Gwlad Groeg

Gweriniaeth yn ne-ddwyrain Ewrop yw'r Weriniaeth Helenaidd neu Gwlad Groeg. Gwledydd cyfagos yw Albania, Gogledd Macedonia, Bwlgaria a Thwrci. I'r gogledd mae'r Môr Egeaidd ac i'r de a'r dwyrain Môr Ionia a'r Môr Canoldir.

Gwlad Groeg

Ελληνική Δημοκρατία (Ellinikí Dimokratía)
Arwyddair	Rhyddid neu farwolaeth
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Groegiaid
Prifddinas	Athen
Poblogaeth	10,482,487
Sefydlwyd	25 Mawrth 1821 (yn y Calendr Iwliaidd)
Anthem	Emyn Rhyddid
Pennaeth llywodraeth	Kyriakos Mitsotakis
Cylchfa amser	UTC+2
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Groeg, Groeg y Werin, Groeg Modern
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	De Ddwyrain Ewrop, yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd, Y Cenhedloedd Unedig, De Ewrop
Arwynebedd	131,957 km²
Gerllaw	Y Môr Canoldir
Yn ffinio gyda	Albania, Bwlgaria, Gogledd Macedonia, Twrci
Cyfesurynnau	38.5°N 23°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Gwlad Groeg
Corff deddfwriaethol	Senedd Helenos
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Llywydd Gwlad Groeg
Pennaeth y wladwriaeth	Katerina Sakellaropoulou
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Gwlad Groeg
Pennaeth y Llywodraeth	Kyriakos Mitsotakis
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$214,874 million, $219,066 million
Arian	Ewro
Canran y diwaith	18.5 canran
Cyfartaledd plant	1.3
Mynegai Datblygiad Dynol	0.887
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Ystyrir Groeg gan lawer fel crud diwylliant y Gorllewin a man geni democratiaeth, athroniaeth orllewinol, campau chwaraeon, llenyddiaeth orllewinol, gwleidyddiaeth a drama. Mae ganddi hanes hir a chyfoethog. Ymunodd â'r Undeb Ewropeaidd yn 1981 a chyflwynwyd yr ewro fel arian y wlad yn 2001.

Yn Olympia gwlad Groeg y cynhaliwyd y Gemau Olympaidd Gwreiddiol o 776 CC hyd 393 OC. Yn 2004 cynhaliwyd y Gêmau Olympaidd Modern yn Athen.

Daearyddiaeth

Prif: Daearyddiaeth Gwlad Groeg

Saif Gwlad Groeg yn ne-ddwyrain Ewrop, ar ran ddeheuol Penrhyn y Balcanau a'r ynysoedd o'i amgylch ym Môr y Canoldir. Dim ond darn cul o dir sy'n cysylltu rhan ddeheuol y penrhyn, y Peloponnesos, a'r tir mawr. Yn y gogledd, mae Groeg yn ffinio ar Bwlgaria, Weriniaeth Macedonia ac Albania, ac yn y dwyrain ar Twrci. Mae rhwng 1,400 a 2,000 o ynysoedd yng Ngwlad Groeg, yn dibynnu sut y diffinnir ynys, ond dim ond ar 227 ohonynt mae poblogaeth barhaol, a dim ond ar 78 o'r rhain mae mwy na 100 o drigolion. Ymhlith y rhain mae Creta, Euboea, Lesbos, Chios, Rhodos, Kerkyra, y Dodecanese a'r Cyclades.

Gwlad fynyddig yw Groeg, gyda tua 80% o'i harwynebedd yn fynyddig. Ynghanol y penrhyn, mae mynyddoedd y Pindus yn ymestyn o'r gogledd-orllewin i'r de-ddwyrain, ac yn codi i 2637 medr o uchder. Copa uchaf Groeg yw Mynydd Olympus, 2919 medr o uchder. Ar y ffin rhwng Groeg a Bwlgaria mae Mynyddoedd Rhodope.

• Macedonia
• Rhestr o Ynysoedd Groeg

Hanes

Prif: Hanes Groeg

Ar lannau'r Môr Aegeaidd y datblygodd gwareiddiadau cyntaf Ewrop. Y cynharaf oedd y Gwareiddiad Minoaidd ar ynys Creta, gyda Knossos fel ei ganolfan. Yn ddiweddarach, datblygodd y Gwareiddiad Myceneaidd ar y tir mawr. Wedi diwedd y gwareiddiad yma, bu cyfnod a adwaenir fel Oesodd Tywyll Groeg, ond yna blodeuodd y cyfnod clasurol. Yn draddodiadol, dyddir hwn o ddyddiad cynnal y Gemau Olympaidd cyntaf yn 776 CC.

Y ffurf nodweddiadol ar lywodraeth yn y cyfnod yma oedd y polis (dinas-wladwriaeth). Lledaenodd y diwylliant Groegaidd a gwladychwyr Groegaidd i Asia Leiaf a de yr Eidal (Magna Graecia). Ymladdodd Athen a Sparta gyda'i gilydd i drechu ymosodiad Ymerodraeth Persia yn y 5 CC. Yn ddiweddarach, ymladdwyd Rhyfel y Peloponnesos rhyngddynt, gyda Sparta yn gorchfygu Athen i ddod yn brif rym milwrol Groeg am gyfnod. Yn ddiweddarch, gorchfygwyd Sparta gan Thebai.

Daeth Macedonia yn feistr ar y ddinas-wladwriaethau Groegaidd gan Philip II, brenin Macedon, a than ei fab ef, Alecsander Fawr, gorchfygwyd a dinistriwyd yr Ymerodraeth Bersaidd. Dechreuodd hyn y Cyfnod Helenistaidd. Wedi marwolaeth Alecsander, bu ymladd rhwng ei gadfridogion, a rhannwyd ei ymerodraeth. Concrwyd Groeg yn derfynol gan y Rhufeiniaid yn 146 CC, a daeth yn rhan o Ymerodraeth Rhufain.

Wedi cwymp yr ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin, datblygodd yr Ymerodraeth Fysantaidd, gyda Chaergystennin fel prifddinas. Parhaodd yr ymerodraeth hyd at gwymp Caergystennin yn 1453. Daeth Groeg yn rhan o'r Ymerodraeth Otomanaidd, a pharhaodd dan reolaeth Otomanaidd hyd at Ryfel Annibyniaeth Groeg (1821–1829). Sefydlwyd teyrnas gan y brenin Otto.

Wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, ymladdodd Groeg yn erbyn Twrci (1919-1922), gan feddiannu tiriogaethau sylweddol am gyfnod cyn cael eu gyrru'n ôl gan |Mustafa Kemal Atatürk. Yn 1940, ymosododd yr Eidal ar Wlad Groeg, ond gorchfygwyd yr Eidalwyr gan y Groegiaid, a bu'n rhaid i fyddin yr Almaen ymyrryd a meddiannu Groeg.

Ar ddiwedd yr Ail Ryfel Byd, ymladdwyd Rhyfel Cartref Groeg rhwng byddinoedd Comiwnyddol a Brenhinol. Yn 1967, cipiwyd grym gan junta milwrol adain-dde. Adferwyd democratiaeth yn 1975. Ymunodd Groeg a'r Undeb Ewropeaidd ar 1 Ionawr 1981, ac arweiniodd hyn at gynnydd economaidd sylweddol. Mabwysiadwyd yr Ewro yn 2001.

Demograffiaeth

Prif: Demograffiaeth Gwlad Groeg

Poblogaeth Groeg o 1961 hyd 2003

Yn ôl Cyfrifiad 2001, roedd poblogaeth Groeg yn 10,964,020. Yn Ionawr 2008, amcangyfrifwyd fod y boblogaeth yn 11,240,000. Yn 2005. roedd y boblogaeth yn cynyddu o 0.19% y flwyddyn. Roedd disgwyliad bywyd yn 76.59 mlynedd i ddynion a 81.76 mlynedd i ferched.

O ran crefydd, mae tua 98% yn perthyn i Eglwys Uniongred y Dwyrain, gyda 1.3% yn ddilynwyr Islam.

Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf, bu cyfnewid poblogaeth ar raddfa fawr rhwng Groeg a gwledydd fel Twrci a Bwlgaria, gyda tua 2 filiwn o Roegiaid o ardaloedd megis Asia Leiaf, Bwlgaria, Albania a'r Balcanau yn symud i Wlad Groeg, a nifer cyffelyb yn gadael.

Dinasoedd mwyaf Groeg yw Athen, Thessaloniki, Piraeus a Patras.

Rhaniadau Gweinyddol

Prif: Periffereiau Groeg

Rhennir Gwlad Groeg yn dair ar ddeg o raniadau a elwir yn "peripheriau". Rhennir y rhain yn 54 o nomau.

Map	Rhif	Peripheri	Prifddinas	Arwynebedd	Poblogaeth
	1	Attica	Athen	3,808 km²	3,761,810
	2	Canolbarth Groeg	Lamia	15,549 km²	605,329
	3	Canolbarth Macedonia	Thessaloniki	18,811 km²	1,871,952
	4	Creta	Heraklion	8,259 km²	601,131
	5	Dwyrain Macedonia a Thrace	Kavála	14,157 km²	611,067
	6	Epirus	Ioannina	9,203 km²	353,820
	7	Ynysoedd Ionia	Corfu	2,307 km²	212,984
	8	Gogledd Aegea	Mytilene	3,836 km²	206,121
	9	Peloponnesos	Kalamata	15,490 km²	638,942
	10	De Aegea	Ermoupoli	5,286 km²	302,686
	11	Thessalia	Lárisa	14.037 km²	753,888
	12	Gorllewin Groeg	Patras	11,350 km²	740,506
	13	Gorllewin Macedonia	Kozani	9,451 km²	301,522
	-	Mynydd Athos (Ymreolaethol)	Karyes	390 km²	2,262

Diwylliant Groeg

• Safleoedd Treftadaeth y Byd yng Ngwlad Groeg

Eginyn erthygl sydd uchod am Wlad Groeg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato