991	George Noakes	Archesgob Cymru 1987-1991
1991 hyd 1995	J. Ivor Rees
1995 hyd 2002	David Huw Jones
2002 hyd y 2008	Carl N. Cooper
2008 hyd 2016	John Wyn Evans
2016 hyd 2023	Joanna Penberthy	Y fenyw gyntaf yn y swydd
2023 hyd heddiw	Dorrien Davies