Wicipedia

Dadl teitl Tywysog Cymru

safbwynt gwleidyddol
Am hanes y teitl a'r tywysogion, gweler Tywysog Cymru.

Defnyddiwyd deitl Tywysog Cymru yn wreiddiol gan Owain Gwynedd a bu tywysogion Cymru yn defnyddio'r teitl er eu bod ddim o hyd yn rheoli Pura Wallia (Y Cymru Pur) i gyd. Defnyddiwyd y teitl wedyn gan y frenhiniaeth Seisnig ar ol i Llywelyn ap Gruffudd (Llywelyn ein Llyw olaf) gael ei ladd ac i Gymru gael ei choncro yn 1282-3. Defnyddiwyd y teitl am gyfnod gan Owain Glyndwr yn ystod ei wrthryfel i ail-sefydlu Cymru gyfan annibynnol yn y cyfnod 1400-1415 ond ar ddiwedd y cyfnod hwn daeth Cymru yn ôl o dan reolaeth Seisnig. Yn yr oes fodern, yn enwedig yn y 20g hwyr a'r 21g, bu gwrthwynebiad yng Nghymru i ddefnyddio'r teitl "Tywysog Cymru" ac ar gyfer seremoni arwisgo ar gyfer etifedd y frenhiniaeth Seisnig, ac arwisgiad Tywysog Cymru. Yn y draddodiad Seisnig, y Tywysog William sy'n dal y teitl ar hyn o bryd.

Protest yn erbyn arwisgiad, Cilmeri 1969

Gwrthwynebiad i'r teitl a'r arwisgiad

golygu

Mor gynnar a 1791 sonir yr awdur Walter Davies am ei deimadau ynglyn ag arwisgiad 1301 a'r posibilrwydd na fyddai'r Cymry yn derbyn un arall, "Er dichell Iorwerth I (Edward I) er geni ei fab yng nghastell Caerynarfon, er ei alw yn dywysog Cymru; etto cas y'ngolwg Bryttaniaid oedd ymostwng i alltud a gormes gwahoddedig: ac nid wyf yn tybied yr ymostyngafent etto, oni bai i ragluniaeth ddirprwyo dyweddi rhwng Owain Tudur o Benmynydd ym Mon, a gweddw Harri V."[1]

Gwrthwynebiad arwisgo Charles

golygu

Mae mudiad y 1960au ynghylch arwisgo Siarl yn Dywysog Cymru wedi'i ddisgrifio'n hanesyddol fel y "mudiad gwrth-arwisgo"[2][3][4] a "sentiment gwrth-arwisgo".[5] Digwyddodd yr arwisgo yn ystod cyfnod o adfywiad yn yr ymwybyddiaeth genedlaethol Gymreig tra bod rhai o'r Cymry yn ei ystyried fel Tywysog Seisnig yn cael ei orfodi ar Gymru.[6]

 
Protestwyr yn gwrthwynebu arwisgiad y Tywysog Siarl yng Nghastell Caernarfon (1969)

Roedd anghytun o fewn cymunedau a sefydliadau ar fater yr arwisgiad. Roedd y rhain yn cynnwys yr Urdd, Plaid Cymru, yr Orsedd a cymunedau crefyddol anghydffurfiol. Cynhaliodd myfyrwyr ar bob un o gampysau Prifysgol Cymru nifer o brotestiadau "eistedd i mewn" a streiciau newyn i ddangos eu gwrthwynebiad i'r arwisgiad. Ychwanegodd yr FWA a Mudiad Amddiffyn Cymru at y tensiwn hwn hefyd. Oherwydd y tyndra a’r protestiadau wrth agosau at yr arwisgiad, ym mis Gorffennaf 1969 fe ddrafftiodd llywodraeth y DU lawer o filwyr, ditectifs ac asiantiaid pryfocio i sicrhau seremoni ddidrafferth yng Nghaernarfon.[7]

Lleisiodd y canwr Dafydd Iwan ei wrthwynebiad a'i brotest yn erbyn arwisgo Charles yn Dywysog Cymru ac fe wnaeth hefyd ysgrifennu'r gân "Carlo" yn gwatwar Charles.[8] Dywedodd Iwan "[Mae'n] gân i'w chymryd yn ysgafn, ... fel yr Arwisgiad ei hun, a phob oferedd arall. Y cywilydd yw yr oedd ystyr a phwrpas difrifol i [rôl] Tywysog Cymru unwaith".[8]

Fe ddaeth Tedi Millward, athro Cymraeg ym Mhrifysgol Aberystwyth, yn gyfeillgar â Charles yn y cyfnod cyn yr arwisgo tra'n dysgu ychydig o Gymraeg iddo. Gwrthododd Millwrd wahoddiadau i seremoni'r arwisgo, yn ogystal â phriodas y Tywysog Charles gyda Diana Spencer ym 1981. Dywedodd Charles ei hun yn 2019 "Every day I had to go down to the town where I went to these lectures, and most days there seemed to be a demonstration going on against me".[9]

 
Cofia 1282 (Cof 1282) protest yn erbyn arwisgiad Siarl

Roedd arwisgiad Charles fel Tywysog Cymru yn ddadleuol ac arweiniodd hefyd at brotestiadau eang yng Nghymru. Bu'r grŵp "Cofia 1282" ("Cofiwch 1282", blwyddyn marwolaeth Llywelyn ein Llyw Olaf) hefyd yn cynnal protestiadau yn erbyn yr arwisgiad.[10]

Cynhaliodd Cymdeithas yr Iaith rali yn erbyn yr arwisgiad ar 29 Awst, 1969 yng Nghilmeri, safle marwolaeth Llywelyn ein Llyw Olaf.[2]

Ar ddiwrnod yr arwisgiad, arestiwyd ychydig o brotestwyr di-drais. Cafodd rhai eu hebrwng i ffwrdd yn cario arwyddion yn dweud "Cymru nid Prydain". Roedd eraill yn bwio ac yn gwneud ystumiau anweddus at y cerbydau brenhinol.[2] Taflodd un protestiwr wy at gerbyd y Frenhines wrth i'r cerbyd fynd heibio.[11] Taflodd un arall groen banana o dan draed yr hebryngwr milwrol wrth iddo basio hefyd.[12]

Gwrthwynebiad diweddarach i deitl Tywysog Cymru

golygu

Rhyddhaodd y band roc Cymraeg llwyddiannus Manic Street Preachers gân "Charles Windsor" gyda geiriau yn disgrifio dyddodiad Charles.[13]

Mae teitl Tywysog Cymru yn cael ei roi ar hyn o bryd i etifedd y brenin Brydeinig ac nid yw'n rhoi unrhyw gyfrifoldeb dros lywodraethu Cymru.[14] Oherwydd nad oes unrhyw werth nac ystyr cyfansoddiadol i'r teitl yn ôl Plaid Cymru, galwodd y blaid am ddod â'r teitl i ben yn gyfan gwbl yn 2006.[15]

Yn 2018, llofnododd dros 30,000 o bobl ddeiseb yn erbyn ailenwi Ail Bont Hafren yn "bont Tywysog Cymru".[16]

Mae’r actor o Gymru, Michael Sheen, wedi galw ar y teulu brenhinol i ddod â’r arferiad o roi teitl Tywysog Cymru i etifedd frenhiniaeth Lloegr i ben. Dywedodd Sheen y byddai'n "arwydd gwirioneddol ystyrlon a phwerus i'r teitl hwnnw beidio â chael ei ddal yn yr un ffordd ag y mae o'r blaen, byddai hynny'n beth hynod ystyrlon rwy'n meddwl i ddigwydd".[17] Ar y mater, mae Sheen hefyd wedi dweud “Mae yna gyfle i wneud hynnyar y pwynt hwnnw. Peidiwch oherwydd arferiad ac heb feddwl, barhau â'r traddodiad hwnnw a ddechreuwyd fel cywilydd i'n gwlad." "Beth am newid hynny wrth i ni ddod at y foment hon lle mae'n anochel y bydd pethau'n newid".[18]

Gwrthwynebiad i teitl ac arwisgiad William

golygu

Cyn cyhoeddi'r teitl

golygu

Fe wnaeth enwi'r cwpan rygbi gemau rhwng Cymru v De Affrica fel " Cwpan y Tywysog William " achosi gryn ddadlau yng Nghymru. Galwodd nifer o bobl ar undeb rygbi Cymru i ailenwi'r tlws i anrhydeddu seren rygbi rhyngwladol Cymru, Ray Gravell, a fu farw ar 31 Hydref 2007.[19] Yn ystod teyrnged i Gravell yn y gêm agoriadol, gofynnodd y cyhoeddwr y stadiwm i'r dorf gofio Ray fel 'gwir dywysog Cymru'. Mynychwyd angladd Gravell gan dros 10,000 o bobl, gan gynnwys Rhodri Morgan, Prif Weinidog Cymru. Lansiwyd deisebau ar-lein hefyd. Codwyd y mater yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru gan Helen Mary Jones AC gyda chefnogaeth nifer o aelodau cynulliad.[20] Fe wnaeth ASau lluosog o bleidiau gwahanol hefyd gyflwyno cynnig yn San Steffan yn galw ar Undeb Rygbi Cymru i enwi’r cwpan ar ôl y diweddar Ray Gravell.[21]

Yn dilyn marwolaeth y Frenhines Elizabeth ar 8 Medi 2022, ag achosodd i'r teitl Tywysog Cymru i ddod yn rhydd, dywedodd Dafydd Elis-Thomas : “Rwy’n credu y bydd y teitl hwn yn diflannu oherwydd nid yw’n gwneud unrhyw synnwyr i wlad ddatganoledig, ddemocrataidd fel Cymru i gael tywysog y dyddiau hyn" a "Pa synnwyr ydyw'n ei wneud i gael Tywysog Cymru heb unrhyw swyddogaeth gyfansoddiadol? Ond mater i'w drafod yw hynny."[22][23]

Wedi cyhoeddi teitl

golygu

Wrth i Charles ymweld â Chastell Caerdydd ar 16 Medi, sef Diwrnod Owain Glyndŵr, arddangoswyd faneri Owain Glyndŵr gan rai protestwyr, gyda un protestwr yn dal placard yn dweud "End Prince of Wales title".[24]

Ar ddiwrnod ymweliad Charles, gofynnodd Michael Sheen i deitl Tywysog Cymru ddod i ben. Mewn neges fideo a bostiwyd i’w gyfrif Twitter, bu Sheen yn ystyried a oedd Charles a William yn gwerthfawrogi hanes a thraddodiadau Cymru, a nododd fod dathliadau Diwrnod Owain Glyndŵr wedi’u canslo “oherwydd ymweliad brenin o Loegr”. Gofynnodd a oedd yr ymweliad wedi'i drefnu'n bwrpasol, gan ei alw'n "ansensitif i'r pwynt o sarhad" os felly, ac ychwanegodd, "Ac os na chafodd ei wneud yn bwrpasol - pe bai'n cael ei wneud yn ddamweiniol heb sylweddoli beth oedd y diwrnod hwnnw - yna mae rhywun yn meddwl tybed beth oedd bod yn Dywysog Cymru mor hir yn ei olygu os nad ydych chi'n ymwybodol o ystyr y diwrnod hwnnw." Gorffennodd ei fideo trwy ddyfynnu Lily Smalls, morwyn Mrs. Beynon, o Under Milk Wood gan Dylan Thomas : "Where you get that thing from, Willy? Got it from my father, silly. Give it back then, love."[25]

Dechreuwyd deiseb yn galw am derfynu teitl Tywysog Cymru ar ol i Charles ddod yn frenin.[26][27] Erbyn 17 Medi, er bod Tywysog William wedi derbyn y teitl, roedd y ddeiseb wedi derbyn dros 30,000 o lofnodion.[28][29] Dywed y ddeiseb “Mae’r teitl yn parhau i fod yn sarhad ar Gymru ac yn symbol o ormes hanesyddol. Mae’r teitl hefyd yn awgrymu bod Cymru’n dal yn dywysogaeth, gan danseilio statws Cymru fel cenedl a gwlad”. "Yn ogystal, nid oes gan y teitl unrhyw rôl gyfansoddiadol o gwbl i Gymru, sydd bellach yn wlad ddatganoledig gyda Senedd genedlaethol." Beth bynnag yw eich barn wleidyddol, mae hyn yn gam pwysig i ni oll yng Nghymru.”[30]

Mewn ymateb i'r teitl, dywedodd cyn arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood "Does dim angen tywysog ar Gymru".[31] Dywedodd Adam Price, arweinydd presennol Plaid Cymru, "Dydw i ddim yn credu bod rôl i Dywysog Cymru yn y Gymru fodern, ddemocrataidd, a dydw i ddim wedi newid fy marn ar hynny".[32]

Fe wnaeth Melin Drafod, sef melin drafod dros annibyniaeth Gymreig, hefyd gymryd y safbwynt y dylid rhoi’r gorau i deitl Tywysog Cymru. Dywedodd eu cadeirydd “Ein safbwynt ni yw ein bod ni’n meddwl y dylid rhoi’r gorau i’r teitl.” Ychwanegodd fod y teitl yn "ymrannol a chynhennus ac yn gosod Cymry yn erbyn ei gilydd" ac fod y teitl wedi ei orfodi ar y Cymry heb ganiatâd democrataidd.[33]

Ar 6 Hydref, pleidleisiodd Cyngor Gwynedd, yr awdurdod lleol lle bu arwisgiad Charles, o 46 pleidlais i bedwar, yn datgan gwrthwynebiad i’r teitl ‘Tywysog Cymru’ ac yn erbyn cynnal arwisgiad arall yng Nghymru.[34]

Ar 30 Hydref, dywedodd Llywydd y Senedd Elin Jones wrth WalesOnline nad yw arwisgiad yn ofyniad cyfansoddiadol ac nad oes angen arwisgiad ar Gymru yn yr 21ain ganrif. Ychwanegodd: “Roedd arwisgiadau Tywysog Cymru Seremonïol yn gynnyrch dychymyg gwleidyddol yr 20fed Ganrif a dylid eu traddodi i’r ganrif honno. Gall y Cymry a Senedd Cymru gynllunio perthynas fodern gyda Thywysog Cymru, yn seiliedig ar bobl nid pasiant. Os yw William a Kate am gwrdd â phobl ledled Cymru i ddysgu’n uniongyrchol am eu gobeithion a’u pryderon, yna dylai gwleidyddion heddiw eu rhyddhau i wneud hynny, yn hytrach na’u llesteirio â’r ddadl ynghylch arwisgo. Nid oes angen arwisgiad ar Gymru yn yr 21ain ganrif. Efallai nad yw brenhiniaeth yr 21ain ganrif ei eisiau chwaith."[35]

Cwestiynwyd lywyddiaeth William o gymdeithas bêl-droed Lloegr yn y cyfryngau, yn enwedig wrth i Gymru chwarae Lloegr yng Nghwpan y Byd FIFA 2022.[36] Ym mis Tachwedd, cafodd William ei feirniadu am ddal teitl Tywysog Cymru tra’n ymwneud â phêl-droed Lloegr, yn enwedig ar ôl iddo gyflwyno crysau Lloegr i’r garfan cyn Cwpan y Byd FIFA lle byddai Cymru a Lloegr yn chwarae. Roedd y rhai a’i beirniadodd yn cynnwys dilynwyr pêl-droed Cymru a’r actor Cymreig Michael Sheen a ddwedodd ar Twitter, “Gall, wrth gwrs, gefnogi pwy bynnag y mae’n ei hoffi ac fel Llywydd yr FA mae ei rôl yn gwneud ymweliad yn ddealladwy - ond rhaid ei fod yn gweld dal y teitl Tywysog Cymru qr yr un pryd yn gwbl amhriodol? Dim diferyn o embaras? Neu sensitifrwydd i'r broblem yma?".[37] Yn dilyn y ddadl hon, rhyddhaodd Palas Kensington ddatganiad yn dweud nad yw'r arwisgiad "on the table" gyda William yn ymweld â Chaerdydd gyda chynlluniau i ddweud wrth bobl Cymru nad oes unrhyw gynlluniau ffurfiol ar gyfer seremoni arwisgo, yn ymwybodol o'r ddadl ym 1969.[38]

Cynigion ar gyfer dadl a phenderfyniad Cymreig

golygu

Pan ofynnwyd iddo a oedd yn falch o’r penderfyniad, dywedodd Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford, “Wel, mae’n benderfyniad sydd wedi’i wneud”.[39]

Dadl arwisgo gwahanol

golygu

Dywedodd yr Arglwydd Elis-Thomas yn 2022 ynglŷn â thrafodaethau blaenorol a gafodd gyda’r Tywysog Charles, “Gallaf ddweud wrthych mewn trafodaethau ag ef pan oedd yn dal yn Dywysog Cymru, pan oedd gennyf gyfrifoldebau diwylliannol yn Llywodraeth Cymru, un o’r materion a godais ag ef oedd fy mod yn gobeithio na fyddai arwisgiad byth eto yng Nghastell Caernarfon. Chwarddodd (Tywysog Charles) a dywedodd, "Ydych chi'n meddwl fy mod i eisiau rhoi William trwy'r hyn yr es i drwyddo?".[40]

Yn dilyn cyhoeddi’r teitl, fe ddatgelodd Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford iddo glywed ar y newyddion am benodiad Tywysog Cymru newydd ar yr un dydd â phawb arall. Ychwanegodd y prif weinidog "Nid Cymru 2022 yw Cymru 1969. Dydw i ddim yn meddwl y byddai'n synhwyrol edrych yn ôl a dweud y gallech chi ailadrodd hynny." “Fy unig gyngor, pe bai byth yn cael ei geisio, fyddai rhoi amser i’r pethau hyn. Does dim brys."[41] Ar ôl cyfarfod â Charles yng Nghastell Caerdydd, dywedodd Drakeford “Wel, yn sicr nid wyf yn meddwl bod 1969 yn ganllaw da ar gyfer yr hyn a ddylai ddigwydd yn 2022. Mae Cymru yn lle gwahanol iawn". “Mae natur y frenhiniaeth wedi datblygu dros y cyfnod hwnnw. Fy neges yw na ddylem fod ar frys am hyn i gyd". "Dylem ganiatáu i'r tywysog newydd, fel y dywedaf, ddod yn gyfarwydd â'i gyfrifoldebau newydd, datblygu'r swydd mewn ffordd a fydd yn gweithio iddo ac a fydd yn gweithio i Gymru". "Ac yna gallwn feddwl sut ac a oes angen unrhyw sail seremonïol pellach i'r hyn sydd eisoes wedi'i gyhoeddi".[42]

Dywedodd Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, "Ar y cwestiwn o arwisgiad, felly pobl Cymru, trwy gynrychiolwyr a etholwyd yn ddemocrataidd, ddylai benderfynu ar hynny, nid cael y penderfyniad hwnnw wedi'i wneud yn Llundain gan Lywodraeth y DU".[43] Dywedodd Price y dylai'r Senedd wneud y penderfyniad a ddylid cynnal arwisgiad yn dilyn "sgwrs genedlaethol". Ar BBC Radio Wales Breakfast, dywedodd Price "Nid yw'n angenrheidiol, a phenderfynwyd yn 1911 a 1969 yn ei hanfod gan wleidyddion i gynnal y seremoni, felly credaf ei fod yn faes trafod dilys". Ychwanegodd Price, “Rwy’n meddwl bod y prif weinidog yn iawn i ddweud ei bod yn bwysig bod cyfle i ni yng Nghymru gael sgwrs ynghylch a ydym am gael y seremoni honno, sydd i bob pwrpas yn buddsoddi yn nheitl rôl swyddogol, a statws cenedlaethol, fel rôl gyfansoddiadol bron".[44]

Dywedodd arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, Jane Dodds “Dylai fod dadl – ond nid ar hyn o bryd. Gadewch i ni gael y drafodaeth honno a gweld beth mae pobl Cymru ei eisiau mewn gwirionedd."[45]

Mae grŵp annibyniaeth Cymru YesCymru yn niwtral o ran y frenhiniaeth, ond wedi cymryd y safbwynt y dylai penderfyniad ar "Dywysog Cymru fod yn benderfyniad ar y cyd gan bobl Cymru."[46]

Galwodd Plaid Cymru am sgwrs genedlaethol a phleidlais yn y Senedd ar fater y teitl. Ymatebodd llywodraeth Cymru gan ddweud bod y mater eisoes wedi ei benderfynu.[47]

Dywedodd Laura McAllister, academydd o Gymru, cyn bêl-droediwr rhyngwladol ac uwch weinyddwr chwaraeon fod y teitl yn haeddu dadl iawn oherwydd y ddadl hanesyddol a gwleidyddol.[48]

Rhagfynegiadau

golygu

Mae’r Athro Martin Johnes o Brifysgol Abertawe wedi awgrymu mai William fydd Tywysog olaf Cymru, gan ddweud: “Pe bawn i’n ddyn gamblo byddwn i’n dweud mae’n debyg mai William fydd Tywysog olaf Cymru oherwydd rwy’n dychmygu mai un o’r pethau y bydd y frenhiniaeth yn ei wneud yn y dyfodol yw ceisio colli unrhyw beth sy'n ddadleuol ac mae Tywysog Cymru yn deitl cynhennus." “Felly dwi’n amau pan welwn ni William yn dod yn Frenin – fydd e ddim yn trosglwyddo’r teitl hwnnw ymlaen. Bydd yn ceisio ailddyfeisio’r frenhiniaeth i fod yn rhywbeth llai, yn berthnasol ac yn annadleuol.”[45]

Arolwg barn

golygu

Crynodeb arolwg graffigol ar deitl Tywysog Cymru

golygu
Dyddiad(au) cynnal Sefydliad pleidleisio

& cleient

Maint y sampl Cefnogaeth Gwrthwynebu Heb benderfynu Arall Arwain Nodyn
15-23 Mawrth 2023[49] Ashcroft 659 51% 32% 17% 19% "Mae rhai yn dadlau nad oes gan Dywysog a Thywysoges Cymru gwir gysylltiad i Gymru, ac y dylid diddymu y teitlau. Mae eraill yn meddwl ei fod yn werthfawr..."
20–22 Medi 2022[50] YouGov / Barn Cymru 1014 66% 22% 12% - 44% Cwestiwn ansafonol: A ydych chi'n cefnogi neu'n gwrthwynebu teitl y Tywysog William yn Dywysog Cymru?
Mehefin 2022[51] YouGov / ITV - 46% 31% 23% - 15%
2019[52][53] ICM / BBC Cymru - 50% 22% 28% - 28%
2018[54] YouGov / ITV Cymru - 57% 22% 16% Na chwaith: 5% 35%
12–24 Mehefin 2009 BBC 922 58% 26% - 42% 32%
1999 Beaufort Research / BBC Cymru - 73% - - 27% 46% Gwrthwynebiad a ddim yn gwybod heb ei nodi.

Sampl ansafonol : dim ond siaradwyr Cymraeg a ofynnodd.


Polau piniwn ar arwisgo Tywysog Cymru yng Nghymru

golygu

Math o arwisgiad

golygu
Dyddiad(au) cynnal Sefydliad pleidleisio a chleient Arwisgiad tebyg i 1969 Arwisgiad gwahanol i 1969 Gwrthwynebu Heb benderfynu
20–22 Medi 2022[50] YouGov / Barn Cymru 19% 30% 34% 17%
2019[52][53] ICM / BBC Cymru 41% 20% 30% 9%
2018[54] YouGov / ITV Cymru 31% 18% 27% 24%

Cefnogaeth arwisgo

golygu
Dyddiad(au) cynnal Sefydliad pleidleisio a chleient Cefnogaeth Gwrthwynebu Heb benderfynu Plwm Nodyn
2021[55][56] Beaufort Research / Western Mail 61% 26% 13% 35% “Pan ddaw’r Tywysog Charles yn Frenin, a hoffech chi weld y Tywysog William yn cael ei wneud yn Dywysog Cymru mewn seremoni gyhoeddus o’r enw arwisgiad?”
12–24 Mehefin 2009 BBC 58% 30% - 28% Opsiwn gwrthwynebus ansafonol : "ddim o blaid cael seremoni arwisgo cyhoeddus arall tebyg i'r math a gafodd y Tywysog Charles yng Nghaernarfon ym 1969"
1999 Beaufort Research / BBC Cymru 72% - - - Ansafonol: Cymry Cymraeg yn unig oedd yn gofyn

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ Davies, Walter (1791). Rhyddid: traethawd a ennillodd ariandlws Cymdeithas y Gwyneddigion ar ei thestun i eisteddfod Llanelwy B.A. M, DCC, XC. Gan Walter Davies. 1791. Internet Archive. tt. 63–64.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Ellis, John Stephen (2008). Investiture: Royal Ceremony and National Identity in Wales, 1911-1969. University of Wales Press. ISBN 978-0-7083-2000-6.
  3. ↑ King, Richard (2022-02-22). Brittle with Relics: A History of Wales, 1962–97 ('Oral history at its revelatory best' DAVID KYNASTON) (yn Saesneg). Faber & Faber. ISBN 978-0-571-29566-1.
  4. ↑ Morra, Irene; Gossedge, Rob (2016-09-30). The New Elizabethan Age: Culture, Society and National Identity after World War II (yn Saesneg). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-85772-834-0.
  5. ↑ Deacon, Thomas (2019-02-24). "Prince Charles, the investiture and bombs: How nationalists tried to stop it". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-11.
  6. ↑ "Should there be a Prince of Wales investiture in 21st century Wales?". ITV News (yn Saesneg). 2022-09-14. Cyrchwyd 2022-09-14.
  7. ↑ "How opposing Charles' investiture restored the national movement's self-respect". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2019-06-21. Cyrchwyd 2022-09-19.
  8. ↑ 8.0 8.1 Jones, Craig Owen (Summer 2013). ""Songs of Malice and Spite"?: Wales, Prince Charles, and an Anti-Investiture Ballad of Dafydd Iwan". Music and Politics 7 (2). doi:10.3998/mp.9460447.0007.203. ISSN 1938-7687.
  9. ↑ Whiting, Amanda (20 November 2019). "Prince Charles' Wales Investiture Was As Controversial As 'The Crown' Shows". Bustle.
  10. ↑ "50 years since the Investiture". National Library of Wales Blog (yn Saesneg). 2019-07-01. Cyrchwyd 2022-09-08.
  11. ↑ Morris, Jan (1995). The princeship of Wales. Gomer. t. 19. ISBN 1-85902-266-9. OCLC 35961550.
  12. ↑ Caernarvon and Denbigh Herald (arg. July 11th, 4). 1969.
  13. ↑ "When a young Charles was crowned Prince of Wales — and spoke in Welsh". Washington Post (yn Saesneg). ISSN 0190-8286. Cyrchwyd 2022-10-06.
  14. ↑ Jenkins, Geraint H (1997). A concise history of Wales. Cambridge University Press. t. 103. ISBN 978-0-521-82367-8.
  15. ↑ "Plaid Cymru objections to Prince of Wales". Western Mail. 8 Awst 2006. Cyrchwyd 20 Awst 2008.
  16. ↑ Cork, Tristan (2018-04-09). "Why people don't want the Severn Crossing renamed 'Prince of Wales Bridge'". BristolLive (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-19.
  17. ↑ "Michael Sheen returned OBE to air views on royal family". the Guardian (yn Saesneg). 2020-12-29. Cyrchwyd 2022-09-08.
  18. ↑ Morris, Seren (2022-09-12). "Petition to end Prince of Wales title reaches 19k signatures". Evening Standard (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-18.
  19. ↑ "Stradey to stage Gravell funeral" (yn Saesneg). 2007-11-05. Cyrchwyd 2022-12-22.
  20. ↑ "Welsh Assembly session 06.11.07". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 September 2012. Cyrchwyd 5 September 2012.
  21. ↑ "RAY GRAVELL AND THE PRINCE WILLIAM CUP".
  22. ↑ "'Devolved, democratic' Wales doesn't 'need' a Prince of Wales any more says Lord Elis-Thomas". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-08. Cyrchwyd 2022-09-08.
  23. ↑ Jones, Branwen (2022-09-09). "The title 'Prince of Wales' should disappear, says senior Welsh politician". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-09.
  24. ↑ "Watch: Protestor challenges King Charles over cost of monarchy as CNN describes Wales as most 'hostile' country". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-16. Cyrchwyd 2022-09-16.
  25. ↑ "Watch: Michael Sheen questions whether the title of Prince of Wales means anything to King Charles and William". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-16. Cyrchwyd 2022-09-16.
  26. ↑ "Thousands sign petition calling for an end to the 'Prince of Wales' title". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-09. Cyrchwyd 2022-09-09.
  27. ↑ "Prince and Princess of Wales: William and Catherine to 'carve their own future'". the Guardian (yn Saesneg). 2022-09-10. Cyrchwyd 2022-09-10.
  28. ↑ Emma.Goodey (2016-04-03). "The Royal Family name". The Royal Family (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-24.
  29. ↑ John, Lucy (2022-09-17). "Bearded man heckles King Charles in Cardiff over the cost of the monarchy". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-19.
  30. ↑ Morris, Seren (2022-09-12). "Petition to end Prince of Wales title reaches 19k signatures". Evening Standard (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-14.
  31. ↑ "William and Kate named Prince and Princess of Wales by the King". BBC News (yn Saesneg). 2022-09-09. Cyrchwyd 2022-09-20.
  32. ↑ Owen, Cathy (2022-09-13). "Plaid leader wants vote on William's investiture as Prince of Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-14.
  33. ↑ "Prince of Wales: Is William's title an honour or humiliation?". BBC News (yn Saesneg). 2022-09-17. Cyrchwyd 2022-09-21.
  34. ↑ "Gwynedd says no to new Prince of Wales - authority votes against another investiture, says title should be abolished". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-10-06. Cyrchwyd 2022-10-06.
  35. ↑ WalesOnline (2022-10-30). "'Westminster could learn something from the Royals about how to treat Wales'". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-31.
  36. ↑ "New Prince of Wales to remain president of the English FA as they play Wales at the World Cup". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-23. Cyrchwyd 2022-09-24.
  37. ↑ Low, Valentine. "Prince of Wales criticised by Michael Sheen over England support" (yn Saesneg). ISSN 0140-0460. Cyrchwyd 2022-11-19.
  38. ↑ "Prince of Wales has no plans for investiture, Kensington Palace confirms". BBC News (yn Saesneg). 2022-11-16. Cyrchwyd 2022-11-19.
  39. ↑ "Drakeford: 'There's no rush' for an investiture for new Prince of Wales". ITV News (yn Saesneg). 2022-09-12. Cyrchwyd 2022-09-14.
  40. ↑ "King Charles hopes William won't go through repeat of 1969 Wales investiture". ITV News (yn Saesneg). 2022-09-13. Cyrchwyd 2022-09-14.
  41. ↑ "Drakeford: 'There's no rush' for an investiture for new Prince of Wales". ITV News (yn Saesneg). 2022-09-12. Cyrchwyd 2022-09-14.
  42. ↑ "Prince of Wales role may not need 'further ceremonial underpinning' of investiture says Mark Drakeford". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-16. Cyrchwyd 2022-09-16.
  43. ↑ Owen, Cathy (2022-09-13). "Plaid leader wants vote on William's investiture as Prince of Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-14.
  44. ↑ "Prince of Wales: Ex-minister wants talks on prince investiture". BBC News (yn Saesneg). 2022-09-13. Cyrchwyd 2022-09-14.
  45. ↑ 45.0 45.1 "Prince William will be the last Prince of Wales, historian predicts". ITV News (yn Saesneg). 2022-09-22. Cyrchwyd 2022-09-24.
  46. ↑ "YesCymru statement - Prince of Wales". YesCymru EN (yn Saesneg). September 13, 2022. Cyrchwyd 2022-09-21.
  47. ↑ "Prince of Wales decision 'has been taken' say Welsh Government as Plaid call for Senedd vote". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-20. Cyrchwyd 2022-09-21.
  48. ↑ McAllister, Laura (2022-10-01). "The future of the monarchy merits proper debate | Laura McAllister". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-14.
  49. ↑ Polls (LordAshcroftPolls.com), Lord Ashcroft. "LORD ASHCROFT POLLS: MAJORITY OF WELSH VOTERS BACK THE MONARCHY AHEAD OF CORONATION". www.prnewswire.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-05-04.
  50. ↑ 50.0 50.1 "YouGov / Barn Cymru Survey Results" (PDF). YouGov. 22 Medi 2022.
  51. ↑ "Only 46% want another Prince of Wales after Charles, poll suggests". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-06-22. Cyrchwyd 2022-09-18.
  52. ↑ 52.0 52.1 "Buckingham Palace event marks Prince of Wales' 50 years". BBC News (yn Saesneg). 2019-03-07. Cyrchwyd 2022-09-18.
  53. ↑ 53.0 53.1 Jackson, Gregor (7 March 2019). "BBC Wales - St. David's Day Poll 2019 (2)". icmunlimited. Cyrchwyd 2022-09-18.
  54. ↑ 54.0 54.1 "ITV News Poll: Should Charles be the last Prince of Wales?". ITV News. ITV. 6 July 2018. Cyrchwyd 18 September 2022.
  55. ↑ "Are we right to want another Prince of Wales?". The National Wales (yn Saesneg). 16 September 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-09-20. Cyrchwyd 2022-09-18.
  56. ↑ "PressReader.com - Digital Newspaper & Magazine Subscriptions". www.pressreader.com. Cyrchwyd 2022-12-29.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Dadl_teitl_Tywysog_Cymru&oldid=12637786"