Gwyddor Seinegol Ryngwladol
| Mae angen dyfyniadau a/neu gyfeiriadau ychwanegol ar ran o'r erthygl hon. Helpwch wella'r erthygl gan ychwanegu ffynonellau dibynadwy. Caiff barn heb ffynonellau ei herio a'i dileu. (Chwefror 2013) |
Mae angen diweddaru'r erthygl hon. Gallwch helpu drwy newid yr erthygl i adlewyrchu digwyddiadau diweddar neu ychwanegu gwybodaeth newydd. Gweler y dudalen sgwrs am ragor o wybodaeth. |
System o nodiant seinegol yw'r Wyddor Seinegol Ryngwladol (Saesneg: International Phonetic Alphabet, IPA). Mae'n seiliedig ar yr wyddor Ladin, a dyfeisiwyd gan y Gymdeithas Seinegol Ryngwladol (Saesneg: International Phonetic Association) fel cynrychiolaeth safonol o seiniau iaith lafar. Defnyddir yr IPA gan ieithyddion, patholegwyr a therapyddion lleferydd, athrawon ieithoedd tramor, cantorion, geiriadurwyr a chyfieithwyr.
Mae'r IPA wedi ei chynllunio i gynrychioli priodoleddau lleferydd sydd yn wahanredol yn yr iaith lafar yn unig, sef ffonemau, tonyddiaeth a gwahaniad geiriau a sillafau. Er mwyn cynrychioli priodoleddau lleferydd ychwanegol megis rhincian dannedd, siarad yn floesg, a seiniau wedi'u gwneud â thaflod hollt, defnyddir set estynedig o symbolau a elwir yn IPA Estynedig.
Ar hyn o bryd (2007), mae gan yr IPA 107 o lythrennau gwahanol a 56 o nodau acen a nodweddion mydryddol. Yn achlysurol, ychwanegir, gwaredir neu addasir symbolau gan y Gymdeithas Seinegol Ryngwladol.
Yr wyddorGolygu
Cytseiniaid (ysgyfeiniol)Golygu
| Dwywefusol | Gwefus-ddeintiol | Deintiol | Gorfannol | Ôl-orfannol | Olblyg | Taflodol | Felar | Tafodigol | Argegol | Glotol | |||||||||||||
| Ffrwydrol | p | b | t | d | ʈ | ɖ | c | ɟ | k | ɡ | q | ɢ | ʔ | ||||||||||
| Trwynol | m | ɱ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | ||||||||||||||||
| Crych | ʙ | r | ʀ | ||||||||||||||||||||
| Cnithiedig | ⱱ* | ɾ | ɽ | ||||||||||||||||||||
| Ffrithiol | ɸ | β | f | v | θ | ð | s | z | ʃ | ʒ | ʂ | ʐ | ç | ʝ | x | ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | h | ɦ | |
| Ffrithiol ochrol | ɬ | ɮ | |||||||||||||||||||||
| Amcanedig | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | ||||||||||||||||||
| Amcanedig ochrol | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||||||||
- Lle y ceir pâr o symbolau, cynrychiola'r un ar y chwith gytsain ddi-lais, ac ar y dde gytsain leisiol. Golyga'r sgwarau tywyll ynganiadau yr ystyrir eu bod yn amhosibl.
- Mae'r seren (*) yn dilyn symbol sydd newydd ei hychwanegu at Unicode. Dylech weld v â bachyn ar y dde
os oes fersiwn diweddar y ffontiau Charis SIL, Doulos SIL neu DejaVu Sans wedi'u gosod ar eich cyfrifiadur.
.svg){kind=small}
Cytseiniaid (anysgyfeiniol)Golygu
| Cleciau | Mewngyrcholion lleisiol | Alldafliadolion | |||
| ʘ | Dwywefusol | ɓ | Dwywefusol | ʼ | enghreifftiau: |
| ǀ | Deintiol | ɗ | Deintiol/gorfannol | pʼ | Dwywefusol |
| ǃ | Gorfannol/ôl-orfannol | ʄ | Taflodol | tʼ | Deintiol/gorfannol |
| ǂ | Taflod-orfannol | ɠ | Felar | kʼ | Felar |
| ǁ | Ochrol gorfannol | ʛ | Taflodigol | sʼ | Ffrithiol gorfannol |
LlafariaidGolygu
| Blaen | Canol | Ôl | ||||||||
| Caeedig | i | y | ɨ | ʉ | ɯ | u | ||||
| ɪ | ʏ | ʊ | ||||||||
| Hanner caeedig | e | ø | ɘ | ɵ | ɤ | o | ||||
| ə | ||||||||||
| Hanner agored | ɛ | œ | ɜ | ɞ | ʌ | ɔ | ||||
| æ | ɐ | |||||||||
| Agored | a | ɶ | ɑ | ɒ | ||||||
- Lle y ceir pâr o symbolau, cynrychiola'r un ar y dde lafariad gron.
Symbolau eraillGolygu
| ʍ | Ffrithiolen wefus-felar ddilais |
| w | Cytsain amcanedig wefus-felar leisiol |
| ɥ | Cytsain amcanedig wefus-daflodol leisiol |
| ʜ | Ffrithiolen ardafodol ddi-lais |
| ʢ | Ffrithiolen ardafodol leisiol |
| ʡ | Ffwydrolyn ardafodol |
| ɕ ʑ | Ffrithiolion gorfan-daflodol (di-lais/lleisiol) |
| ɺ | Cytsain ochr-drawol orfannol leisiol |
| ɧ | Yngenir ʃ a x ar yr un pryd |
UwchsegmentolionGolygu
| ˈ | Prif acen |
| ˌ | Acen eilaidd |
| ː | Hir |
| ˑ | Lled-hir |
| ˘ | Byr iawn |
| . | Toriad sillaf |
| Grŵp acennau bach | |
| ‖ | Grŵp acennau mawr |
| ‿ | Clymu (diffyg toriad) |
Tonau ac acenion geiriauGolygu
| e̋ neu ˥ | Tôn uchel iawn |
| é neu ˦ | Tôn uchel |
| ē neu ˧ | Tôn ganol |
| è neu ˨ | Tôn isel |
| ȅ neu ˩ | Tôn isel iawn |
| ě | Tôn esgynnol |
| ê | Tôn ddisgynnol |
| ↓ | Disgyniad tonyddol |
| ↑ | Esgyniad tonyddol |
| ↗ | Esgyniad tonyddol brawddegol |
| ↘ | Disgyniad tonyddol brawddegol |
AcenionGolygu
| n̥ d̥ | Di-lais | b̤ a̤ | Llais anadlog | t̪ d̪ | Deintiol |
| s̬ t̬ | Lleisiol | b̰ a̰ | Llais creclyd | t̺ d̺ | Pigynnol |
| tʰ dʰ | Anadlog | t̼ d̼ | Tafod-wefusol | t̻ d̻ | Lafinol |
| ɔ̹ | Mwy crwn | tʷ dʷ | Gwefusoledig | ẽ | Trwynoledig |
| ɔ̜ | Llai crwn | tʲ dʲ | Taflodedig | dⁿ | Gollyngiad trwynol |
| u̟ | Ymlaen | tˠ dˠ | Felaredig | dˡ | Gollyngiad ochrol |
| i̠ | Yn ôl | tˁ dˁ | Argegoledig | d̚ | Gollyngiad anhyglyw |
| ë | Canoledig | l̴ | Felaredig neu argegoledig | ||
| e̽ | Canoledig a chanol-ganoledig | e̝ | Uwch | ||
| ɹ̩ | Sillafog | e̞ | Is | ||
| e̯ | Ansillafog | e̘ | Bôn y tafod ymlaen | ||
| ə˞ | Rhotig | e̙ | Bôn y tafod yn ôl | ||
- Lle y ceir pâr o symbolau, cynrychiola'r un ar y dde lafariad gron.
FfynonellauGolygu
- Emrys Evans. Termau Ieithyddiaeth. Aberystwyth. Coleg Prifysgol Cymru. 1987.
- Bruce Griffiths a Dafydd Glyn Jones. The Welsh Academy English-Welsh Dictionary. Caerdydd. Gwasg Prifysgol Cymru. 1995.
- Peter Wynn Thomas. Gramadeg y Gymraeg. Caerdydd. Coleg Prifysgol Cymru. 1996.
Cysylltiadau allanolGolygu
- (Saesneg) Gwefan y Gymdeithas Seinegol Ryngwladol
- (Saesneg) Yr Wyddor Seinegol Ryngwladol (fersiwn 2005)