Wicipedia

Ioga

ymarferion corfforol a meddyliol o India
(Ailgyfeiriad o Yoga)

Disgyblaethau traddodial meddyliol a chorfforol sy'n tarddu o India yw ioga[1] (Sansgrit, Pāli: योग yóga).[2][3] Mae ioga hefyd yn un o chwe ysgol uniongred (āstika) athroniaeth Hindŵ, ac at y nod mae'r ygol hwnnw yn anelu ati.[4][5] Mae hefyd yn cyfeirio at y swm o'r holl weithgareddau meddyliol, llafar a chorfforol yn Jainiaeth.

Ioga
MathYmarfer corff, Ymarfer ysbrydol, therapi corff-a-meddwl, difyrwaith Edit this on Wikidata
GwladIndia Edit this on Wikidata
Rhan oetifeddiaeth ddiwylliannol na ellir ei chyffwrdd Edit this on Wikidata
Yn cynnwysasana, Pranayama, myfyrdod Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Cerflun o Shiva yn perfformio myfyrdod iogig yn yr ymddaliad Padmasana.

Gelwir gwahanol safleoedd neu siap y corff yn asana a cheir rhai cannoedd ohonynt.

Mae prif ganghennau ioga yn athroniaeth Hindŵ yn cynnwys Ioga Rāja, Ioga Karma, Ioga Jnana, Ioga Bhakti, a Ioga Hatha.[6][7][8] Caiff Ioga Raja ei grynhoi yn Swtrâu Ioga Patanjali, ac adnabyddir yn syml fel Ioga yng nghyd-destun athroniaeth Hindŵ, ac mae'n ran o draddodiad Samkhya[4] Mae nifer o destunau Hindŵ yn trafod agweddau o ioga, gan gynnwys Upanishadau, y Bhagavad Gita, y Pradipika Ioga Hatha, y Shiva Samhita ac amryw o dantrâu.

Mae gan y gair Sansgrit "ioga" sawl ystyr,[9] ac mae'n tarddu o'r gwraidd Sansgrit yuj, sy'n golygu "i reoli", "i ieuo" neu "i uno".[10] Mae cyfeiithiadau'n cynnwyr "ymuno", "cyfuno", "undeb", "cysylltair", a "modd".[9] Yn gyffredinol tu allan i India, mae'r term ioga yn cael ei gysylltu â Ioga Hatha a'i asanas (ymddaliadau) neu fel ffurf o ymarfer corff. Gelwir un sy'n ymarfer ioga neu'n dilyn athroniaeth ioga yn iogi.[11][12]

Nid oes consensws ar gronoleg na gwreiddiau ioga heblaw ei fod wedi datblygu yn yr India hynafol. Mae dwy ddamcaniaeth eang yn egluro gwreiddiau ioga. Yn gyntaf, mae'r model llinellol yn dadlau bod gan ioga darddiad Aryan, fel yr adlewyrchir yn y corpws testunol Vedig, ac a ddylanwadodd ar Fwdhaeth. Cefnogir y model hwn yn bennaf gan ysgolheigion Hindŵaidd.[13] Mae'r model hwn yn cael ei ffafrio gan ysgolheictod dwyreiniol. Yr ail ddamcaniaeth yw bod ioga'n synthesis o arferion cynhenid, nad ydynt yn Aryan gydag elfennau Aryan. Mae'r model hwn yn cael ei ffafrio gan ysgolheictod y gorllewin.[13]

Cyfansoddwyd yr Upanishad, ar ddiwedd y cyfnod Vedic, ac mae nhw'n cynnwys y cyfeiriadau cyntaf at arferion y gellir eu hadnabod fel ioga clasurol.[14] Mae ymddangosiad cyntaf y gair "ioga", gyda'r un ystyr â'r term modern, yn y Katha Upanishad,[15][16] a gyfansoddwyd yn ôl pob tebyg rhwng y 5g a'r 3g CC,[17][18] lle caiff ei ddiffinio fel rheolaeth gyson ar y synhwyrau, ac atal gweithgaredd meddyliol, s'n arwain at gyflwr uwchnaturiol.[16][20] Mae'n diffinio lefelau amrywiol o fodolaeth (neu gyflwr). Felly mae yoga yn cael ei ystyried yn broses o fewnoli neu o esgyniad.[21][22] Dyma'r gwaith llenyddol cynharaf sy'n tynnu sylw at hanfodion ioga.

Mae'r term "yoga" yn y byd Gorllewinol yn aml yn dynodi ffurf fodern o hatha ioga a thechneg ffitrwydd corfforol, lleddfu straen ac ymlacio ar sail osgo'r corff,[23] sy'n cynnwys yr asanas yn bennaf [24] mewn cyferbyniad ag ioga traddodiadol, sy'n canolbwyntio ar fyfyrio ac ymneilltuo o bethau bydol.[23][25] Fe’i cyflwynwyd gan gwrws o India, yn dilyn llwyddiant addasiad Vivekananda o ioga heb asanas ar ddiwedd y 19g a dechrau’r 20g,[26] a gyflwynodd Ioga Swtra i’r Gorllewin. Enillodd yr Ioga Swtra amlygrwydd yn yr 20g yn dilyn llwyddiant Ioga hatha.[27]

Mae dosbarthu asanas i grwpiau cyffredinol yn newid o ysgol i ysgol, ond, yn fras, mae'r canlynol yn eitha cyffredin:

  1. Asanas sefyll
  2. Asanas eistedd
  3. Asanas penlinio
  4. Asanas lledorwedd
  5. Asanas tro
  6. Asanas gwrthdro (Inverted asanas)
  7. Asanas ymlaciol

Rhaid cofio fod ambell asana'n perthyn i fwy nag un grwp. Ceir hefyd grwp o asanas a ddefnyddir i fyfyrio.

Etymoleg

golygu
 
Cerflun o Patañjali, awdur y testun craidd Swtrâu Ioga Patanjali, yn myfyrio yn Padmasana .

Mae'r enw Sansgrit ioga'n deillio o'r gwreiddyn Sansgrit yuj (युज्) "i atodi, i uno dau beth, cymeryd harnais, neu iau".[28] [26] Yn ôl Burley, mae'r defnydd cyntaf o wraidd y gair "yoga" yn emyn 5.81.1 o'r Rig Veda, sef cysegriad i dduw'r Haul sy'n codi yn y bore (Savitri), lle mae wedi'i ddehongli fel "iau" neu "yr iau yn ei reoli".[23] Efallai y gellir edrych ar iau neu harnais (neu iogai ei hun) fel offer sy'n rheoli, yn angori neu'n tawelu'r person.

 
Ioga modern: Aderyn Paradwys (Utthita Padangusthasana)

Yn ôl Pāṇini yn y 4g , fodd bynnag, gall y term yoga ddeillio o'r naill neu'r llall o ddau wreiddyn: ioga yujir (i gario'r iau) neu yuj samādhau ("i ganolbwyntio").[29] Yng nghyd-destun y Sutras Ioga, mae'r gwreiddyn yuj samādhau (i ganolbwyntio) yn cael ei ystyried gan sylwebyddion traddodiadol fel yr etymoleg gywir. [14]

Yn unol â Pāṇini, nododd Vyasa a ysgrifennodd y sylwebaeth gyntaf ar yr Ioga Sutras,[14] bod ioga'n golygu samādhi (canolbwyntio).[30] Mae gan y term kriyāyoga ystyr dechnegol yn y Yoga Sutras (2.1), lle mae'n dynodi agweddau "ymarferol" o athroniaeth o uno'r iogi drwy "undeb â'r goruchaf".[21]

Gelwir rhywun sy'n ymarfer ioga neu'n dilyn athroniaeth ioga gyda lefel uchel o ymrwymiad yn iogi (gellir ei gymhwyso i fenyw neu ddyn, neu arall).[12]

Diffiniad mewn testunau Indiaidd clasurol

golygu

Mae'r term Ioga wedi'i ddiffinio mewn amrywiol ffyrdd yn y nifer o wahanol draddodiadau athronyddol a chrefyddol Indiaidd.

Nodau

golygu

Nod eithaf ioga yw tawelu'r meddwl a chael mewnwelediad, gorffwys gyda'r ymwybyddiaeth ar wahân, rhyddhau Moksha o Samsara a Duḥkha. Mae'n broses neu'n ddisgyblaeth sy'n arwain at undod (Aikyam) gyda'r Dwyfol (Brahman) neu gyda'ch Hunan (Atman).[31] Mae llunio'r nod hwn yn amrywio yn ôl y system athronyddol neu ddiwinyddol. Yn system glasurol Ashtanga (wyth aelod o ioga), nod eithaf ymarfer ioga yw cyrraedd y cyflwr a elwir yn Samadhi ac aros yn y cyflwr hwnnw mewn 'ymwybyddiaeth bur'.

Yn ôl Jacobsen, mae gan Ioga bum prif ystyr traddodiadol:[32]

  1. Mae'n ddull disgybledig ar gyfer cyrraedd nod.
  2. Y technegau i reoli'r corff a'r meddwl.
  3. Mae'n ysgol neu'n system o athroniaeth (darśana).
  4. Gellir ei rannu i draddodiadau amrwyiol, gyda'r rhagddodiaid "hatha-, mantra-, a laya-", a'u technegau penodol o ioga.
  5. Mae ei ymarfer yn nod ynddo'i hun.[33]

Yn ôl yr Americanwr David Gordon White (g. 1953), o'r 5g OC ymlaen, roedd egwyddorion craidd "ioga" fwy neu lai yn eu lle, a datblygodd amrywiadau o'r egwyddorion hyn mewn sawl ffurf dros amser:[34]

  1. Ffordd fyfyriol o ddarganfod gwybyddiaeth gamweithredol, ynghyd â’i oresgyn er mwyn rhyddhau'r person o unrhyw ddioddefaint, dod o hyd i heddwch mewnol, ac iachawdwriaeth. Mae darlun o'r egwyddor hon i'w chael mewn testunau Hindŵaidd fel y Bhagavad Gita ac Iogaswtras, mewn nifer o weithiau Bwdhaidd Mahāyāna, yn ogystal â thestunau Jain.[35]
  2. Codi ac ehangu ymwybyddiaeth o'r person i fod yn gyd-fodoli â phawb a phopeth. Trafodir y rhain mewn ffynonellau fel Hindŵaeth Vedig a Mahābhārata, Jainism Praśamaratiprakarana, a thestunau Bwdhaidd Nikaya.[36]
  3. Llwybr i wyddoniaeth-pob-peth (omniscience) ac ymwybyddiaeth oleuedig sy'n galluogi person i amgyffred y realaeth amherffaith (rhithiol, rhithdybiol) a pharhaol (gwir, trosgynnol). Mae enghreifftiau o hyn i'w cael mewn Hindŵaeth Nyaya a Vaisesika yn ogystal â thestunau Bwdhaeth Mādhyamaka, ond mewn gwahanol ffyrdd.[37]
  4. Techneg ar gyfer ymrwymo i gyrff eraill, bodoli mewn mwy nag un corff, a chyrraedd cyflawniadau goruwchnaturiol eraill. Disgrifir y rhain, meddai White, yn llenyddiaeth Tantrig Hindŵaeth a Bwdhaeth, yn ogystal â'r Sāmaññaphalasutta Bwdhaidd.[38] Fodd bynnag, mae James Mallinson yn anghytuno ac yn awgrymu bod arferion ymylol o'r fath yn bell oddi wrth nod prif ffrwd Ioga, sef rhyddid drwy fyfyrdod.[39]

Hanes

golygu

Dechreuodd ioga ddod i'r amlwg yn hanner cyntaf y mileniwm cyntaf CC., gan ymddangos yn nhestunau Jain, Bwdhaidd a proto-uniongred c. 500 - c. 200 CC. Rhwng 200 CC a 500 CC. roedd "traddodiadau technegol athroniaeth Indiaidd (Hindw, Bwdhaidd, a Jain) yn ymffurfio, yn casglu eu dysgeidiaeth mewn casgliadau a elwir yn 'swtra', a dechreuodd system athronyddol gydlynol o "Patanjaliyogasastra" ddod i'r amlwg.[40] Yn yr Oesoedd Canol gwelwyd ioga'n gwahanu yn sawl traddodiad lloeren ar wahan. Daeth Ioga i sylw'r gorllewinol yng nghanol y 19g ynghyd â phynciau eraill o darddiad Indiaidd.

Gwreiddiau

golygu

Y cyfeiriadau cynharaf (1000–500 CC)

golygu

  Y Vedas, yr unig destunau a gadwyd o'r cyfnod Vedic cynnar ac a godiwyd rhwng c.1200 a 900 CC, yw'r cyfeiriadau cyntaf at arferion tebyg i ioga. Mae'r rhain yn gysylltiedig yn bennaf ag ymgosbi a diwinyddiaeth asgetig, sydd ar gyrion y drefn Brahmanaidd.[41] [42]

Mae Nasadiya Sukta y Rig Veda yn awgrymu presenoldeb traddodiad myfyriol Brahmanaidd cynnar.[45] Sonnir am dechnegau rheoli anadl ac egni hanfodol yn yr Atharvaveda ac yn y Brahmanas (ail haen y Vedas, a gyfansoddwyd tua 1000–800 CC).[41][46][47]

Dywed Flood fod "y Samhitas [mantras y Vedas] yn cynnwys rhai cyfeiriadau [...] at yr ascetig, sef y Munis neu'r Keśins a'r Vratyas." [48] Yn ôl Werner (1977), nid yw'r Rigveda'n disgrifio ioga, ac nid oes llawer o dystiolaeth ynghylch beth oedd yr arferion.[42] Mae'r disgrifiad cynharaf o "rywun o'r tu allan nad yw'n perthyn i'r sefydliad Brahminig" i'w gael yn emyn Keśin 10.136 o'r Rigveda, llyfr neu mandala ieuengaf y Rigveda, a godiwyd tua 1000 BCE.[42]

Y Cyfnod 500-200 CC

golygu

Mae cysyniadau systematig ioga yn dechrau dod i'r amlwg yn nhestunau c. 500–200 CC fel y testunau Bwdhaidd Cynnar, yr Upanishads Canol, y Bhagavad Gita a Shanti Parva o'r Mahabharata.[49][52]

 
Yr āsana lle dywedir bod y Jain Mahavira wedi cyrraedd y preseoldeb o'r cyfan

Yn ôl Geoffrey Samuel, "mae'r dystiolaeth orau hyd yn hyn" yn awgrymu bod arferion Ioga "a ddatblygwyd yn yr un cylchoedd asgetig â'r symudiadau śramaṇa gynnar (Bwdhyddion, Jainas ac Ajivikas), tua'r 6g a'r 5g CC yn ôl pob tebyg." Digwyddodd hyn yn ystod yr hyn a elwir yn gyfnod 'Ail Drefoli '.[53] Yn ôl Mallinson a Singleton, y traddodiadau hyn oedd y cyntaf i ddefnyddio technegau seicoffisegol, a elwir yn bennaf yn dhyana a tapas. ond fe'i disgrifiwyd yn ddiweddarach fel ioga, a geisiai gyrraedd at y nod o ryddhau (moksha, nirvana) person o'i samsara (yr aileni).[54]

Dywed Werner, "Y Bwdha oedd sylfaenydd y system [Ioga], er, rhaid cyfaddef, iddo ddefnyddio rhai o'r profiadau a gafodd o'r blaen o dan amryw o athrawon Ioga ei gyfnod." [55][56]

Mae'r testunau Bwdhaidd cynnar yn disgrifio arferion ioga a myfyrio, y benthycodd y Bwdha rai ohonynt o'r traddodiad śramaṇa.[57][58] Mae canon Pali'n cynnwys tri darn lle mae'r Bwdha'n disgrifio pwyso'r tafod yn erbyn y daflod at ddibenion rheoli newyn neu'r meddwl.[59] Defnyddiodd y Bwdha osgo lle rhoddir pwysau ar y perinewm gyda sawdl y droed, yn debyg i osgo (asana) modern hyd yn oed a ddefnyddir i ysgogi Kundalini.[60] Mae rhai o'r prif suttas sy'n trafod ymarfer iogig yn cynnwys y Satipatthana sutta a'r Anapanasati sutta (sutta yr anadlu).

Fodd bynnag, mae union gronoleg cwblhau'r Testunau Bwdhaidd Cynnar hyn sy'n gysylltiedig ag ioga ychydig yn aneglur, ac fellyu hefyd y testunau Hindŵaidd hynafol.[61][62] Mae ffynonellau Bwdhaidd cynnar fel y Majjhima Nikāya yn sôn am fyfyrdod, tra bod yr Anguttara Nikāya yn disgrifio Jhāyins (cyfryngwyr) sy'n debyg i ddisgrifiadau Hindŵaidd cynnar o Muni, Kesins ac ascetics myfyriol, ond ni elwir yr arferion myfyrdod hyn yn ioga, yn y testunau hyn.[63] Daw'r drafodaeth benodol gynharaf y gwyddys amdani o ioga yn y llenyddiaeth Fwdhaidd, fel y deellir mewn cyd-destun modern, o'r ysgolion Bwdhaidd Yogācāra a Theravada diweddarach. [63]

System ioga a ragflaenodd Bwdhaeth yw Ioga Jain. Ond gan fod ffynonellau Jain yn ôl-ddyddio rhai Bwdhaidd, mae'n anodd gwahaniaethu rhwng natur ysgol gynnar Jain ac elfennau sy'n deillio o ysgolion eraill.[56] Mae'r rhan fwyaf o'r systemau ioga cyfoes eraill a grybwyllir yn yr Upanishadau a rhai testunau Bwdhaidd yn ddi-amser.[64][65][67]

Upanishadau

golygu

Mae'r emynau yn Llyfr 2 o'r Shvetashvatara Upanishad, testun o ddiwedd mileniwm cyntaf yn nodi gweithdrefn lle mae'r corff yn cael ei ddal mewn safle unionsyth, yr anadl yn cael ei ffrwyno a'r meddwl yn canolbwyntio'n fyfyriol, y tu mewn i ogof neu le syml, plaen, tawel, neu gerllaw dŵr sy'n llifo'n ysgafn, heb synau na gwyntoedd garw o gwmpas.[15][22]

Mae'r Maitrayaniya Upanishad, a gyfansoddwyd yn ôl pob tebyg yn y ganrif ddilynol (a chyn Swtrâu Ioga Patanjali), yn sôn am 'ioga chwe cham': rheoli anadl (pranayama), tynnu'r synhwyrau yn ôl, yn fewnol (pratyahara), myfyrdod (dhyana), canolbwyrntio' meddwl (dharana), ymholiad athronyddol / rhesymu creadigol (tarka), a'r undeb ysbrydol dwys (samadhi).[15][22][68]

Testunau hanesyddol Macedonaidd

golygu

Cyhaeddodd Alecsander Fawr India yn y 4g CC. Ynghyd â’i fyddin, aeth ag academyddion Gwlad Groeg gydag ef a gofnododd hanes y daith: y ddaearyddiaeth, y bobl, a'r arferion a welsant. Un o gydymaith Alexander oedd Onesicritus, a ddyfynnwyd yn Llyfr 15, Adrannau 63–65 gan Strabo, sy'n disgrifio iogis India.[69] Mae Onesicritus yn honni bod y rhain (y Mandanis) yn ymbellhau oddi wrth gymdeithas a'u bod yn ymarfer "gwahanol ystumiau / safleoedd - yn sefyll neu'n eistedd neu'n gorwedd yn noeth - ac yn hollol lonydd".[70] Yn ddiddorol, dyma'r tri safle pennaf o fewn ioga modern: sefyll, esitedd a lledorwedd.

Oes glasurol (200 BCE - 500 CE)

golygu

Yn ystod y cyfnod rhwng cyfnodau Maurya a Gupta (tua 200 CC-500 CC) ymffurfiodd y traddodiadau Indig o Hindŵaeth, Bwdhaeth a Jainiaeth, a daeth systemau cydlynol, cyffredin o ioga i'r amlwg.[40] Gwelodd y cyfnod hwn lawer o destunau newydd o'r traddodiadau hyn a oedd yn trafod ac yn llunio dulliau ac arferion newydd o ioga mewn modd eitha systematig. Mae rhai o weithiau allweddol yr oes hon yn cynnwys Ioga Sūtras o Patañjali, yr Ioga-Yājñavalkya , yr Iogācārabhūmi-Śāstra, a'r Visuddhimagga .

Swtrâu Ioga Patanjalii

golygu
 
Darlun Hindŵaidd traddodiadol o Patanjali fel avatar o'r sarff ddwyfol Shesha

Un o'r ymadroddion cynnar mwyaf adnabyddus o feddwl Ioga Brahmanig yw Swtrâu Ioga Patanjali (canrifoedd cynnar OC[14][71]) - efallai mai'r enw gwreiddiol oedd y Pātañjalayogaśāstra-sāṃkhya-pravacana (c. 325–425 OC), y mae rhai ysgolheigion bellach yn credu oedd yn cynnwys y swtras a'r sylwebaeth.[54] Fel y mae'r enw'n awgrymu, y sylfaen fetaffisegol ar gyfer y testun hwn yw'r athroniaeth Indiaidd a elwir yn Sāṃkhya. Cyfeirir at yr ysgol anffyddiol hon yn Arthashastra Kauṭilya fel un o'r tri chategori o anviksikis (athroniaethau) ynghyd ag Ioga a Cārvāka.[72][73] Mae gan y ddwy ysgol rai gwahaniaethau hefyd. Derbyniodd Ioga y syniad o "dduw personol", tra datblygodd Samkhya fel system resymegol, an-ddamcaniaethol ac anffyddiol o athroniaeth Hindŵaidd.[74][75][76] Weithiau cyfeirir at system Patanjali fel Seshvara Samkhya yn groes i Nirivara Samkhya Kapila[77] Roedd y tebygrwydd rhwng Ioga a Samkhya mor agos nes bod Max Müller yn dweud bod "y ddwy athroniaeth mewn cyd-destun poblogaidd yn wahanol i'w gilydd fel Samkhya gydag Arglwydd a Samkhya heb Arglwydd." [78]

Adfywiad modern

golygu
 
Diwrnod Rhyngwladol Ioga yn New Delhi, 2016

Traddodiadau

golygu

Mae ioga'n cael ei ymarfer gan bob crefydd Indiaidd, ac mewn sawl dull gwahanol. Mewn Hindŵaeth, mae arferion yn cynnwys ioga Jnana, Bhakti, Karma, Laya a ioga Hatha.

Ioga Jain

golygu
Prif: Ioga Jain

Mae ioga Jain yn ganolog mewn Jainiaeth. Mae ysbrydolrwydd Jain yn seiliedig ar gôd caeth di-drais neu ahimsa (sy'n cynnwys llysieuaeth), elusendai (dāna), ffydd gywir yn y tair gem, arfer cyni (tapas) fel ymprydio, ac arferion iogig eraill.[79][80] Nod ioga Jain yw rhyddhau a phuro'r Hunan (yr atma) neu'r Hunan unigol (jiva) oddi wrth rymoedd karma, sy'n cadw pob Hunan yn rhwym i'r cylch trawsfudo. Fel ioga a Sankhya, mae Jainiaeth yn credu mewn llawer o Hunanau unigol sy'n rhwym wrth eu karma unigol.[81] Dim ond trwy leihau'r karmig ac allyrru'r karma a gesglir y gall yr Hunan gael ei buro a'i ryddhau, ac ar yr adeg honno daw'r person yn fod hollbresennol (omniscient) sydd wedi cyrraedd "gwybodaeth absoliwt" (kevala jnana).[80]

Mae'n ymddangos bod yr arfer cynnar o ioga Jain wedi'i rannu'n sawl math, gan gynnwys myfyrdod (dhyāna), rhoi'r gorau i'r corff (kāyotsarga), myfyrio (anuprekṣā), a myfyrio (bhāvanā).[82] Ymhlith y ffynonellau cynharaf ar gyfer ioga Jain y mae Uttarādhyayana-sūtra, yr Āvaśyaka-sūtra, y Sthananga Sutra (tua 2g CC) ac ymhlith y gweithiau diweddarach mae Vārassa-aṇuvekkhā Kundakunda ("Deuddeg Cyd-destun", tua 1g CC - 1g OC, Yogadṛṣṭisamuccya Haribhadra (8g) ac Yogaśāstra Hemachandra (12g).

Mabwysiadodd ffurfiau diweddarach o ioga Jain ddylanwadau Hindŵaidd, megis syniadau o ioga Patanjali ac ioga Tantric yng ngweithiau Haribhadra a Hemachandra, yn y drefn honno. Datblygodd y Jainiaid hefyd lwybr blaengar at ryddhad trwyioga, gan amlinellu sawl lefel o rinwedd o'r enw gunasthanas.

Yn yr oes fodern, mae ffurfiau newydd o fyfyrdod Jain hefyd wedi'u datblygu. Un o'r rhai mwyaf dylanwadol yw'r system prekṣā o Ācārya Mahāprajña sy'n ddetholiadol ac sy'n cynnwys defnyddio mantra, rheoli anadl, mudras, bandhas, ac ati.

Ioga Bwdhaidd

golygu
 
Bwdha Sakyamuni mewn myfyrdod yn eistedd gyda'r dhyāna mudrā (myfyrdod mudra), Gal Vihara, Sri Lanka.

Mae ioga Bwdhaidd yn cwmpasu amrywiaeth helaeth o ddulliau sy'n anelu at ddatblygu rhinweddau neu rinweddau allweddol a elwir yn 37 cymhorth i ddeffroad. Nod eithaf yoga Bwdhaidd yw bodhi (deffroad) neu nirfana (rhoi'r gorau iddi), a ystyrir yn draddodiadol fel diwedd parhaol dioddefaint (dukkha) ac aileni.[83] Mae testunau Bwdhaidd yn defnyddio nifer o dermau ar gyfer praxis ysbrydol ar wahân i ioga, fel bhāvanā ("datblygiad") [84] a jhāna / dhyāna.[85]

Mewn Bwdhaeth gynnar, dysgwyd amrywiol arferion iogig gan gynnwys:

  • y pedwar dhyānas (pedwar myfyrdod neu absorptions meddyliol),
  • y pedwar satipatthanas (sylfeini neu sefydliadau ymwybyddiaeth ofalgar),
  • anapanasati (ymwybyddiaeth ofalgar o anadl),
  • y pedwar annedd ansafonol (cyflwr meddwl uwch-normal),
  • y brahmavihārās (preswylfeydd dwyfol).
  • Anussati (myfyrdodau, atgofion)

Gwelwyd bod y myfyrdodau hyn yn cael eu cefnogi gan elfennau eraill y llwybr yr wyth nobl, megis ymarfer moeseg, ymarfer cywir, atal synnwyr a golygfa gywir.[86] Dywedir bod dau rinwedd feddyliol yn anhepgor ar gyfer ymarfer yogig mewn Bwdhaeth, samatha (pwyll, sefydlogrwydd) a vipassanā (mewnwelediad, gweld yn glir).[87] Samatha yw ansawdd meddwl sefydlog, hamddenol a digynnwrf. Mae hefyd yn gysylltiedig â samadhi (uno meddyliol, ffocws) a dhyana (cyflwr amsugno myfyriol).Yn y cyfamser, mae Vipassanā yn fath o fewnwelediad neu ddealltwriaeth dreiddiol i wir natur ffenomenau. Fe'i diffinnir hefyd fel "gweld pethau fel y maent yn wirioneddol" (yathābhūtaṃ darśanam). Mae gwir natur pethau yn cael eu diffinio a'u hegluro mewn gwahanol ffyrdd, ond nodwedd bwysig ac unigryw o Fwdhaeth glasurol yw ei ddealltwriaeth o'r holl ffenomenau (dhammas) fel bod yn wag o'r hunan (atman) neu hanfod cynhenid, athrawiaeth o'r enw Anatta (" nid hunan") ac Śūnyatā (gwacter).[88][89] Mae hyn mewn gwrthgyferbyniad llwyr â'r mwyafrif o draddodiadau Indiaidd eraill, y mae eu nodau wedi'u seilio naill ai ar y syniad o'r Hunan unigol (atman, jiva, purusha) neu ymwybyddiaeth monistig gyffredinol (Brahman). Mae Vipassanā hefyd yn gofyn am ddealltwriaeth o ddioddefaint neu dukkha (ac felly'r pedwar gwirionedd bonheddig), amherffeithrwydd (anicca) a tharddiad rhyngddibynnol.

Ioga clasurol

golygu

Yr hyn y cyfeirir ato'n aml fel Ioga Clasurol, Astanga (Ioga wyth rhan), neu Ioga Rāja yw'r math o Ioga a amlinellir yn yr Swtrâu Ioga Patanjali hynod o ddylanwadol.[90] Mae gwreiddiau'r traddodiad Ioga Clasurol yn aneglur, er bod trafodaethau cynnar y term yn ymddangos yn yr Upanishadau.[91] Yn wreiddiol, dynododd yr enw "Ioga Rāja" (ioga'r brenhinoedd) nod eithaf ioga, sef samadhi,[92] ond cafodd ei boblogeiddio gan Vivekananda fel enw cyffredin ar Ioga Ashtanga[93] yr wyth aelod sydd i'w hymarfer i gyrraedd samadhi, fel y disgrifir yn yr Ioga Sutras.[94][90][95]

Mae ioga clasurol yn ymgorffori epistemoleg, metaffiseg, arferion moesegol, ymarferion systematig a thechnegau hunanddatblygiad y corff, y meddwl a'r ysbryd.[96] Mae ei epistemoleg (pramana) a metaffiseg yn debyg i ysgol y Sāṅkhya. Mae metaffiseg Ioga Clasurol, fel Sāṅkhya, yn ddeuol yn bennaf, gan nodi bod dwy realaeth amlwg. Y rhain yw prakriti (natur), sef ffynhonnell anymwybodol tragwyddol a gweithredol y byd materol ac mae'n cynnwys y tri gwnas, a'r puruṣas (personau), yr ymwybyddiaeth luosog sef egwyddorion deallus y byd, ac sy'n lluosog ac yn dystion anweithredol, tragwyddol.

Mae gan bob person puruṣa unigol, sef eu gwir hunan, y tyst a'r mwynhawr, a'r hyn sy'n cael ei ryddhau.

Yn wahanol i ysgol Hindŵaeth Sāṅkhya, sy'n dilyn dull rhesymegol an-ddamcaniaethol / anffyddiol,[74][75] mae ysgol Ioga Hindŵaidd yn derbyn y cysyniad o "dduwdod personol, ond anweithredol yn y bôn" neu "dduw personol" (Ishvara).[75]

Ioga tantrig

golygu

Dywed Samuel fod Tantrism yn gysyniad a ymleddir.[97] Gellir disgrifio ioga Tantra, yn ôl Samuel, fel arferion mewn testunau Bwdhaidd a Hindŵaidd o'r 9g i'r 10g (Saiva, Shakti), a oedd yn cynnwys ymarferion iogig gyda delweddiadau dwyfol a chywrain. Yma, defnyddir llu o luniadau geometregol (mandala), dynion ffyrnig a duwiau benywaidd, defodau sy'n gysylltiedig â chamau bywyd, defnydd helaeth o chakras a mantras, a thechnegau rhywiol, pob un wedi'i anelu at helpu iechyd, bywyd hir a rhyddhad personol.[97][98]

Ioga hatha

golygu
Prif: Ioga Hatha

Mae ioga Hatha, a elwir hefyd yn hatha vidyā, yn fath o ioga sy'n canolbwyntio ar ymarferion ac asanas adeiladu cryfder corfforol a meddyliol a ddisgrifir yn bennaf mewn tri thestun Hindŵiaidd.[99][100][101]

  1. Ioga Hatha Pradipika, Svātmārāma (15g)
  2. Shiva Samhita, awdur anhysbys (1500 [102] neu ddiwedd yr 17g)
  3. Gheranda Samhita gan Gheranda (diwedd yr 17g)

Yn llythrennol, mae'r gair Sansgrit हठ haṭha yn golygu "grym" ac felly mae'n cyfeirio at system o dechnegau corfforol i symud y grym o amgylch y corff.[92][103] Yn India, mae ioga haṭha yn draddodiad poblogaidd, fel y mae'r Iogis y Natha Sampradaya trwy ei sylfaenydd traddodiadol Matsyendranath, sy'n cael ei ddathlu fel sant yn ysgolion ioga tantric a haṭha Hindŵaidd a Bwdhaidd. Mae bron pob testun hathayogig yn perthyn i siddhas Nath, ac mae'r rhai pwysig yn cael gwneud yn ddisgyblion Matsyendranath, Gorakhnath neu Gorakshanath.[104] Yn ôl y Dattatreya Yoga Śastra, mae dau fath o ioga haṭha: mae'r naill yn cael ei ymarfer gan Yajñavalkya sy'n cynnwys wyth aelod o ioga, a'r llall yn cael ei ymarfer gan Kapila sy'n cynnwys wyth mwdras.

Yn yr 20g, addaswyd ioga haṭha, gan ganolbwyntio'n benodol ar asanas (yr ystumiau corfforol), a daeth yn boblogaidd ledled y byd fel math o ymarfer corff yn ogystal â thawelwch meddwl . Erbyn hyn, y math modern, corfforol hwn o ioga a olygir gyda "ioga" yn y Gorllewin. Mae ymarfer ioga Haṭha yn gymhleth ac yn gofyn am rai o nodweddion yr yogi. Mae Adran 1.16 o'r Pradibika ioga Haṭha, er enghraifft, yn nodi mai'r rhain yw utsaha (brwdfrydedd, gwytnwch), sahasa (dewrder), dhairya (amynedd), jnana tattva (hanfod gwybodaeth), nishcaya (penderfyniad) a tyaga (unigedd, ymwadiad).[105]

Yn niwylliant y Gorllewin, mae yoga Haṭha fel arfer yn cael ei ddeall fel asanas a gellir eu hymarfer er mwyn cadw'n heini.[106] Yn nhraddodiadau India a Thibet, mae ioga Haṭha yn llawer mwy. Mae'n ymestyn ymhell y tu hwnt i fod yn system ymarfer corff soffistigedig ac yn integreiddio syniadau moeseg, diet, glanhau, pranayama (ymarferion anadlu), myfyrdod a system ar gyfer datblygiad ysbrydol yr iogi.[107][108]

Yoga noeth

golygu

Gelwir yoga noeth yn Sansgrit yn nagna yoga neu'n vivastra yoga, sef yr arfer o yoga heb ddillad. Er bod llawer o ymarfer ioga noeth yn y cartref ac y y byd natur, mae nifer gynyddol o gyfranogwyr mewn dosbarthiadau grŵp. Mae'r arfer yn ennill poblogrwydd, yn enwedig mewn cymdeithasau gorllewinol sydd â mwy o gyfarwydd â niethus cymdeithasol.

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ Geiriadur yr Academi, [yoga].
  2. ↑ Stuart Ray Sarbacker, Samadhi: The Numinous and Cessative in Indo-Tibetan Yoga. SUNY Press, 2005, tud. 1-2
  3. ↑ Tattvarthasutra [6.1], gweler Manu Doshi (2007) Cyfieithiad o'r Tattvarthasutra, Ahmedabad: Shrut Ratnakar tud. 102
  4. ↑ 4.0 4.1 Jacobsen, Knut A. (gol.); Larson, Gerald James (gol.) (2005). Theory And Practice of Yoga: Essays in Honour of Gerald James Larson, Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-14757-8. (Studies in the History of Religions, 110)
  5. ↑ Diffiniad Monier-Williams o ioga."
  6. ↑ Pandit Usharbudh Arya (1985). The philosophy of hatha yoga. Himalayan Institute Press; 2il argraffiad
  7. ↑ Sri Swami Rama (2008) The royal path: Practical lessons on yoga. Himalayan Institute Press; Argraffiad newydd
  8. ↑ Swami Prabhavananda (cyfieithydd), Christopher Isherwood (cyfieithydd), Patanjali (awdur). (1996). Vedanta Press; How to know god: The yoga aphorisms of Patanjali. Argraffiad newydd
  9. ↑ 9.0 9.1 Apte, Vaman Shivram (1965). The Practical Sanskrit Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 81-208-0567-4
  10. ↑ Gavin Flood (1996)
  11. ↑ Geiriadur yr Academi, [yogi].
  12. ↑ 12.0 12.1 American Heritage Dictionary: "Yogi, One who practices yoga." Websters: "Yogi, A follower of the yoga philosophy; an ascetic."
  13. ↑ 13.0 13.1 Crangle 1994, t. 1-2.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Bryant 2009.
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Singleton 2010.
  16. ↑ 16.0 16.1 Flood 1996.
  17. ↑ Stephen Phillips (2009). Yoga, Karma, and Rebirth: A Brief History and Philosophy. Columbia University Press. tt. 28–30. ISBN 978-0-231-14485-8.
  18. ↑ Patrick Olivelle (1998). The Early Upanishads: Annotated Text and Translation. Oxford University Press. tt. 12–13. ISBN 978-0-19-512435-4.
  19. ↑ "Vedanta and Buddhism, A Comparative Study". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Chwefror 2013. Cyrchwyd 29 Awst 2012.
  20. ↑ For the date of this Upanishad see also Helmuth von Glasenapp, from the 1950 Proceedings of the "Akademie der Wissenschaften und Literatur"[19]
  21. ↑ 21.0 21.1 Whicher 1998.
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 Jacobsen 2011.
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 Burley 2000.
  24. ↑ "Yoga Landed in the U.S. Way Earlier Than You'd Think—And Fitness Was Not the Point". HISTORY. Cyrchwyd 14 Mehefin 2021.
  25. ↑ Marek Jantos (2012), in Oxford Textbook of Spirituality in Healthcare (Editors: Mark Cobb et al.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-957139-0, pages 362–363
  26. ↑ 26.0 26.1 White 2011.
  27. ↑ White 2014.
  28. ↑ Satyananda 2008.
  29. ↑ Dasgupta, Surendranath (1975). A History of Indian Philosophy. 1. Delhi, India: Motilal Banarsidass. t. 226. ISBN 81-208-0412-0.
  30. ↑ Aranya, Swami Hariharananda (2000). Yoga Philosophy of Patanjali with Bhasvati. Calcutta, India: University of Calcutta. t. 1. ISBN 81-87594-00-4.
  31. ↑ Grimes 1996, t. 359.
  32. ↑ Jacobsen 2018, t. 4.
  33. ↑ Jacobsen 2011, t. 4.
  34. ↑ White 2011, t. 6.
  35. ↑ White 2011, tt. 6–8.
  36. ↑ White 2011, tt. 8–9.
  37. ↑ White 2011, tt. 9–10.
  38. ↑ White 2011, tt. 10–12.
  39. ↑ Mallinson, James (2013). "The Yogīs' Latest Trick". Journal of the Royal Asiatic Society (Cambridge University Press) 24 (1): 165–180. doi:10.1017/s1356186313000734.
  40. ↑ 40.0 40.1 Larson 2008, t. 36.
  41. ↑ 41.0 41.1 Jacobsen 2018, t. 6.
  42. ↑ 42.0 42.1 42.2 Karel Werner (1977), Yoga and the Ṛg Veda: An Interpretation of the Keśin Hymn (RV 10, 136), Religious Studies, Vol. 13, No. 3, page 289–302
  43. ↑ Wynne 2007, t. 50.
  44. ↑ 44.0 44.1 Whicher 1998, t. 11.
  45. ↑ * Wynne states that "The Nasadiyasukta, one of the earliest and most important cosmogonic tracts in the early Brahminic literature, contains evidence suggesting it was closely related to a tradition of early Brahminic contemplation. A close reading of this text suggests that it was closely related to a tradition of early Brahminic contemplation. The poem Mai have been composed by contemplatives, but even if not, an argument can be made that it marks the beginning of the contemplative/meditative trend in Indian thought."[43]
    • Miller suggests that the composition of Nasadiya Sukta and Purusha Sukta arises from "the subtlest meditative stage, called absorption in mind and heart" which "involves enheightened experiences" through which seer "explores the mysterious psychic and cosmic forces...".[44]
    • Jacobsen writes that dhyana (meditation) is derived from the Vedic term dhih which refers to "visionary insight", "thought provoking vision".[44]
  46. ↑ Lamb 2011, t. 427.
  47. ↑ Whicher 1998, t. 13.
  48. ↑ Flood 1996, tt. 94–95.
  49. ↑ Larson 2008, tt. 34–35, 53.
  50. ↑ Wynne, Alexander (2004). "The Oral Transmission of the Early Buddhist Literature". Journal of the International Association of Buddhist Studies 27 (1): 97–128. http://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/jiabs/article/view/8945/2838.
  51. ↑ Donald Lopez (2004). Buddhist Scriptures. Penguin Books. pp. xi–xv. ISBN 978-0-14-190937-0
  52. ↑ Ancient Indian literature was transmitted and preserved through an oral tradition.[50] For example, the earliest written Pali Canon text is dated to the later part of the 1st century BCE, many centuries after the Buddha's death.[51]
  53. ↑ Samuel 2008, t. 8.
  54. ↑ 54.0 54.1 Mallinson & Singleton 2017.
  55. ↑ Werner 1998, t. 131.
  56. ↑ 56.0 56.1 Werner 1998.
  57. ↑ Richard Gombrich, "Theravada Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo." Routledge and Kegan Paul, 1988, p. 44.
  58. ↑ Barbara Stoler Miller, "Yoga: Discipline of Freedom: the Yoga Sutra Attributed to Patanjali; a Translation of the Text, with Commentary, Introduction, and Glossary of Keywords." University of California Press, 1996, p. 8.
  59. ↑ Mallinson, James. 2007. The Khecarīvidyā of Adinathā. London: Routledge. pp. 17–19.
  60. ↑ Mallinson 2012, tt. 20–21, "The Buddha himself is said to have tried both pressing his tongue to the back of his mouth, in a manner similar to that of the hathayogic khecarīmudrā, and ukkutikappadhāna, a squatting posture which Mai be related to hathayogic techniques such as mahāmudrā, mahābandha, mahāvedha, mūlabandha, and vajrāsana in which pressure is put on the perineum with the heel, in order to force upwards the breath or Kundalinī."
  61. ↑ Samuel 2008, tt. 31–32.
  62. ↑ Singleton 2010, tt. Chapter 1.
  63. ↑ 63.0 63.1 White 2011, tt. 5–6.
  64. ↑ Douglass, Laura (2011). "Thinking Through The Body: The Conceptualization Of Yoga As Therapy For Individuals With Eating Disorders". Academic Search Premier: 83. http://web.ebscohost.com.subzero.lib.uoguelph.ca/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=3&sid=1d8495be-1c1c-4423-ad48-1f6054f42876%40sessionmgr111&hid=103. Adalwyd 19 Chwefror 2013.
  65. ↑ Datta, Amaresh (1988). Encyclopaedia of Indian Literature: devraj to jyoti. Sahitya Akademi. t. 1809. ISBN 978-81-260-1194-0.
  66. ↑ Wynne 2007, tt. 3–4.
  67. ↑ On the dates of the Pali canon, Gregory Schopen writes, "We know, and have known for some time, that the Pali canon as we have it — and it is generally conceded to be our oldest source — cannot be taken back further than the last quarter of the first century BCE, the date of the Alu-vihara redaction, the earliest redaction we can have some knowledge of, and that — for a critical history — it can serve, at the very most, only as a source for the Buddhism of this period. But we also know that even this is problematic... In fact, it is not until the time of the commentaries of Buddhaghosa, Dhammapala, and others — that is to say, the fifth to sixth centuries CE — that we can know anything definite about the actual contents of [the Pali] canon."[66]
  68. ↑ Feuerstein, Georg (January–February 1988). "Introducing Yoga's Great Literary Heritage". Yoga Journal (78): 70–75.
  69. ↑ Charles R Lanman, The Hindu Yoga System, Harvard Theological Review, Volume XI, Number 4, Harvard University Press, pages 355–359
  70. ↑ Strabo, Geography Book XV, Chapter 1, see Sections 63–65, Loeb Classical Library edition, Harvard University Press, Translator: H. L. Jones
  71. ↑ Desmarais 2008.
  72. ↑ Original Sanskrit: साङ्ख्यं योगो लोकायतं च इत्यान्वीक्षिकी |
    English Translation: Arthasastra Book 1, Chapter 2 Kautiliya, R Shamasastry (Translator), page 9
  73. ↑ Olivelle, Patrick (2013), King, Governance, and Law in Ancient India: Kautilya's Arthasastra, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-989182-5, see Introduction
  74. ↑ 74.0 74.1 Lloyd Pflueger, Person Purity and Power in Yogasutra, in Theory and Practice of Yoga (Editor: Knut Jacobsen), Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120832329, pages 38–39
  75. ↑ 75.0 75.1 75.2 Burley 2012.
  76. ↑ Radhakrishnan & Moore 1967.
  77. ↑ Radhakrishnan 1971.
  78. ↑ Müller 1899.
  79. ↑ Mahapragya, Acharya (2004). "Foreword". Jain Yog. Aadarsh Saahitya Sangh.
  80. ↑ 80.0 80.1 Feuerstein 2002.
  81. ↑ Tulsi, Acharya (2004). "Blessings". Sambodhi. Aadarsh Saahitya Sangh. OCLC 39811791. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-05. Cyrchwyd 2021-12-17.
  82. ↑ Pragya, Samani Pratibha (2017), Prekṣā meditation : history and methods. PhD Thesis, SOAS, University of London, p. 42.
  83. ↑ For instance, Kamalashila (2003), p. 4, states that Buddhist meditation "includes any method of meditation that has Enlightenment as its ultimate aim." Likewise, Bodhi (1999) writes: "To arrive at the experiential realization of the truths it is necessary to take up the practice of meditation.... At the climax of such contemplation the mental eye … shifts its focus to the unconditioned state, Nibbana...." A similar although in some ways slightly broader definition is provided by Fischer-Schreiber et al. (1991), p. 142: "Meditation – general term for a multitude of religious practices, often quite different in method, but all having the same goal: to bring the consciousness of the practitioner to a state in which he can come to an experience of 'awakening,' 'liberation,' 'enlightenment.'" Kamalashila (2003) further allows that some Buddhist meditations are "of a more preparatory nature" (p. 4).
  84. ↑ The Pāli and Sanskrit word bhāvanā literally means "development" as in "mental development." For the association of this term with "meditation," see Epstein (1995), p. 105; and, Fischer-Schreiber et al. (1991), p. 20. As an example from a well-known discourse of the Pali Canon, in "The Greater Exhortation to Rahula" (Maha-Rahulovada Sutta, MN 62), Ven. Sariputta tells Ven. Rahula (in Pali, based on VRI, n.d.): ānāpānassatiṃ, rāhula, bhāvanaṃ bhāvehi. Thanissaro (2006) translates this as: "Rahula, develop the meditation [bhāvana] of mindfulness of in-&-out breathing." (Square-bracketed Pali word included based on Thanissaro, 2006, end note.)
  85. ↑ See, for example, Rhys Davids & Stede (1921–25), entry for "jhāna1"; Thanissaro (1997); as well as, Kapleau (1989), p. 385, for the derivation of the word "zen" from Sanskrit "dhyāna." PTS Secretary Dr. Rupert Gethin, in describing the activities of wandering ascetics contemporaneous with the Buddha, wrote:
    "...[T]here is the cultivation of meditative and contemplative techniques aimed at producing what might, for the lack of a suitable technical term in English, be referred to as 'altered states of consciousness'. In the technical vocabulary of Indian religious texts such states come to be termed 'meditations' ([Skt.:] dhyāna / [Pali:] jhāna) or 'concentrations' (samādhi); the attainment of such states of consciousness was generally regarded as bringing the practitioner to deeper knowledge and experience of the nature of the world." (Gethin, 1998, p. 10.)
  86. ↑ Analayo (2017), Early Buddhist Meditation Studies, Barre Center for Buddhist Studies, pp. 69-70, 80
  87. ↑ Thanissaro Bhikkhu, One Tool Among Many, The Place of Vipassana in Buddhist Practice, 1997.
  88. ↑ Buswell, Robert, ed. (2004), Encyclopedia of Buddhism, MacMillan, p. 889.
  89. ↑ Paul Williams (2008). Mahayana Buddhism: The Doctrinal Foundations. Routledge. pp. 68–69. ISBN 978-1-134-25056-1.
  90. ↑ 90.0 90.1 White 2014, t. xvi.
  91. ↑ Larson 2008.
  92. ↑ 92.0 92.1 Mallinson 2011, t. 770.
  93. ↑ Not to be confused with Ashtanga Vinyasa Yoga, a style of modern yoga using fluid transitions (vinyasas) between asanas.
  94. ↑ Hari Dass 1978.
  95. ↑ Whicher 1999, t. 320.
  96. ↑ Edwin Bryant (2011, Rutgers University), The Yoga Sutras of Patanjali IEP
  97. ↑ 97.0 97.1 Samuel 2008, t. 9.
  98. ↑ Mukunda Stiles, Tantra Yoga Secrets, Weiser, ISBN 978-1-57863-503-0, pages 3–7
  99. ↑ See Kriyananada, page 112.
  100. ↑ See Burley, page 73.
  101. ↑ See Introduction by Rosen, pp 1–2.
  102. ↑ See translation by Mallinson.
  103. ↑ Birch 2011
  104. ↑ White 2012, t. 57.
  105. ↑ Svatmarama & Akers 2002, tt. 1–7.
  106. ↑ Rosen 2012, tt. 3–4.
  107. ↑ Burley 2000, tt. ix–x, 6–12.
  108. ↑ Yeshe 2005, tt. 97–130.

Llyfryddiaeth

golygu

Ffynonellau

golygu

Gweler hefyd

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ioga&oldid=12082860"