Ffraid (santes)

santes, abades ac un o nawddseintiau Iwerddon

Santes oedd Ffraid neu Brîd (Gwyddeleg: Naomh Bhríde neu Brigit, Saesneg: Bridget) (fl. 451 – 525) yn arweinydd cymuned Cristnogol yn Iwerddon. Ystyrir hi yn un o nawdd-saint Iwerddon gyda Padrig a Colum Cille. Mae nifer o eglwysi yng Nghymru hefyd wedi eu cysegru iddi.

Ffraid
Stbrigid.jpg
Ganwyd451 Edit this on Wikidata
Faughart Edit this on Wikidata
Bu farw1 Chwefror 523 Edit this on Wikidata
Cill Dara Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethlleian Edit this on Wikidata
Swyddabades Edit this on Wikidata
Dydd gŵyl1 Chwefror Edit this on Wikidata
Croes gwellt Brid o Cil Dara

Y buchedd cynharaf yw Vita Brigitae gan Cogitosus, gwaith y credir ei fod yn dyddio i tua 650. Yn ôl traddodiad ganed Ffraid yn Faughart ger Dundalk, Swydd Louth. Roedd ei thad, Dubhthach, yn bagan, tra'r oedd ei mam, Brocca, yn gaethferch Bictaidd oedd wedi ei bedyddio gan Sant Padrig. Mae hanes amdani, pan yn blentyn, yn gwerthu cleddyf gwerthfawr ei thad gan ddefnyddio yr arian a'i cafodd i fwydo tlodion a mabwysiadwyd hi fel nawdd-santes y Mudiad Heddwch yn Iwerddon yn ail haner y 20g. Gelwir Brîd weithiau yn 'Mair y Gaeliaid' yn Iwerddon. Mae traddodiad amdani yn dweud eu fod hi yn arfer gwneud croes allan o wellt er mwyn esbonio am groeshoeliad Iesu i'r werin. Yn Iwerddon mae hi'n nawdd-santes y tân a'r aelwyd.

Ffenestr Eglwys Llansantffraid, Ceredigion

Mynnodd Ffraid dilyn ffydd ei mam, a chredir iddi sefydlu ei chymuned gyntaf yn Clara, Swydd Offaly. Tua 470 sefydlodd cymuned Cristnogol, i ddynion a menywod, yn Kildare. Daeth Abaty Kildare yn enwog trwy Ewrop. Bu farw yno tua 525 a'i chladdu ger yr allor, ond yn ddiweddarch symudwyd ei gweddillion.

Mae chwedl poblogaidd yn dweud fod hi oedd y byd-wraig a cynorthwyodd Mair wrth iddi esgor a'r Iesu. Ni all y Brîd hon fod Brîd o Cildara ond efallai y mae yn tystiolaeth i gymorth arhoddwyd gan santesau i famau oedd yn esgor.

Ystyrir Ffraid fel nawdd-santes Trearddur ar Ynys Môn, lle mae chwedl amdani yn croesi'r môr o Iwerddon ar dywarchen. Wedi iddi lanio tyfodd y dywarchen yn fryncyn, ac adeiladodd hi gapel arno; gelwir y safle yn Tywyn y Capel. Ceir gweddillion mynwent Gristionogol gynnar yma. Ceir yr un chwedl yn gysylltiedig ag aber Afon Conwy, lle ceir un o'r pentrefi o'r enw Llansanffraid, sef Llansanffraid Glan Conwy. Ceir hefyd Llansanffraid-ym-Mechain ym Mhowys a Llansanffraid Glyn Ceiriog, a hefyd Sain Ffrêd yn Sir Benfro a Llansanffraid-ar-Elai ym Mro Morgannwg.

Sylwodd Emrys George Bowen at y ffaith fod Ffraid yw'r unig un o'r saint Celtaidd gyda llefydd wedi cysegru iddi ar draws Cymru, yn lle cyfuno'r cysegriadau i gyd mewn un ardal. Awgrymodd dau reswm am hwn. Efallai daeth nifer o disgyblion Brîd i Gymru a daeth cysegriad i Brîd yn cyfysyr i gysegriad i un o'r santesau Gwyddelig. Efallai fod mwy nag un santes o'r un enw.[1] Mae Brîd yn mwy cyffredin yn y dde a Ffraid yn y gogledd. Ar benrhyn Llŷn ac yn ardal Llansanffraid Glan Conwy mae traddodiad leol yn cyfeirio at Ffraid fel nawdd-santes pysgotwyr; teyrned i santes leol efallai. Meddai Henken fod hanesion a htraddodiadau cysylltiedig a Brîd o Cildara, a rhai am Brigitta o Sweden wedi cymysgu i'r fath raddau gyda santes, neu santesau brodorol fel nid oes modd eu gwahanu.[2]

Cysylltiad gyda'r Ffraid BaganaiddGolygu

Oherwydd ei bod yn rhannu'i henw a'i gŵyl gyda'r dduwies Baganaidd Brigid, mae rhai pobl o'r farn fod y Santes Ffraid yn greadigaeth a seilir yn rhannol neu yn gyfan gwbl ar y ffigur Paganaidd, er mwyn trosi'r Celtiaid i Gristnogaeth; roedd y dröedigaeth grefyddol o ffigurau a thraddodiadau Paganaidd yn arfer cyffredin. Sut bynnag, y mae'n bosibl y cafodd yr ŵyl ei henwi ar ei hôl hi. Cafodd cenhadon Cristionogol wrthwynebiad wrth bregethu'r Efengyl yn Iwerddon.

Mewn Neo-baganiaeth, caiff Ffraid ei dathlu ar adeg pan yw'r haul yn tyfu a gorfod cael ei annog trwy fisoedd o aeaf oer. Gŵyl y Canhwyllau (Imbolc) yw'r ŵyl Baganaidd ar gyfer y dathliad hwn, a dathlir ef gan danio canhwyllau i symboleiddio'r broses bwysig hon. Cafodd ei gŵyl ei hychwanegu i'r calendr i gyd-ddigwydd gyda Gŵyl Fair y Canhwyllau, dydd pan mae Catholigion yn dathlu gŵyl puredigaeth y Forwyn Fair, a ddathlir gyda seremoni mewn golau cannwyll.

Eglwysi ac enwau llefyddGolygu

Rhestr Wicidata:

# Eglwys neu Gymuned Delwedd Cyfesurynnau Lleoliad Wicidata
1 Bae Sain Ffraid 51°47′02″N 5°12′25″W / 51.784°N 5.207°W / 51.784; -5.207 Sir Benfro Q1426232
2 Bothwell Parish Church 55°48′12″N 4°04′05″W / 55.80331°N 4.068°W / 55.80331; -4.068 De Swydd Lanark Q28820889
3 Bridstow 51°55′12″N 2°36′18″W / 51.92°N 2.605°W / 51.92; -2.605 Swydd Henffordd Q3784039
4 Brigid of Kildare Chapel (Kronenburg) 50°21′39″N 6°28′39″E / 50.36081°N 6.47759°E / 50.36081; 6.47759 Dahlem Q19820309
5 Brigid's cross Q3003581
6 Brigidakapel 50°46′07″N 5°48′34″E / 50.768636111111114°N 5.809375°E / 50.768636111111114; 5.809375 Eijsden-Margraten Q17442534
7 Brigidine Sisters Q916840
8 Cannistown Church 53°37′07″N 6°40′04″W / 53.618516°N 6.667914°W / 53.618516; -6.667914 Swydd Meath Q28232177
9 Cappella di Santa Brigida 44°34′42″N 7°27′29″E / 44.578465°N 7.458148°E / 44.578465; 7.458148 Piasco Q90681260
10 Church of St Bridget 50°48′09″N 4°26′26″W / 50.8025°N 4.4406°W / 50.8025; -4.4406 Bridgerule Q17527433
11 Church of St Bridget 50°41′08″N 4°06′20″W / 50.6855°N 4.1056°W / 50.6855; -4.1056 Bridestowe Q17537626
12 Church of St Bridget 51°36′08″N 2°49′36″W / 51.602199°N 2.8266908°W / 51.602199; -2.8266908 Caer-went Q29500193
13 Eglwys Saint Bridget 53°23′48″N 2°56′03″W / 53.3966°N 2.93414°W / 53.3966; -2.93414 Dinas Lerpwl Q5117032
14 Eglwys Sant Bridget 52°11′05″N 3°19′06″W / 52.184685°N 3.318229°W / 52.184685; -3.318229 Q114773928
15 Eglwys Santes Ffraed 52°17′07″N 4°10′56″W / 52.2854°N 4.18221°W / 52.2854; -4.18221 Llansantffraid Q17744046
16 Eglwys Santes Ffraed 51°54′11″N 3°16′37″W / 51.903058°N 3.2770284°W / 51.903058; -3.2770284 Tal-y-bont ar Wysg Q29498483
17 Eglwys Santes Ffraid 51°32′06″N 3°01′18″W / 51.5351°N 3.02163°W / 51.5351; -3.02163 Casnewydd Q17741341
18 Eglwys Santes Ffraid 52°46′32″N 3°09′25″W / 52.7755°N 3.15701°W / 52.7755; -3.15701 Llansantffraid (cymuned) Q17741371
19 Eglwys Santes Ffraid 51°32′22″N 3°35′31″W / 51.539459°N 3.5920429°W / 51.539459; -3.5920429 Llansanffraid-ar-Ogwr Q29489733
20 Eglwys Santes Ffraid 52°58′56″N 3°19′31″W / 52.982085°N 3.3251748°W / 52.982085; -3.3251748 Corwen Q29493285
21 Eglwys Santes Ffraid 52°17′51″N 3°30′54″W / 52.297496°N 3.5150911°W / 52.297496; -3.5150911 Rhayader Q29493888
22 Eglwys Santes Ffraid 51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753128°N 5.1850138°W / 51.753128; -5.1850138 Marloes a Sain Ffraid Q29496806
23 Eglwys Santes Ffraid 52°56′15″N 3°11′05″W / 52.937441°N 3.1848024°W / 52.937441; -3.1848024 Llansantffraid Glyn Ceiriog Q29504468
24 Eglwys Santes Ffraid a Sant Cwyfan 53°18′11″N 3°25′04″W / 53.303°N 3.41784°W / 53.303; -3.41784 Diserth, Sir Ddinbych Q17741403
25 Eglwys St Bridget 51°24′43″N 2°46′04″W / 51.4119°N 2.7678°W / 51.4119; -2.7678 Brockley Q5117379
26 Eglwys St Bridget 51°27′48″N 3°35′36″W / 51.4632°N 3.59329°W / 51.4632; -3.59329 Saint-y-brid
Saint-y-brid
Q17744432
27 Eglwys St Bridget, Brigham 54°39′54″N 3°25′08″W / 54.6651°N 3.4189°W / 54.6651; -3.4189 Brigham Q7592717
28 Eglwys St Bridget, Calder Bridge 54°26′27″N 3°28′44″W / 54.4407°N 3.479°W / 54.4407; -3.479 Ponsonby Q7592718
29 Eglwys St Ffraid 53°16′06″N 3°47′41″W / 53.268363°N 3.7947678°W / 53.268363; -3.7947678 Bwrdeistref Sirol Conwy Q29480871
30 Eglwys St Ffraid 51°29′25″N 3°18′08″W / 51.490251°N 3.3022887°W / 51.490251; -3.3022887 Sain Siorys Q29491634
31 Eglwys y Santes Ffraid 51°52′44″N 2°47′30″W / 51.879°N 2.79155°W / 51.879; -2.79155 Llangatwg Feibion Afel Q7587367
32 Eglwys y Santes Ffraid 51°17′54″N 3°00′36″W / 51.2983°N 3.00999°W / 51.2983; -3.00999 Brean Q17553409
33 Eglwys y Santes Ffraid 51°47′06″N 2°55′59″W / 51.785°N 2.93319°W / 51.785; -2.93319 Llanofer Q17744109
34 Kilbride, Swydd Westmeath 53°26′32″N 7°19′40″W / 53.44222222°N 7.32777778°W / 53.44222222; -7.32777778 Swydd Westmeath Q22084050
35 Kildare Cathedral 53°09′28″N 6°54′41″W / 53.157875°N 6.911398°W / 53.157875; -6.911398 Cill Dara Q2942469
36 Kirche St. Brigitta 50°21′27″N 6°20′05″E / 50.357504°N 6.33463°E / 50.357504; 6.33463 Büllingen Q59707351
37 Llansanffraid Glan Conwy 53°16′05″N 3°47′46″W / 53.268°N 3.796°W / 53.268; -3.796
53°16′00″N 3°48′00″W / 53.266666666667°N 3.8°W / 53.266666666667; -3.8
53°15′39″N 3°46′54″W / 53.26073°N 3.7817°W / 53.26073; -3.7817
Bwrdeistref Sirol Conwy
Clwyd
Q5566589
38 Llansantffraed (Aberhonddu) 51°54′07″N 3°16′37″W / 51.902°N 3.277°W / 51.902; -3.277 Tal-y-bont ar Wysg Q6661758
39 Llansantffraid 52°17′06″N 4°10′59″W / 52.285°N 4.183°W / 52.285; -4.183 Ceredigion Q6661753
40 Llansantffraid (cymuned) 52°46′22″N 3°09′39″W / 52.77284°N 3.16095°W / 52.77284; -3.16095 Powys Q13129671
41 Llansantffraid Glyn Ceiriog 52°55′56″N 3°11′02″W / 52.9322°N 3.1839°W / 52.9322; -3.1839 Bwrdeistref Sirol Wrecsam Q5572835
42 Our Lady and St Brigid's Church, Northfield 52°24′40″N 1°58′36″W / 52.411°N 1.97673°W / 52.411; -1.97673 Northfield Q20127966
43 Sain Ffrêd 51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753°N 5.185°W / 51.753; -5.185 Sir Benfro Q7592714
44 Saint Brigid chapel 46°23′20″N 11°08′06″E / 46.38889056129758°N 11.135076520007331°E / 46.38889056129758; 11.135076520007331 Amblar-Don Q104767317
45 Saint Brigid church 46°01′09″N 11°06′17″E / 46.019222222222°N 11.104777777778°E / 46.019222222222; 11.104777777778 Trento Q59712160
46 Saint Brigid church 46°03′15″N 11°24′51″E / 46.05414949003253°N 11.414235130585212°E / 46.05414949003253; 11.414235130585212 Roncegno Terme Q81406768
47 Saint Brigid church 46°23′24″N 11°08′09″E / 46.38998216738241°N 11.135934172896416°E / 46.38998216738241; 11.135934172896416 Amblar-Don Q104767340
48 Saint Brigid's Church 45°25′53″N 75°41′26″W / 45.4314°N 75.6906°W / 45.4314; -75.6906 Ottawa Q4505141
49 Sankt Brigida 48°55′10″N 11°12′08″E / 48.9194°N 11.2022°E / 48.9194; 11.2022 Bafaria Q14912286
50 Santa Brigida 43°51′08″N 11°23′42″E / 43.85234444°N 11.39493333°E / 43.85234444; 11.39493333 Pontassieve Q3672896
51 Santuario della Beata Vergine Addolorata 45°58′54″N 9°37′17″E / 45.9816°N 9.621465°E / 45.9816; 9.621465 Santa Brigida Q3949642
52 Sint-Antonius van Padua en Brigidakerk 51°24′17″N 5°12′34″E / 51.404747°N 5.209506°E / 51.404747; 5.209506 Bladel Q3988423
53 Sint-Brigidabron 50°46′17″N 5°48′27″E / 50.77126°N 5.80748°E / 50.77126; 5.80748 Eijsden-Margraten Q2690389
54 Sint-Brigidakerk 51°03′32″N 5°16′22″E / 51.059°N 5.27278°E / 51.059; 5.27278 Beringen Q1920214
55 Sint-Brigidakerk 50°46′07″N 5°48′33″E / 50.768631°N 5.809153°E / 50.768631; 5.809153 Eijsden-Margraten Q7477373
56 Sint-Lambertuskerk 51°43′26″N 5°54′58″E / 51.72388°N 5.91623°E / 51.72388; 5.91623 Mook en Middelaar Q17436394
57 St Bride's Church 55°33′30″N 3°50′50″W / 55.5583°N 3.84718°W / 55.5583; -3.84718 De Swydd Lanark Q2788158
58 St Bride's Church, City of London 51°30′50″N 0°06′21″W / 51.513777777777776°N 0.10575°W / 51.513777777777776; -0.10575 Dinas Llundain Q1112579
59 St Bride's Church, East Kilbride 55°45′47″N 4°10′06″W / 55.7629234958366°N 4.16830706911183°W / 55.7629234958366; -4.16830706911183 De Swydd Lanark Q11839003
60 St Bride's Church, Glasgow 55°52′48″N 4°18′17″W / 55.8799°N 4.30478°W / 55.8799; -4.30478 Dinas Glasgow Q7592708
61 St Bride's Church, Liverpool 53°23′49″N 2°58′08″W / 53.397°N 2.969°W / 53.397; -2.969 Dinas Lerpwl Q7592709
62 St Bridget's Church, West Kirby 53°22′07″N 3°10′35″W / 53.3687°N 3.1763°W / 53.3687; -3.1763 West Kirby
Bwrdeistref Fetropolitan Cilgwri
Q7592720
63 St Bridget's Kirk 56°02′23″N 3°20′04″W / 56.0398°N 3.3345°W / 56.0398; -3.3345 Fife Q1836683
64 St Brigid's Church, Kilbirnie 55°45′09″N 4°41′11″W / 55.7525°N 4.68638889°W / 55.7525; -4.68638889 Gogledd Swydd Ayr Q16985281
65 St Brigid's Church, Perth 31°56′39″S 115°51′11″E / 31.9441°S 115.853°E / -31.9441; 115.853 Gorllewin Awstralia
City of Perth
Q7592723
66 St. Brigid Island 66°25′06″S 67°07′35″W / 66.41833333333334°S 67.12638888888888°W / -66.41833333333334; -67.12638888888888 Q95944406
67 St. Brigid's Church, Straffan 53°18′45″N 6°36′31″W / 53.312573°N 6.608696°W / 53.312573; -6.608696 Straffan Q55886375
68 St. Brigid's Roman Catholic Church 40°43′31″N 73°58′51″W / 40.7253°N 73.9808°W / 40.7253; -73.9808 Manhattan Q7587375
69 St. Brigida 50°29′48″N 6°27′31″E / 50.4967°N 6.45856°E / 50.4967; 6.45856 Hellenthal Q2317698
70 St. Brigida 52°01′49″N 7°06′18″E / 52.0302°N 7.10487°E / 52.0302; 7.10487 Legden Q2317704
71 St. Brigida 50°43′35″N 6°27′20″E / 50.72652°N 6.45553°E / 50.72652; 6.45553 Kreuzau Q27478740
72 St. Brigida 50°10′36″N 6°45′59″E / 50.17652777777778°N 6.766305555555555°E / 50.17652777777778; 6.766305555555555 Oberstadtfeld Q95196826
73 St. Brigida (Baal) 51°02′01″N 6°16′44″E / 51.03375°N 6.27878°E / 51.03375; 6.27878 Q50691373
74 St. Brigiden 50°56′18″N 6°57′40″E / 50.9384°N 6.96114°E / 50.9384; 6.96114 Altstadt-Nord Q1549854
75 St. Brigitta 48°24′47″N 7°53′44″E / 48.41295°N 7.89569°E / 48.41295; 7.89569 Q19963132
Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.

CyfeiriadauGolygu

  1. E. G. Bowen, The Settlements of the Celtic Saints in Wales (Gwasg Prifysgol Cymru, 1954)
  2. E. R. Henken, Traditions of the Welsh Saints (Caergrawnt, 1987)