Cestyll y Tywysogion Cymreig

Roedd uchelwyr a thywysogion Cymru wedi dechrau codi cestyll cyn i'r Normaniaid ddod i Gymru. Roedd y cestyll cynnar yn eithaf syml ond o'r 11g ymlaen, dan bwys yr ymosodiadau Normanaidd, dechreuodd y tywysogion godi cestyll mwy sylweddol a chwaraeai ran bwysig ym mywyd Cymru yn ystod yr Oesoedd Canol.

un o gestyll y Tywysogion Cymreig

Math	grwp o adeiladau neu strwythurau diwydiannol
Daearyddiaeth
Gwlad	Cymru

Cestyll Tywysogion Gwynedd

Cafodd y rhan fwyaf o'r cestyll hyn eu codi gan Dywysogion Gwynedd. Mae'r rhestr yn cynnwys ambell gastell o darddiad Normanaidd a feddianwyd ac a addaswyd gan y tywysogion. Nid yw'n cynnwys cestyll yn y canolbarth a'r de a feddiannid o bryd i'w gilydd gan Llywelyn Fawr neu Llywelyn ap Gruffudd.

• Castell Bryn Amlwg
• Castell Caergwrle
• Castell Carndochan
• Castell Carn Fadryn
• Castell Prysor
• Castell y Bere
• Castell Carndochan
• Castell Cricieth
• Castell Cynfael
• Castell Cwm Prysor
• Castell Degannwy
• Castell Deudraeth
• Castell Dinas Brân (hefyd ym meddiant Powys)
• Castell Dinbych
• Castell Deudraeth
• Castell Dinas Emrys
• Castell Dolbadarn
• Castell Dolforwyn
• Castell Dolwyddelan
• Castell Ewlo
• Castell Garth Grugyn
• Tomen y Rhodwydd

Mae lleoliad, a bodolaeth, castell Llywelyn ap Gruffudd yn Abergwyngregin yn destun dadlau.

Yn ogystal ceir sawl castell nad oes sicrwydd am ei leoliad heddiw, e.e. y castell a godwyd gan Owain Gwynedd yng Nghorwen yn 1165 a Plas Crug, sef, efallai, y castell a godwyd gan Llywelyn Fawr yn Aberystwyth yn 1208.

Cestyll Tywysogion Deheubarth

• Castell Aberdyfi
• Castell Aberteifi
• Castell Caereinion
• Castell Carreg Cennen
• Castell Dinefwr
• Castell y Dryslwyn
• Castell Machen
• Castell Nanhyfer
• Castell Newydd Emlyn
• Castell Rhaeadr Gwy
• Castell Trefilan
• Castell Ystrad Meurig
• Hen Gastell,

Cestyll Tywysogion Powys

• Castell Bodyddon
• Castell Caereinion
• Castell Crogen
• Castell Cymer
• Castell Dinas Brân (hefyd ym meddiant Gwynedd)
• Castell Mathrafal
• Castell Tafolwern
• Castell y Trallwng

Cestyll tywysogion llai

• Cae Castell
• Castell Aberafan
• Castell Baglan
• Castell Bolan
• Castell Du
• Castell Gelligaer
• Castell Meredydd
• Castell Morgraig
• Castell Nos
• Hen Gastell, Llansawel

Gweler hefyd

• Rhestr cestyll Cymru
• Rhestr brwydrau Cymru

Llyfryddiaeth

• Richard Avent, Cestyll Tywysogion Gwynedd (Caerdydd, 1983). ISBN 0116711345
• Paul R. Davis, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988). ISBN 071540699X
• RCAHMW, Glamorgan Early Castles (HMSO 1991) ISBN 0113000359