Ffraid (santes)

Santes oedd Ffraid neu Brîd (Gwyddeleg: Naomh Bhríde neu Brigit, Saesneg: Bridget) (fl. 451 – 525) yn arweinydd cymuned Cristnogol yn Iwerddon. Ystyrir hi yn un o nawdd-saint Iwerddon gyda Padrig a Colum Cille. Mae nifer o eglwysi yng Nghymru hefyd wedi eu cysegru iddi.

Ffraid
Ganwyd	451, 453  Faughart
Bu farw	1 Chwefror 523  Cill Dara
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	lleian, esgob
Swydd	abades
Dydd gŵyl	1 Chwefror

Croes gwellt Brid o Cil Dara

Y buchedd cynharaf yw Vita Brigitae gan Cogitosus, gwaith y credir ei fod yn dyddio i tua 650. Yn ôl traddodiad ganed Ffraid yn Faughart ger Dundalk, Swydd Louth. Roedd ei thad, Dubhthach, yn bagan, tra'r oedd ei mam, Brocca, yn gaethferch Bictaidd oedd wedi ei bedyddio gan Sant Padrig. Mae hanes amdani, pan yn blentyn, yn gwerthu cleddyf gwerthfawr ei thad gan ddefnyddio yr arian a'i cafodd i fwydo tlodion a mabwysiadwyd hi fel nawdd-santes y Mudiad Heddwch yn Iwerddon yn ail haner y 20g. Gelwir Brîd weithiau yn 'Mair y Gaeliaid' yn Iwerddon. Mae traddodiad amdani yn dweud eu fod hi yn arfer gwneud croes allan o wellt er mwyn esbonio am groeshoeliad Iesu i'r werin. Yn Iwerddon mae hi'n nawdd-santes y tân a'r aelwyd.

Ffenestr Eglwys Llansantffraid, Ceredigion

Mynnodd Ffraid dilyn ffydd ei mam, a chredir iddi sefydlu ei chymuned gyntaf yn Clara, Swydd Offaly. Tua 470 sefydlodd cymuned Cristnogol, i ddynion a menywod, yn Kildare. Daeth Abaty Kildare yn enwog trwy Ewrop. Bu farw yno tua 525 a'i chladdu ger yr allor, ond yn ddiweddarch symudwyd ei gweddillion.

Mae chwedl poblogaidd yn dweud fod hi oedd y byd-wraig a cynorthwyodd Mair wrth iddi esgor a'r Iesu. Ni all y Brîd hon fod Brîd o Cildara ond efallai y mae yn tystiolaeth i gymorth arhoddwyd gan santesau i famau oedd yn esgor.

Ystyrir Ffraid fel nawdd-santes Trearddur ar Ynys Môn, lle mae chwedl amdani yn croesi'r môr o Iwerddon ar dywarchen. Wedi iddi lanio tyfodd y dywarchen yn fryncyn, ac adeiladodd hi gapel arno; gelwir y safle yn Tywyn y Capel. Ceir gweddillion mynwent Gristionogol gynnar yma. Ceir yr un chwedl yn gysylltiedig ag aber Afon Conwy, lle ceir un o'r pentrefi o'r enw Llansanffraid, sef Llansanffraid Glan Conwy. Ceir hefyd Llansanffraid-ym-Mechain ym Mhowys a Llansanffraid Glyn Ceiriog, a hefyd Sain Ffrêd yn Sir Benfro a Llansanffraid-ar-Elai ym Mro Morgannwg.

Sylwodd Emrys George Bowen at y ffaith fod Ffraid yw'r unig un o'r saint Celtaidd gyda llefydd wedi cysegru iddi ar draws Cymru, yn lle cyfuno'r cysegriadau i gyd mewn un ardal. Awgrymodd dau reswm am hwn. Efallai daeth nifer o disgyblion Brîd i Gymru a daeth cysegriad i Brîd yn cyfysyr i gysegriad i un o'r santesau Gwyddelig. Efallai fod mwy nag un santes o'r un enw. Mae Brîd yn mwy cyffredin yn y dde a Ffraid yn y gogledd. Ar benrhyn Llŷn ac yn ardal Llansanffraid Glan Conwy mae traddodiad leol yn cyfeirio at Ffraid fel nawdd-santes pysgotwyr; teyrned i santes leol efallai. Meddai Henken fod hanesion a htraddodiadau cysylltiedig a Brîd o Cildara, a rhai am Brigitta o Sweden wedi cymysgu i'r fath raddau gyda santes, neu santesau brodorol fel nid oes modd eu gwahanu.

Cysylltiad gyda'r Ffraid Baganaidd

Oherwydd ei bod yn rhannu'i henw a'i gŵyl gyda'r dduwies Baganaidd Brigid, mae rhai pobl o'r farn fod y Santes Ffraid yn greadigaeth a seilir yn rhannol neu yn gyfan gwbl ar y ffigur Paganaidd, er mwyn trosi'r Celtiaid i Gristnogaeth; roedd y dröedigaeth grefyddol o ffigurau a thraddodiadau Paganaidd yn arfer cyffredin. Sut bynnag, y mae'n bosibl y cafodd yr ŵyl ei henwi ar ei hôl hi. Cafodd cenhadon Cristionogol wrthwynebiad wrth bregethu'r Efengyl yn Iwerddon.

Mewn Neo-baganiaeth, caiff Ffraid ei dathlu ar adeg pan yw'r haul yn tyfu a gorfod cael ei annog trwy fisoedd o aeaf oer. Gŵyl y Canhwyllau (Imbolc) yw'r ŵyl Baganaidd ar gyfer y dathliad hwn, a dathlir ef gan danio canhwyllau i symboleiddio'r broses bwysig hon. Cafodd ei gŵyl ei hychwanegu i'r calendr i gyd-ddigwydd gyda Gŵyl Fair y Canhwyllau, dydd pan mae Catholigion yn dathlu gŵyl puredigaeth y Forwyn Fair, a ddathlir gyda seremoni mewn golau cannwyll.

Eglwysi ac enwau llefydd

Rhestr Wicidata:

Diweddarwch y rhestr nawr | WQS | Chwiliwch am ddelweddau

#	Eglwys neu Gymuned	Delwedd	Cyfesurynnau	Lleoliad	Wicidata
1	Bae Sain Ffraid		51.784°N 5.207°W / 51.784; -5.207	Sir Benfro	Q1426232
2	Birgitta o Sweden				Q204996
3	Bothwell Parish Church		55.80331°N 4.068°W / 55.80331; -4.068	De Swydd Lanark	Q28820889
4	Bridstow		51.92°N 2.605°W / 51.92; -2.605	Swydd Henffordd	Q3784039
5	Brigid of Kildare Chapel (Kronenburg)		50.36081°N 6.47759°E / 50.36081; 6.47759	Dahlem	Q19820309
6	Brigid's cross				Q3003581
7	Brigidakapel		50.768636111111114°N 5.809375°E / 50.768636111111114; 5.809375	Eijsden-Margraten	Q17442534
8	Brigidakapelle		50.69212°N 6.10851°E / 50.69212; 6.10851	Raeren	Q115219218
9	Brigidastraat		50.7693°N 5.8173°E / 50.7693; 5.8173	Eijsden-Margraten	Q18971192
10	Brigidine Sisters				Q916840
11	Brigittengäßchen			Altstadt-Nord	Q109333669
12	Cannistown Church		53.618516°N 6.667914°W / 53.618516; -6.667914	Swydd Meath	Q28232177
13	Cappella di Santa Brigida		44.578465°N 7.458148°E / 44.578465; 7.458148	Piasco	Q90681260
14	Chapel of Saint Brigid		50.662444444444446°N 6.055944444444444°E / 50.662444444444446; 6.055944444444444	Eupen	Q130706254
15	Chapelle Sainte-Brigide		50.40054°N 4.69888°E / 50.40054; 4.69888	Fosses-la-Ville	Q2957080
16	Church of Grüfflingen		50.2239°N 6.088878°E / 50.2239; 6.088878	Burg-Reuland	Q13103592
17	Church of St Bridget		50.8025°N 4.4406°W / 50.8025; -4.4406	Bridgerule	Q17527433
18	Church of St Bridget		50.6855°N 4.1056°W / 50.6855; -4.1056	Bridestowe	Q17537626
19	Eglwys Sant Bridget		52.184685°N 3.318229°W / 52.184685; -3.318229		Q114773928
20	Eglwys Santes Ffraed		52.2854°N 4.18221°W / 52.2854; -4.18221	Llansantffraid	Q17744046
21	Eglwys Santes Ffraed		51.903058°N 3.2770284°W / 51.903058; -3.2770284	Tal-y-bont ar Wysg	Q29498483
22	Eglwys Santes Ffraid		53.3966°N 2.93414°W / 53.3966; -2.93414	Dinas Lerpwl	Q5117032
23	Eglwys Santes Ffraid		51.5351°N 3.02163°W / 51.5351; -3.02163	Casnewydd	Q17741341
24	Eglwys Santes Ffraid		52.7755°N 3.15701°W / 52.7755; -3.15701	Llansantffraid (cymuned)	Q17741371
25	Eglwys Santes Ffraid		51.539459°N 3.5920429°W / 51.539459; -3.5920429	Llansanffraid-ar-Ogwr	Q29489733
26	Eglwys Santes Ffraid		51.490251°N 3.3022887°W / 51.490251; -3.3022887	Sain Siorys	Q29491634
27	Eglwys Santes Ffraid		52.982085°N 3.3251748°W / 52.982085; -3.3251748	Corwen	Q29493285
28	Eglwys Santes Ffraid		52.297496°N 3.5150911°W / 52.297496; -3.5150911	Rhayader	Q29493888
29	Eglwys Santes Ffraid		51.753128°N 5.1850138°W / 51.753128; -5.1850138	Marloes a Sain Ffraid	Q29496806
30	Eglwys Santes Ffraid		51.602199°N 2.8266908°W / 51.602199; -2.8266908	Caer-went	Q29500193
31	Eglwys Santes Ffraid		52.937441°N 3.1848024°W / 52.937441; -3.1848024	Llansantffraid Glyn Ceiriog	Q29504468
32	Eglwys Santes Ffraid a Sant Cwyfan		53.303°N 3.41784°W / 53.303; -3.41784	Diserth	Q17741403
33	Eglwys St Bridget		51.4119°N 2.7678°W / 51.4119; -2.7678	Brockley	Q5117379
34	Eglwys St Bridget		51.4632°N 3.59329°W / 51.4632; -3.59329	Saint-y-brid Saint-y-brid	Q17744432
35	Eglwys St Bridget, Brigham		54.6651°N 3.4189°W / 54.6651; -3.4189	Brigham	Q7592717
36	Eglwys St Bridget, Calder Bridge		54.4407°N 3.479°W / 54.4407; -3.479	Ponsonby	Q7592718
37	Eglwys St Ffraid		53.268363°N 3.7947678°W / 53.268363; -3.7947678	Bwrdeistref Sirol Conwy	Q29480871
38	Eglwys y Santes Ffraid		51.879°N 2.79155°W / 51.879; -2.79155	Llangatwg Feibion Afel	Q7587367
39	Eglwys y Santes Ffraid		51.2983°N 3.00999°W / 51.2983; -3.00999	Brean	Q17553409
40	Eglwys y Santes Ffraid		51.785°N 2.93319°W / 51.785; -2.93319	Llanofer	Q17744109
41	Feast of Saint Brigid (Bride)				Q130237311
42	Kilbride, Swydd Westmeath		53.44222222°N 7.32777778°W / 53.44222222; -7.32777778 53.4447351°N 7.329891°W / 53.4447351; -7.329891	Swydd Westmeath Fartullagh	Q22084050
43	Kildare Cathedral		53.157875°N 6.911398°W / 53.157875; -6.911398	Cill Dara	Q2942469
44	Kilree		52.518108°N 7.268573°W / 52.518108; -7.268573	Swydd Kilkenny	Q3320296
45	Kirche St. Brigitta		50.357504°N 6.33463°E / 50.357504; 6.33463	Büllingen	Q59707351
46	Llansanffraid Glan Conwy		53.268°N 3.796°W / 53.268; -3.796 53.266666666667°N 3.8°W / 53.266666666667; -3.8 53.26073°N 3.7817°W / 53.26073; -3.7817	Bwrdeistref Sirol Conwy Clwyd	Q5566589
47	Llansantffraed (Aberhonddu)		51.902°N 3.277°W / 51.902; -3.277	Tal-y-bont ar Wysg	Q6661758
48	Llansantffraid		52.285°N 4.183°W / 52.285; -4.183	Ceredigion	Q6661753
49	Llansantffraid (cymuned)		52.77284°N 3.16095°W / 52.77284; -3.16095	Powys	Q13129671
50	Llansantffraid Glyn Ceiriog		52.9322°N 3.1839°W / 52.9322; -3.1839	Bwrdeistref Sirol Wrecsam	Q5572835
51	Our Lady and St Brigid's Church, Northfield		52.411°N 1.97673°W / 52.411; -1.97673	Northfield	Q20127966
52	Plaza de Santa Brígida		41.6564490985414°N 4.72738802433014°W / 41.6564490985414; -4.72738802433014	Valladolid	Q118108528
53	Sain Ffrêd		51.753°N 5.185°W / 51.753; -5.185	Sir Benfro	Q7592714
54	Saint Brigid chapel		46.38889056129758°N 11.135076520007331°E / 46.38889056129758; 11.135076520007331	Amblar-Don	Q104767317
55	Saint Brigid church		46.019222222222°N 11.104777777778°E / 46.019222222222; 11.104777777778	Trento	Q59712160
56	Saint Brigid church		46.05414949003253°N 11.414235130585212°E / 46.05414949003253; 11.414235130585212	Roncegno Terme	Q81406768
57	Saint Brigid church		46.38998216738241°N 11.135934172896416°E / 46.38998216738241; 11.135934172896416	Amblar-Don	Q104767340
58	Saint Brigid's Church		45.4314°N 75.6906°W / 45.4314; -75.6906	Ottawa	Q4505141
59	Saint Brigid's Well		52.7903396°N 7.3632748°W / 52.7903396; -7.3632748	Swydd Kilkenny Aharney	Q126436485
60	Saint Brigid's Well		52.3184829°N 7.2600183°W / 52.3184829; -7.2600183	Swydd Kilkenny Pollrone Afaddy	Q126487395
61	Sankt Brigida		48.9194°N 11.2022°E / 48.9194; 11.2022	Pollenfeld	Q14912286
62	Santa Brigida		43.85234444°N 11.39493333°E / 43.85234444; 11.39493333	Pontassieve	Q3672896
63	Santa Brigida, Piacenza		45.05364°N 9.68889°E / 45.05364; 9.68889 45.053597°N 9.688899°E / 45.053597; 9.688899	Piacenza	Q124570696
64	Santuario della Beata Vergine Addolorata		45.9816°N 9.621465°E / 45.9816; 9.621465	Santa Brigida	Q3949642
65	Sint-Antonius van Padua en Brigidakerk		51.404747°N 5.209506°E / 51.404747; 5.209506	Bladel	Q3988423
66	Sint-Brigidabron		50.77126°N 5.80748°E / 50.77126; 5.80748	Eijsden-Margraten	Q2690389
67	Sint-Brigidakerk		51.059°N 5.27278°E / 51.059; 5.27278	Beringen	Q1920214
68	Sint-Brigidakerk		50.768631°N 5.809153°E / 50.768631; 5.809153	Eijsden-Margraten	Q7477373
69	Sint-Lambertuskerk		51.72388°N 5.91623°E / 51.72388; 5.91623	Mook en Middelaar	Q17436394
70	St Bride's Chapel		55.5583°N 3.84718°W / 55.5583; -3.84718	De Swydd Lanark	Q2788158
71	St Bride's Church, City of London		51.513777777777776°N 0.10575°W / 51.513777777777776; -0.10575	Dinas Llundain	Q1112579
72	St Bride's Church, East Kilbride		55.7629234958366°N 4.16830706911183°W / 55.7629234958366; -4.16830706911183	De Swydd Lanark	Q11839003
73	St Bride's Church, Glasgow		55.8799°N 4.30478°W / 55.8799; -4.30478	Dinas Glasgow	Q7592708
74	St Bride's Church, Liverpool		53.397°N 2.969°W / 53.397; -2.969	Dinas Lerpwl	Q7592709
75	St Bridget's Church, West Kirby		53.3687°N 3.1763°W / 53.3687; -3.1763	Bwrdeistref Fetropolitan Cilgwri	Q7592720
76	St Bridget's Kirk		56.0398°N 3.3345°W / 56.0398; -3.3345	Fife	Q1836683
77	St Briget's Well		52.3689138°N 7.0589943°W / 52.3689138; -7.0589943	Swydd Kilkenny Kilbride	Q126681256
78	St Brigid's Church, Kilbirnie		55.7525°N 4.68638889°W / 55.7525; -4.68638889	Gogledd Swydd Ayr	Q16985281
79	St Brigid's Church, Perth		31.9441°S 115.853°E / -31.9441; 115.853	Gorllewin Awstralia City of Perth	Q7592723
80	St Brigid's Church, Red Hill		27.4574°S 153.01°E / -27.4574; 153.01	Queensland	Q7592726
81	St Brigid's Church, Stuart		19.3489°S 146.8346°E / -19.3489; 146.8346	Queensland	Q24189919
82	St Brigid's Well		52.6115585°N 7.3565632°W / 52.6115585; -7.3565632	Swydd Kilkenny Ballycallan Toberbreedia	Q126487358
83	St Brigids Catholic Church, Rosewood		27.6408°S 152.5944°E / -27.6408; 152.5944	Queensland	Q24089827
84	St Thomas' Well		52.32063°N 7.26833°W / 52.32063; -7.26833	Swydd Kilkenny	Q126486300
85	St. Bridget's Well		52.5426666°N 7.3038835°W / 52.5426666; -7.3038835	Swydd Kilkenny Newtown (Shea) Earlstown	Q126454471
86	St. Bridget’s Well		52.446827°N 7.366059°W / 52.446827; -7.366059	Swydd Kilkenny Tullahought	Q126485854
87	St. Brigid Island		66.41833333333334°S 67.12638888888888°W / -66.41833333333334; -67.12638888888888	Ardal Cytundeb Antarctig	Q95944406
88	St. Brigid's Church, Straffan		53.312573°N 6.608696°W / 53.312573; -6.608696	Straffan	Q55886375
89	St. Brigid's Roman Catholic Church		40.7253°N 73.9808°W / 40.7253; -73.9808	Manhattan	Q7587375
90	St. Brigida		50.4967°N 6.45856°E / 50.4967; 6.45856	Hellenthal	Q2317698
91	St. Brigida		52.0302°N 7.10487°E / 52.0302; 7.10487	Legden	Q2317704
92	St. Brigida		50.72652°N 6.45553°E / 50.72652; 6.45553	Kreuzau	Q27478740
93	St. Brigida		50.17652777777778°N 6.766305555555555°E / 50.17652777777778; 6.766305555555555	Oberstadtfeld	Q95196826
94	St. Brigida (Baal)		51.03375°N 6.27878°E / 51.03375; 6.27878		Q50691373
95	St. Brigiden		50.9384°N 6.96114°E / 50.9384; 6.96114	Altstadt-Nord	Q1549854
96	St. Brigitta		48.41295°N 7.89569°E / 48.41295; 7.89569	Hohberg	Q19963132
97	Tobar Brigid		52.414575°N 7.371152°W / 52.414575; -7.371152	Swydd Kilkenny Kilmacoliver	Q126919343
98	Tobar Bríde		52.536488°N 6.9604757°W / 52.536488; -6.9604757 52.53738°N 6.96051°W / 52.53738; -6.96051	Swydd Kilkenny Graiguenamanagh Brandondale	Q126888633
99	Toberbride		52.5214964°N 7.2674769°W / 52.5214964; -7.2674769	Swydd Kilkenny Kells	Q122222699
100	Toberbride		52.5295948°N 7.4123852°W / 52.5295948; -7.4123852	Swydd Kilkenny Callan Baunta Commons	Q122258940

Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.