Ffraid (santes)

santes, abades ac un o nawddseintiau Iwerddon

Santes oedd Ffraid neu Brîd (Gwyddeleg: Naomh Bhríde neu Brigit, Saesneg: Bridget) (fl. 451 – 525) yn arweinydd cymuned Cristnogol yn Iwerddon. Ystyrir hi yn un o nawdd-saint Iwerddon gyda Padrig a Colum Cille. Mae nifer o eglwysi yng Nghymru hefyd wedi eu cysegru iddi.

Ffraid
Ganwyd451, 453 Edit this on Wikidata
Faughart Edit this on Wikidata
Bu farw1 Chwefror 523 Edit this on Wikidata
Cill Dara Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethlleian Edit this on Wikidata
Swyddabades Edit this on Wikidata
Dydd gŵyl1 Chwefror Edit this on Wikidata
Croes gwellt Brid o Cil Dara

Y buchedd cynharaf yw Vita Brigitae gan Cogitosus, gwaith y credir ei fod yn dyddio i tua 650. Yn ôl traddodiad ganed Ffraid yn Faughart ger Dundalk, Swydd Louth. Roedd ei thad, Dubhthach, yn bagan, tra'r oedd ei mam, Brocca, yn gaethferch Bictaidd oedd wedi ei bedyddio gan Sant Padrig. Mae hanes amdani, pan yn blentyn, yn gwerthu cleddyf gwerthfawr ei thad gan ddefnyddio yr arian a'i cafodd i fwydo tlodion a mabwysiadwyd hi fel nawdd-santes y Mudiad Heddwch yn Iwerddon yn ail haner y 20g. Gelwir Brîd weithiau yn 'Mair y Gaeliaid' yn Iwerddon. Mae traddodiad amdani yn dweud eu fod hi yn arfer gwneud croes allan o wellt er mwyn esbonio am groeshoeliad Iesu i'r werin. Yn Iwerddon mae hi'n nawdd-santes y tân a'r aelwyd.

Ffenestr Eglwys Llansantffraid, Ceredigion

Mynnodd Ffraid dilyn ffydd ei mam, a chredir iddi sefydlu ei chymuned gyntaf yn Clara, Swydd Offaly. Tua 470 sefydlodd cymuned Cristnogol, i ddynion a menywod, yn Kildare. Daeth Abaty Kildare yn enwog trwy Ewrop. Bu farw yno tua 525 a'i chladdu ger yr allor, ond yn ddiweddarch symudwyd ei gweddillion.

Mae chwedl poblogaidd yn dweud fod hi oedd y byd-wraig a cynorthwyodd Mair wrth iddi esgor a'r Iesu. Ni all y Brîd hon fod Brîd o Cildara ond efallai y mae yn tystiolaeth i gymorth arhoddwyd gan santesau i famau oedd yn esgor.

Ystyrir Ffraid fel nawdd-santes Trearddur ar Ynys Môn, lle mae chwedl amdani yn croesi'r môr o Iwerddon ar dywarchen. Wedi iddi lanio tyfodd y dywarchen yn fryncyn, ac adeiladodd hi gapel arno; gelwir y safle yn Tywyn y Capel. Ceir gweddillion mynwent Gristionogol gynnar yma. Ceir yr un chwedl yn gysylltiedig ag aber Afon Conwy, lle ceir un o'r pentrefi o'r enw Llansanffraid, sef Llansanffraid Glan Conwy. Ceir hefyd Llansanffraid-ym-Mechain ym Mhowys a Llansanffraid Glyn Ceiriog, a hefyd Sain Ffrêd yn Sir Benfro a Llansanffraid-ar-Elai ym Mro Morgannwg.

Sylwodd Emrys George Bowen at y ffaith fod Ffraid yw'r unig un o'r saint Celtaidd gyda llefydd wedi cysegru iddi ar draws Cymru, yn lle cyfuno'r cysegriadau i gyd mewn un ardal. Awgrymodd dau reswm am hwn. Efallai daeth nifer o disgyblion Brîd i Gymru a daeth cysegriad i Brîd yn cyfysyr i gysegriad i un o'r santesau Gwyddelig. Efallai fod mwy nag un santes o'r un enw.[1] Mae Brîd yn mwy cyffredin yn y dde a Ffraid yn y gogledd. Ar benrhyn Llŷn ac yn ardal Llansanffraid Glan Conwy mae traddodiad leol yn cyfeirio at Ffraid fel nawdd-santes pysgotwyr; teyrned i santes leol efallai. Meddai Henken fod hanesion a htraddodiadau cysylltiedig a Brîd o Cildara, a rhai am Brigitta o Sweden wedi cymysgu i'r fath raddau gyda santes, neu santesau brodorol fel nid oes modd eu gwahanu.[2]

Cysylltiad gyda'r Ffraid Baganaidd golygu

Oherwydd ei bod yn rhannu'i henw a'i gŵyl gyda'r dduwies Baganaidd Brigid, mae rhai pobl o'r farn fod y Santes Ffraid yn greadigaeth a seilir yn rhannol neu yn gyfan gwbl ar y ffigur Paganaidd, er mwyn trosi'r Celtiaid i Gristnogaeth; roedd y dröedigaeth grefyddol o ffigurau a thraddodiadau Paganaidd yn arfer cyffredin. Sut bynnag, y mae'n bosibl y cafodd yr ŵyl ei henwi ar ei hôl hi. Cafodd cenhadon Cristionogol wrthwynebiad wrth bregethu'r Efengyl yn Iwerddon.

Mewn Neo-baganiaeth, caiff Ffraid ei dathlu ar adeg pan yw'r haul yn tyfu a gorfod cael ei annog trwy fisoedd o aeaf oer. Gŵyl y Canhwyllau (Imbolc) yw'r ŵyl Baganaidd ar gyfer y dathliad hwn, a dathlir ef gan danio canhwyllau i symboleiddio'r broses bwysig hon. Cafodd ei gŵyl ei hychwanegu i'r calendr i gyd-ddigwydd gyda Gŵyl Fair y Canhwyllau, dydd pan mae Catholigion yn dathlu gŵyl puredigaeth y Forwyn Fair, a ddathlir gyda seremoni mewn golau cannwyll.

Eglwysi ac enwau llefydd golygu

Rhestr Wicidata:

# Eglwys neu Gymuned Delwedd Cyfesurynnau Lleoliad Wicidata
1 Bae Sain Ffraid
 
51°47′02″N 5°12′25″W / 51.784°N 5.207°W / 51.784; -5.207 Sir Benfro Q1426232
2 Bothwell Parish Church
 
55°48′12″N 4°04′05″W / 55.80331°N 4.068°W / 55.80331; -4.068 De Swydd Lanark Q28820889
3 Bridstow
 
51°55′12″N 2°36′18″W / 51.92°N 2.605°W / 51.92; -2.605 Swydd Henffordd Q3784039
4 Brigid of Kildare Chapel (Kronenburg)
 
50°21′39″N 6°28′39″E / 50.36081°N 6.47759°E / 50.36081; 6.47759 Dahlem Q19820309
5 Brigid's cross
 
Q3003581
6 Brigidakapel
 
50°46′07″N 5°48′34″E / 50.768636111111114°N 5.809375°E / 50.768636111111114; 5.809375 Eijsden-Margraten Q17442534
7 Brigidakapelle
 
50°41′32″N 6°06′31″E / 50.69212°N 6.10851°E / 50.69212; 6.10851 Raeren Q115219218
8 Brigidine Sisters
 
Q916840
9 Cannistown Church
 
53°37′07″N 6°40′04″W / 53.618516°N 6.667914°W / 53.618516; -6.667914 Swydd Meath Q28232177
10 Cappella di Santa Brigida
 
44°34′42″N 7°27′29″E / 44.578465°N 7.458148°E / 44.578465; 7.458148 Piasco Q90681260
11 Chapelle Sainte-Brigide
 
50°24′02″N 4°41′56″E / 50.40054°N 4.69888°E / 50.40054; 4.69888 Fosses-la-Ville Q2957080
12 Chiesa di Santa Brigida
 
45°03′13″N 9°41′20″E / 45.053597°N 9.688899°E / 45.053597; 9.688899 Piacenza Q54854534
13 Church of St Bridget
 
50°48′09″N 4°26′26″W / 50.8025°N 4.4406°W / 50.8025; -4.4406 Bridgerule Q17527433
14 Church of St Bridget
 
50°41′08″N 4°06′20″W / 50.6855°N 4.1056°W / 50.6855; -4.1056 Bridestowe Q17537626
15 Eglwys Sant Bridget 52°11′05″N 3°19′06″W / 52.184685°N 3.318229°W / 52.184685; -3.318229 Q114773928
16 Eglwys Santes Ffraed
 
52°17′07″N 4°10′56″W / 52.2854°N 4.18221°W / 52.2854; -4.18221 Llansantffraid Q17744046
17 Eglwys Santes Ffraed
 
51°54′11″N 3°16′37″W / 51.903058°N 3.2770284°W / 51.903058; -3.2770284 Tal-y-bont ar Wysg Q29498483
18 Eglwys Santes Ffraid
 
53°23′48″N 2°56′03″W / 53.3966°N 2.93414°W / 53.3966; -2.93414 Dinas Lerpwl Q5117032
19 Eglwys Santes Ffraid
 
51°32′06″N 3°01′18″W / 51.5351°N 3.02163°W / 51.5351; -3.02163 Casnewydd Q17741341
20 Eglwys Santes Ffraid
 
52°46′32″N 3°09′25″W / 52.7755°N 3.15701°W / 52.7755; -3.15701 Llansantffraid (cymuned) Q17741371
21 Eglwys Santes Ffraid 51°32′22″N 3°35′31″W / 51.539459°N 3.5920429°W / 51.539459; -3.5920429 Llansanffraid-ar-Ogwr Q29489733
22 Eglwys Santes Ffraid
 
51°29′25″N 3°18′08″W / 51.490251°N 3.3022887°W / 51.490251; -3.3022887 Sain Siorys Q29491634
23 Eglwys Santes Ffraid
 
52°58′56″N 3°19′31″W / 52.982085°N 3.3251748°W / 52.982085; -3.3251748 Corwen Q29493285
24 Eglwys Santes Ffraid
 
52°17′51″N 3°30′54″W / 52.297496°N 3.5150911°W / 52.297496; -3.5150911 Rhayader Q29493888
25 Eglwys Santes Ffraid
 
51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753128°N 5.1850138°W / 51.753128; -5.1850138 Marloes a Sain Ffraid Q29496806
26 Eglwys Santes Ffraid
 
51°36′08″N 2°49′36″W / 51.602199°N 2.8266908°W / 51.602199; -2.8266908 Caer-went Q29500193
27 Eglwys Santes Ffraid
 
52°56′15″N 3°11′05″W / 52.937441°N 3.1848024°W / 52.937441; -3.1848024 Llansantffraid Glyn Ceiriog Q29504468
28 Eglwys Santes Ffraid a Sant Cwyfan
 
53°18′11″N 3°25′04″W / 53.303°N 3.41784°W / 53.303; -3.41784 Diserth, Sir Ddinbych Q17741403
29 Eglwys St Bridget
 
51°24′43″N 2°46′04″W / 51.4119°N 2.7678°W / 51.4119; -2.7678 Brockley Q5117379
30 Eglwys St Bridget
 
51°27′48″N 3°35′36″W / 51.4632°N 3.59329°W / 51.4632; -3.59329 Saint-y-brid
Saint-y-brid
Q17744432
31 Eglwys St Bridget, Brigham
 
54°39′54″N 3°25′08″W / 54.6651°N 3.4189°W / 54.6651; -3.4189 Brigham Q7592717
32 Eglwys St Bridget, Calder Bridge
 
54°26′27″N 3°28′44″W / 54.4407°N 3.479°W / 54.4407; -3.479 Ponsonby Q7592718
33 Eglwys St Ffraid
 
53°16′06″N 3°47′41″W / 53.268363°N 3.7947678°W / 53.268363; -3.7947678 Bwrdeistref Sirol Conwy Q29480871
34 Eglwys y Santes Ffraid
 
51°52′44″N 2°47′30″W / 51.879°N 2.79155°W / 51.879; -2.79155 Llangatwg Feibion Afel Q7587367
35 Eglwys y Santes Ffraid
 
51°17′54″N 3°00′36″W / 51.2983°N 3.00999°W / 51.2983; -3.00999 Brean Q17553409
36 Eglwys y Santes Ffraid
 
51°47′06″N 2°55′59″W / 51.785°N 2.93319°W / 51.785; -2.93319 Llanofer Q17744109
37 Kilbride, Swydd Westmeath 53°26′32″N 7°19′40″W / 53.44222222°N 7.32777778°W / 53.44222222; -7.32777778
53°26′41″N 7°19′48″W / 53.4447351°N 7.329891°W / 53.4447351; -7.329891
Swydd Westmeath
Fartullagh
Q22084050
38 Kildare Cathedral
 
53°09′28″N 6°54′41″W / 53.157875°N 6.911398°W / 53.157875; -6.911398 Cill Dara Q2942469
39 Kirche St. Brigitta
 
50°21′27″N 6°20′05″E / 50.357504°N 6.33463°E / 50.357504; 6.33463 Büllingen Q59707351
40 Llansanffraid Glan Conwy
 
53°16′05″N 3°47′46″W / 53.268°N 3.796°W / 53.268; -3.796
53°16′00″N 3°48′00″W / 53.266666666667°N 3.8°W / 53.266666666667; -3.8
53°15′39″N 3°46′54″W / 53.26073°N 3.7817°W / 53.26073; -3.7817
Bwrdeistref Sirol Conwy
Clwyd
Q5566589
41 Llansantffraed (Aberhonddu)
 
51°54′07″N 3°16′37″W / 51.902°N 3.277°W / 51.902; -3.277 Tal-y-bont ar Wysg Q6661758
42 Llansantffraid
 
52°17′06″N 4°10′59″W / 52.285°N 4.183°W / 52.285; -4.183 Ceredigion Q6661753
43 Llansantffraid (cymuned) 52°46′22″N 3°09′39″W / 52.77284°N 3.16095°W / 52.77284; -3.16095 Powys Q13129671
44 Llansantffraid Glyn Ceiriog
 
52°55′56″N 3°11′02″W / 52.9322°N 3.1839°W / 52.9322; -3.1839 Bwrdeistref Sirol Wrecsam Q5572835
45 Our Lady and St Brigid's Church, Northfield
 
52°24′40″N 1°58′36″W / 52.411°N 1.97673°W / 52.411; -1.97673 Northfield Q20127966
46 Plaza de Santa Brígida
 
41°39′23″N 4°43′39″W / 41.6564490985414°N 4.72738802433014°W / 41.6564490985414; -4.72738802433014 Valladolid Q118108528
47 Sain Ffrêd
 
51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753°N 5.185°W / 51.753; -5.185 Sir Benfro Q7592714
48 Saint Brigid chapel
 
46°23′20″N 11°08′06″E / 46.38889056129758°N 11.135076520007331°E / 46.38889056129758; 11.135076520007331 Amblar-Don Q104767317
49 Saint Brigid church
 
46°01′09″N 11°06′17″E / 46.019222222222°N 11.104777777778°E / 46.019222222222; 11.104777777778 Trento Q59712160
50 Saint Brigid church
 
46°03′15″N 11°24′51″E / 46.05414949003253°N 11.414235130585212°E / 46.05414949003253; 11.414235130585212 Roncegno Terme Q81406768
51 Saint Brigid church
 
46°23′24″N 11°08′09″E / 46.38998216738241°N 11.135934172896416°E / 46.38998216738241; 11.135934172896416 Amblar-Don Q104767340
52 Saint Brigid's Church
 
45°25′53″N 75°41′26″W / 45.4314°N 75.6906°W / 45.4314; -75.6906 Ottawa Q4505141
53 Sankt Brigida
 
48°55′10″N 11°12′08″E / 48.9194°N 11.2022°E / 48.9194; 11.2022 Pollenfeld Q14912286
54 Santa Brigida
 
43°51′08″N 11°23′42″E / 43.85234444°N 11.39493333°E / 43.85234444; 11.39493333 Pontassieve Q3672896
55 Santuario della Beata Vergine Addolorata
 
45°58′54″N 9°37′17″E / 45.9816°N 9.621465°E / 45.9816; 9.621465 Santa Brigida Q3949642
56 Sint-Antonius van Padua en Brigidakerk
 
51°24′17″N 5°12′34″E / 51.404747°N 5.209506°E / 51.404747; 5.209506 Bladel Q3988423
57 Sint-Brigidabron
 
50°46′17″N 5°48′27″E / 50.77126°N 5.80748°E / 50.77126; 5.80748 Eijsden-Margraten Q2690389
58 Sint-Brigidakerk
 
51°03′32″N 5°16′22″E / 51.059°N 5.27278°E / 51.059; 5.27278 Beringen Q1920214
59 Sint-Brigidakerk
 
50°46′07″N 5°48′33″E / 50.768631°N 5.809153°E / 50.768631; 5.809153 Eijsden-Margraten Q7477373
60 Sint-Lambertuskerk
 
51°43′26″N 5°54′58″E / 51.72388°N 5.91623°E / 51.72388; 5.91623 Mook en Middelaar Q17436394
61 St Bride's Chapel
 
55°33′30″N 3°50′50″W / 55.5583°N 3.84718°W / 55.5583; -3.84718 De Swydd Lanark Q2788158
62 St Bride's Church, City of London
 
51°30′50″N 0°06′21″W / 51.513777777777776°N 0.10575°W / 51.513777777777776; -0.10575 Dinas Llundain Q1112579
63 St Bride's Church, East Kilbride
 
55°45′47″N 4°10′06″W / 55.7629234958366°N 4.16830706911183°W / 55.7629234958366; -4.16830706911183 De Swydd Lanark Q11839003
64 St Bride's Church, Glasgow
 
55°52′48″N 4°18′17″W / 55.8799°N 4.30478°W / 55.8799; -4.30478 Dinas Glasgow Q7592708
65 St Bride's Church, Liverpool
 
53°23′49″N 2°58′08″W / 53.397°N 2.969°W / 53.397; -2.969 Dinas Lerpwl Q7592709
66 St Bridget's Church, Baillieston
 
55°51′11″N 4°06′34″W / 55.85301388888889°N 4.109425°W / 55.85301388888889; -4.109425 Baillieston Q17536060
67 St Bridget's Church, West Kirby
 
53°22′07″N 3°10′35″W / 53.3687°N 3.1763°W / 53.3687; -3.1763 Bwrdeistref Fetropolitan Cilgwri Q7592720
68 St Bridget's Kirk
 
56°02′23″N 3°20′04″W / 56.0398°N 3.3345°W / 56.0398; -3.3345 Fife Q1836683
69 St Brigid's Church, Kilbirnie
 
55°45′09″N 4°41′11″W / 55.7525°N 4.68638889°W / 55.7525; -4.68638889 Gogledd Swydd Ayr Q16985281
70 St Brigid's Church, Perth
 
31°56′39″S 115°51′11″E / 31.9441°S 115.853°E / -31.9441; 115.853 Gorllewin Awstralia
City of Perth
Q7592723
71 St Brigid's Church, Red Hill
 
27°27′27″S 153°00′36″E / 27.4574°S 153.01°E / -27.4574; 153.01 Queensland Q7592726
72 St Brigid's Church, Stuart
 
19°20′56″S 146°50′05″E / 19.3489°S 146.8346°E / -19.3489; 146.8346 Queensland Q24189919
73 St Brigids Catholic Church, Rosewood
 
27°38′27″S 152°35′40″E / 27.6408°S 152.5944°E / -27.6408; 152.5944 Queensland Q24089827
74 St. Brigid Island 66°25′06″S 67°07′35″W / 66.41833333333334°S 67.12638888888888°W / -66.41833333333334; -67.12638888888888 Ardal Cytundeb Antarctig Q95944406
75 St. Brigid's Church, Straffan
 
53°18′45″N 6°36′31″W / 53.312573°N 6.608696°W / 53.312573; -6.608696 Straffan Q55886375
76 St. Brigid's Roman Catholic Church
 
40°43′31″N 73°58′51″W / 40.7253°N 73.9808°W / 40.7253; -73.9808 Manhattan Q7587375
77 St. Brigida
 
50°29′48″N 6°27′31″E / 50.4967°N 6.45856°E / 50.4967; 6.45856 Hellenthal Q2317698
78 St. Brigida
 
52°01′49″N 7°06′18″E / 52.0302°N 7.10487°E / 52.0302; 7.10487 Legden Q2317704
79 St. Brigida
 
50°43′35″N 6°27′20″E / 50.72652°N 6.45553°E / 50.72652; 6.45553 Kreuzau Q27478740
80 St. Brigida
 
50°10′36″N 6°45′59″E / 50.17652777777778°N 6.766305555555555°E / 50.17652777777778; 6.766305555555555 Oberstadtfeld Q95196826
81 St. Brigida (Baal)
 
51°02′01″N 6°16′44″E / 51.03375°N 6.27878°E / 51.03375; 6.27878 Q50691373
82 St. Brigiden
 
50°56′18″N 6°57′40″E / 50.9384°N 6.96114°E / 50.9384; 6.96114 Altstadt-Nord Q1549854
83 St. Brigitta
 
48°24′47″N 7°53′44″E / 48.41295°N 7.89569°E / 48.41295; 7.89569 Hohberg Q19963132
Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.

Cyfeiriadau golygu

  1. E. G. Bowen, The Settlements of the Celtic Saints in Wales (Gwasg Prifysgol Cymru, 1954)
  2. E. R. Henken, Traditions of the Welsh Saints (Caergrawnt, 1987)