Bryniau Clwyd

Bryniau Clwyd (neu Moelydd Clwyd; Saesneg: the Clwydian Range) yw'r gadwyn o tua 21 o fryniau yng ngogledd-ddwyrain Cymru sy'n ymestyn o gyffiniau Llandegla-yn-Iâl a Nant y Garth yn y de i gyffiniau Prestatyn yn y gogledd, gyda Moel Famau (554 metr) yr uchaf ohonynt. Er nad ydynt yn arbennig o uchel, ceir golygfeydd braf o'u copaon hyd at fynyddoedd Eryri i'r gorllewin a thros Sir y Fflint i wastadeddau Swydd Gaer a chyffiniau Lerpwl i'r dwyrain. Gorwedd y rhan fwyaf o'r gadwyn yn Sir Ddinbych ond mae'r ffin â Sir y Fflint yn rhedeg ar hyd y copaon. I'r gorllewin i'r moelydd, ac yn gyfochrog iddynt gorwedd Dyffryn Clwyd. Mae'r rhan helaethaf wedi'i glustnodi'n Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Ceir yma dystiolaeth o wareiddiad bywiog a oedd yn ffynnu yn yr Oes Efydd ac yn Oes y Cerrig, sydd yn ôl yr archeolegydd Ian Brown yn un o'r llefydd pwysicaf drwy orllewin Ewrop o dystiolaeth o fywyd dyn.

Bryniau Clwyd

Math	cadwyn o fynyddoedd
Daearyddiaeth
Sir	Cymru
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.18°N 3.25°W
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Copa Moel Famau, yr uchaf o Fryniau Clwyd; Mam y bryniau

Bryniau Clwyd o Fwlchgwyn ger Wrecsam.

Moel Arthur

Bwlch Ty'n y Mynydd: bwlch troed, rhwng Moel y Plas a Moel Llanfair

Hanes

I'r gorllewin yn yr Oesoedd Canol yr oedd Tywysogaeth Gwynedd a Mersia Anglo Sacsonaidd gelwid yr ardal rhwng Afon Conwy ac Afon Ddyfrdwy Y Berfeddwlad sef "y tir canol".

Y Moelydd

Fe'u gelwir yn Fryniau Clwyd am eu bod yn codi ar hyd ymyl ddwyreiniol Dyffryn Clwyd. Ar hyd yr oesoedd mae'r bryniau hyn wedi bod yn llinell amddiffyn naturiol i Ogledd Cymru. Mae'r gadwyn yn cynnwys nifer o fryngaerau o Oes yr Haearn, e.e. Foel Fenlli, Penycloddiau a Moel Arthur. Ceir nifer o garneddi cynhanesyddol ar y copaon hefyd. Mae Llwybr Clawdd Offa yn nadreddu o fryn i fryn.

Enwau'r bylchau

Ceir nifer o fylchau'n croesi Bryniau Clwyd, gan gynnwys Allt Rhuallt a groesir gan yr A55, prif draffordd Gogledd Cymru, a'r hen ffordd Rufeinig o Gaer i Segontiwm cyn hynny. Mae bylchau hanesyddol eraill yn cynnwys Bwlch Pen Barras, sy'n cael ei groesi gan yr hen ffordd fynydd rhwng Tafarn-y-Gelyn a Rhuthun. Ceir dau lwybr troed o bopty Moel y Plas: Bwlch y Llyn i fyny at Lyn Gweryd, rhwng Moel y Plas a Moel y Waun a cheir Bwlch Ty'n y Mynydd rhwng Moel y Plas a Moel Llanfair.

Ardal o Harddwch Naturiol

Heddiw mae bron y cyfan o'r bryniau yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Fe'i dynodwyd yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol ar 24 Gorffennaf 1985. Mae hyn yn rhoi cydnabyddiaeth genedlaethol i'r Bryniau fel ardal o dirwedd safon uchel. Mae'n un o 5 AHNE yng Nghymru. Mae'n ardal gyfoethog ei llên gwerin, gan gynnwys traddodiadau am y brenin Arthur.

Copaon (o'r gogledd i'r de)

1. Bryn Coed yr Esgob (211m) SJ068812
2. Moel Hiraddug (265m) SJ063785
3. Mynydd y Cwm (300m) SJ073768
4. Moel Maenfa (290m) SJ085745
5. Cefn Du, Tremeirchion (268m) SJ0953072782
6. Moel y Gaer, Bodfari (205m) SJ09527080
7. Moel y Parc (381m) SJ114703
8. Penycloddiau (440m) SJ127678
9. Moel Plas-yw (420m) SJ152669
10. Moel Arthur (456m) SJ145661
11. Moel Llys-y-coed (465m) SJ145655
12. Moel Dywyll (475m) SJ151632
13. Moel Famau (554m) SJ161626
14. Moel y Gaer (Llanbedr) (339m) SJ148617
15. Moel Fenlli (511m) SJ162600
16. Moel Eithinen (434m) SJ168592
17. Gyrn (384m) SJ165586
18. Moel Gyw (467m) SJ171575
19. Moel Llanfair (447m) SJ169566
20. Moel y Plâs (440m) SJ170554
21. Moel y Gelli (361m) SJ166545
22. Moel y Waun (412m) SJ168534
23. Moel yr Acre (400m) SJ169525

Oriel

• o'r gogledd i'r de
• 
  Moel y Parc
• 
  Penycloddiau
• 
  Moel Arthur
• 
  Moel Plas-yw
• 
  Moel Llys-y-coed
• 
  Moel Dywyll
• 
  Moel Famau
• 
  Moel y Gaer (Llanbedr)
• 
  Moel Fenlli
• 
  Moel Eithinen
• 
  Moel Gyrn
• 
  Moel Gyw
• 
  Moel Llanfair
• 
  Moel y Plas
• 
  Moel y Waun

Copaon a gofrestrwyd

Moel Fenlli.

Lleoliad Bryniau Clwyd

Rhwng Llandudno a Wrecsam
Enw	Cyfesurynnau OS		Cyfesurynnau Daearyddol
Bryn Alyn	SJ200587	map	53.119°N, 3.196°W
Foel Fenlli	SJ164600	map	53.13°N, 3.25°W
Mynydd yr Hob	SJ294568	map	53.103°N, 3.055°W
Moel Arthur	SJ145660	map	53.184°N, 3.28°W
Moel Famau	SJ161626	map	53.153°N, 3.256°W
Moel Gyw	SJ171575	map	53.108°N, 3.239°W
Moel Maenefa	SJ087744	map	53.258°N, 3.37°W
Moel y Gaer (Rhosesmor)	SJ210690	map	53.212°N, 3.184°W
Mynydd Rhyd Ddu	SJ054477	map	53.018°N, 3.411°W
Mynydd y Cwm (Coed Cwm)	SJ073767	map	53.279°N, 3.391°W
Penycloddiau	SJ127678	map	53.2°N, 3.308°W

Gweler hefyd

• Dyffryn Clwyd
• Clawdd Offa
• Llwybr Clawdd Offa
• Rhestr mynyddoedd Cymru