Ffraid (santes)

Santes oedd Ffraid neu Brîd (Gwyddeleg: Naomh Bhríde neu Brigit, Saesneg: Bridget) (fl. 451 – 525) yn arweinydd cymuned Cristnogol yn Iwerddon. Ystyrir hi yn un o nawdd-saint Iwerddon gyda Padrig a Colum Cille. Mae nifer o eglwysi yng Nghymru hefyd wedi eu cysegru iddi.

Ffraid
Ganwyd	451  Faughart
Bu farw	1 Chwefror 523  Cill Dara
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	lleian
Swydd	abades
Dydd gŵyl	1 Chwefror

Croes gwellt Brid o Cil Dara

Y buchedd cynharaf yw Vita Brigitae gan Cogitosus, gwaith y credir ei fod yn dyddio i tua 650. Yn ôl traddodiad ganed Ffraid yn Faughart ger Dundalk, Swydd Louth. Roedd ei thad, Dubhthach, yn bagan, tra'r oedd ei mam, Brocca, yn gaethferch Bictaidd oedd wedi ei bedyddio gan Sant Padrig. Mae hanes amdani, pan yn blentyn, yn gwerthu cleddyf gwerthfawr ei thad gan ddefnyddio yr arian a'i cafodd i fwydo tlodion a mabwysiadwyd hi fel nawdd-santes y Mudiad Heddwch yn Iwerddon yn ail haner y 20g. Gelwir Brîd weithiau yn 'Mair y Gaeliaid' yn Iwerddon. Mae traddodiad amdani yn dweud eu fod hi yn arfer gwneud croes allan o wellt er mwyn esbonio am groeshoeliad Iesu i'r werin. Yn Iwerddon mae hi'n nawdd-santes y tân a'r aelwyd.

Ffenestr Eglwys Llansantffraid, Ceredigion

Mynnodd Ffraid dilyn ffydd ei mam, a chredir iddi sefydlu ei chymuned gyntaf yn Clara, Swydd Offaly. Tua 470 sefydlodd cymuned Cristnogol, i ddynion a menywod, yn Kildare. Daeth Abaty Kildare yn enwog trwy Ewrop. Bu farw yno tua 525 a'i chladdu ger yr allor, ond yn ddiweddarch symudwyd ei gweddillion.

Mae chwedl poblogaidd yn dweud fod hi oedd y byd-wraig a cynorthwyodd Mair wrth iddi esgor a'r Iesu. Ni all y Brîd hon fod Brîd o Cildara ond efallai y mae yn tystiolaeth i gymorth arhoddwyd gan santesau i famau oedd yn esgor.

Ystyrir Ffraid fel nawdd-santes Trearddur ar Ynys Môn, lle mae chwedl amdani yn croesi'r môr o Iwerddon ar dywarchen. Wedi iddi lanio tyfodd y dywarchen yn fryncyn, ac adeiladodd hi gapel arno; gelwir y safle yn Tywyn y Capel. Ceir gweddillion mynwent Gristionogol gynnar yma. Ceir yr un chwedl yn gysylltiedig ag aber Afon Conwy, lle ceir un o'r pentrefi o'r enw Llansanffraid, sef Llansanffraid Glan Conwy. Ceir hefyd Llansanffraid-ym-Mechain ym Mhowys a Llansanffraid Glyn Ceiriog, a hefyd Sain Ffrêd yn Sir Benfro a Llansanffraid-ar-Elai ym Mro Morgannwg.

Sylwodd Emrys George Bowen at y ffaith fod Ffraid yw'r unig un o'r saint Celtaidd gyda llefydd wedi cysegru iddi ar draws Cymru, yn lle cyfuno'r cysegriadau i gyd mewn un ardal. Awgrymodd dau reswm am hwn. Efallai daeth nifer o disgyblion Brîd i Gymru a daeth cysegriad i Brîd yn cyfysyr i gysegriad i un o'r santesau Gwyddelig. Efallai fod mwy nag un santes o'r un enw. Mae Brîd yn mwy cyffredin yn y dde a Ffraid yn y gogledd. Ar benrhyn Llŷn ac yn ardal Llansanffraid Glan Conwy mae traddodiad leol yn cyfeirio at Ffraid fel nawdd-santes pysgotwyr; teyrned i santes leol efallai. Meddai Henken fod hanesion a htraddodiadau cysylltiedig a Brîd o Cildara, a rhai am Brigitta o Sweden wedi cymysgu i'r fath raddau gyda santes, neu santesau brodorol fel nid oes modd eu gwahanu.

Cysylltiad gyda'r Ffraid Baganaidd

Oherwydd ei bod yn rhannu'i henw a'i gŵyl gyda'r dduwies Baganaidd Brigid, mae rhai pobl o'r farn fod y Santes Ffraid yn greadigaeth a seilir yn rhannol neu yn gyfan gwbl ar y ffigur Paganaidd, er mwyn trosi'r Celtiaid i Gristnogaeth; roedd y dröedigaeth grefyddol o ffigurau a thraddodiadau Paganaidd yn arfer cyffredin. Sut bynnag, y mae'n bosibl y cafodd yr ŵyl ei henwi ar ei hôl hi. Cafodd cenhadon Cristionogol wrthwynebiad wrth bregethu'r Efengyl yn Iwerddon.

Mewn Neo-baganiaeth, caiff Ffraid ei dathlu ar adeg pan yw'r haul yn tyfu a gorfod cael ei annog trwy fisoedd o aeaf oer. Gŵyl y Canhwyllau (Imbolc) yw'r ŵyl Baganaidd ar gyfer y dathliad hwn, a dathlir ef gan danio canhwyllau i symboleiddio'r broses bwysig hon. Cafodd ei gŵyl ei hychwanegu i'r calendr i gyd-ddigwydd gyda Gŵyl Fair y Canhwyllau, dydd pan mae Catholigion yn dathlu gŵyl puredigaeth y Forwyn Fair, a ddathlir gyda seremoni mewn golau cannwyll.

Eglwysi ac enwau llefydd

Rhestr Wicidata:

Diweddarwch y rhestr nawr | WQS | Chwiliwch am ddelweddau

#	Eglwys neu Gymuned	Delwedd	Cyfesurynnau	Lleoliad	Wicidata
1	Bae Sain Ffraid		51.784°N 5.207°W / 51.784; -5.207	Sir Benfro	Q1426232
2	Bothwell Parish Church		55.80331°N 4.068°W / 55.80331; -4.068	De Swydd Lanark	Q28820889
3	Bridstow		51.92°N 2.605°W / 51.92; -2.605	Swydd Henffordd	Q3784039
4	Brigid of Kildare Chapel (Kronenburg)		50.36081°N 6.47759°E / 50.36081; 6.47759	Dahlem	Q19820309
5	Brigid's cross				Q3003581
6	Brigidakapel		50.768636111111114°N 5.809375°E / 50.768636111111114; 5.809375	Eijsden-Margraten	Q17442534
7	Brigidine Sisters				Q916840
8	Cannistown Church		53.618516°N 6.667914°W / 53.618516; -6.667914	Swydd Meath	Q28232177
9	Cappella di Santa Brigida		44.578465°N 7.458148°E / 44.578465; 7.458148	Piasco	Q90681260
10	Church of St Bridget		50.8025°N 4.4406°W / 50.8025; -4.4406	Bridgerule	Q17527433
11	Church of St Bridget		50.6855°N 4.1056°W / 50.6855; -4.1056	Bridestowe	Q17537626
12	Church of St Bridget		51.602199°N 2.8266908°W / 51.602199; -2.8266908	Caer-went	Q29500193
13	Eglwys Saint Bridget		53.3966°N 2.93414°W / 53.3966; -2.93414	Dinas Lerpwl	Q5117032
14	Eglwys Sant Bridget		52.184685°N 3.318229°W / 52.184685; -3.318229		Q114773928
15	Eglwys Santes Ffraed		52.2854°N 4.18221°W / 52.2854; -4.18221	Llansantffraid	Q17744046
16	Eglwys Santes Ffraed		51.903058°N 3.2770284°W / 51.903058; -3.2770284	Tal-y-bont ar Wysg	Q29498483
17	Eglwys Santes Ffraid		51.5351°N 3.02163°W / 51.5351; -3.02163	Casnewydd	Q17741341
18	Eglwys Santes Ffraid		52.7755°N 3.15701°W / 52.7755; -3.15701	Llansantffraid (cymuned)	Q17741371
19	Eglwys Santes Ffraid		51.539459°N 3.5920429°W / 51.539459; -3.5920429	Llansanffraid-ar-Ogwr	Q29489733
20	Eglwys Santes Ffraid		52.982085°N 3.3251748°W / 52.982085; -3.3251748	Corwen	Q29493285
21	Eglwys Santes Ffraid		52.297496°N 3.5150911°W / 52.297496; -3.5150911	Rhayader	Q29493888
22	Eglwys Santes Ffraid		51.753128°N 5.1850138°W / 51.753128; -5.1850138	Marloes a Sain Ffraid	Q29496806
23	Eglwys Santes Ffraid		52.937441°N 3.1848024°W / 52.937441; -3.1848024	Llansantffraid Glyn Ceiriog	Q29504468
24	Eglwys Santes Ffraid a Sant Cwyfan		53.303°N 3.41784°W / 53.303; -3.41784	Diserth, Sir Ddinbych	Q17741403
25	Eglwys St Bridget		51.4119°N 2.7678°W / 51.4119; -2.7678	Brockley	Q5117379
26	Eglwys St Bridget		51.4632°N 3.59329°W / 51.4632; -3.59329	Saint-y-brid Saint-y-brid	Q17744432
27	Eglwys St Bridget, Brigham		54.6651°N 3.4189°W / 54.6651; -3.4189	Brigham	Q7592717
28	Eglwys St Bridget, Calder Bridge		54.4407°N 3.479°W / 54.4407; -3.479	Ponsonby	Q7592718
29	Eglwys St Ffraid		53.268363°N 3.7947678°W / 53.268363; -3.7947678	Bwrdeistref Sirol Conwy	Q29480871
30	Eglwys St Ffraid		51.490251°N 3.3022887°W / 51.490251; -3.3022887	Sain Siorys	Q29491634
31	Eglwys y Santes Ffraid		51.879°N 2.79155°W / 51.879; -2.79155	Llangatwg Feibion Afel	Q7587367
32	Eglwys y Santes Ffraid		51.2983°N 3.00999°W / 51.2983; -3.00999	Brean	Q17553409
33	Eglwys y Santes Ffraid		51.785°N 2.93319°W / 51.785; -2.93319	Llanofer	Q17744109
34	Kilbride, Swydd Westmeath		53.44222222°N 7.32777778°W / 53.44222222; -7.32777778	Swydd Westmeath	Q22084050
35	Kildare Cathedral		53.157875°N 6.911398°W / 53.157875; -6.911398	Cill Dara	Q2942469
36	Kirche St. Brigitta		50.357504°N 6.33463°E / 50.357504; 6.33463	Büllingen	Q59707351
37	Llansanffraid Glan Conwy		53.268°N 3.796°W / 53.268; -3.796 53.266666666667°N 3.8°W / 53.266666666667; -3.8 53.26073°N 3.7817°W / 53.26073; -3.7817	Bwrdeistref Sirol Conwy Clwyd	Q5566589
38	Llansantffraed (Aberhonddu)		51.902°N 3.277°W / 51.902; -3.277	Tal-y-bont ar Wysg	Q6661758
39	Llansantffraid		52.285°N 4.183°W / 52.285; -4.183	Ceredigion	Q6661753
40	Llansantffraid (cymuned)		52.77284°N 3.16095°W / 52.77284; -3.16095	Powys	Q13129671
41	Llansantffraid Glyn Ceiriog		52.9322°N 3.1839°W / 52.9322; -3.1839	Bwrdeistref Sirol Wrecsam	Q5572835
42	Our Lady and St Brigid's Church, Northfield		52.411°N 1.97673°W / 52.411; -1.97673	Northfield	Q20127966
43	Sain Ffrêd		51.753°N 5.185°W / 51.753; -5.185	Sir Benfro	Q7592714
44	Saint Brigid chapel		46.38889056129758°N 11.135076520007331°E / 46.38889056129758; 11.135076520007331	Amblar-Don	Q104767317
45	Saint Brigid church		46.019222222222°N 11.104777777778°E / 46.019222222222; 11.104777777778	Trento	Q59712160
46	Saint Brigid church		46.05414949003253°N 11.414235130585212°E / 46.05414949003253; 11.414235130585212	Roncegno Terme	Q81406768
47	Saint Brigid church		46.38998216738241°N 11.135934172896416°E / 46.38998216738241; 11.135934172896416	Amblar-Don	Q104767340
48	Saint Brigid's Church		45.4314°N 75.6906°W / 45.4314; -75.6906	Ottawa	Q4505141
49	Sankt Brigida		48.9194°N 11.2022°E / 48.9194; 11.2022	Bafaria	Q14912286
50	Santa Brigida		43.85234444°N 11.39493333°E / 43.85234444; 11.39493333	Pontassieve	Q3672896
51	Santuario della Beata Vergine Addolorata		45.9816°N 9.621465°E / 45.9816; 9.621465	Santa Brigida	Q3949642
52	Sint-Antonius van Padua en Brigidakerk		51.404747°N 5.209506°E / 51.404747; 5.209506	Bladel	Q3988423
53	Sint-Brigidabron		50.77126°N 5.80748°E / 50.77126; 5.80748	Eijsden-Margraten	Q2690389
54	Sint-Brigidakerk		51.059°N 5.27278°E / 51.059; 5.27278	Beringen	Q1920214
55	Sint-Brigidakerk		50.768631°N 5.809153°E / 50.768631; 5.809153	Eijsden-Margraten	Q7477373
56	Sint-Lambertuskerk		51.72388°N 5.91623°E / 51.72388; 5.91623	Mook en Middelaar	Q17436394
57	St Bride's Church		55.5583°N 3.84718°W / 55.5583; -3.84718	De Swydd Lanark	Q2788158
58	St Bride's Church, City of London		51.513777777777776°N 0.10575°W / 51.513777777777776; -0.10575	Dinas Llundain	Q1112579
59	St Bride's Church, East Kilbride		55.7629234958366°N 4.16830706911183°W / 55.7629234958366; -4.16830706911183	De Swydd Lanark	Q11839003
60	St Bride's Church, Glasgow		55.8799°N 4.30478°W / 55.8799; -4.30478	Dinas Glasgow	Q7592708
61	St Bride's Church, Liverpool		53.397°N 2.969°W / 53.397; -2.969	Dinas Lerpwl	Q7592709
62	St Bridget's Church, West Kirby		53.3687°N 3.1763°W / 53.3687; -3.1763	West Kirby Bwrdeistref Fetropolitan Cilgwri	Q7592720
63	St Bridget's Kirk		56.0398°N 3.3345°W / 56.0398; -3.3345	Fife	Q1836683
64	St Brigid's Church, Kilbirnie		55.7525°N 4.68638889°W / 55.7525; -4.68638889	Gogledd Swydd Ayr	Q16985281
65	St Brigid's Church, Perth		31.9441°S 115.853°E / -31.9441; 115.853	Gorllewin Awstralia City of Perth	Q7592723
66	St. Brigid Island		66.41833333333334°S 67.12638888888888°W / -66.41833333333334; -67.12638888888888		Q95944406
67	St. Brigid's Church, Straffan		53.312573°N 6.608696°W / 53.312573; -6.608696	Straffan	Q55886375
68	St. Brigid's Roman Catholic Church		40.7253°N 73.9808°W / 40.7253; -73.9808	Manhattan	Q7587375
69	St. Brigida		50.4967°N 6.45856°E / 50.4967; 6.45856	Hellenthal	Q2317698
70	St. Brigida		52.0302°N 7.10487°E / 52.0302; 7.10487	Legden	Q2317704
71	St. Brigida		50.72652°N 6.45553°E / 50.72652; 6.45553	Kreuzau	Q27478740
72	St. Brigida		50.17652777777778°N 6.766305555555555°E / 50.17652777777778; 6.766305555555555	Oberstadtfeld	Q95196826
73	St. Brigida (Baal)		51.03375°N 6.27878°E / 51.03375; 6.27878		Q50691373
74	St. Brigiden		50.9384°N 6.96114°E / 50.9384; 6.96114	Altstadt-Nord	Q1549854
75	St. Brigitta		48.41295°N 7.89569°E / 48.41295; 7.89569		Q19963132

Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.