Llwydcoed

Pentref a chymuned ym mwrdeistref sirol Rhondda Cynon Tâf, Cymru, yw Llwydcoed (hefyd Llwytgoed). Fe'i lleolir yng ngogledd Cwm Cynon, ger tref Aberdâr. Roedd yn lleoliad pwysig o ran y diwylliant Haearn yn y cwm, gan fod gweithfeydd haearn Aberdâr wedi'u hagor yno ym 1800. Mae'r rheilffordd yn dal i gludo glo o waith glo agored Hirwaun (a adnabuwyd gynt fel 'Glofa'r Tŵr) yn rhedeg trwy Llwydcoed.

Llwydcoed

Math	pentref, cymuned
Poblogaeth	1,674
Daearyddiaeth
Sir	Rhondda Cynon Taf
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.7333°N 3.4667°W
Cod SYG	W04000690
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Vikki Howells (Llafur)
AS/au y DU	Gerald Jones (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Vikki Howells (Llafur) ac yn Senedd y DU (San Steffan) gan Gerald Jones (Llafur).

Hanes

Cyn dyfodiad y chwyldro diwydiannol yn Llwydcoed, cymuned amaethyddol oedd yn bodoli yno fel gweddill Cwm Cynon, a chymoedd eraill De Cymru yn ystod y cyfnod yma. Pan gyrhaeddodd y chwyldro diwydiannol roedd datblygiad cychwynnol y pentref wedi'i leoli o amgylch ardal Tregibbon, sef y man lle, ym 1801, fe adeiladodd Thomas ap Shencin ap Gibbon o Fferm Fforchaman lawer o dai gan gynnwys 'Rhes y Glöwr', 'Rhes y Sefydlwyr' a 'Thai'r Scales'. Mae enwau'r strydoedd hyn yn olrhain eu gwreiddiau cynnar; roedd teulu'r Scales yn un o sefydlwyr y gwaith haearn, ac yn dal yn bartneriaid yno tan 1846.

Yn ystod ail hanner y 19g cafwyd twf yn sgîl datblygiad cyflym y diwydiant glo yn yr ardal. Agorwyd Gwaith glo Dulas gan Matthew Wayne o waith haearn y Gadlys ym 1840, ac fe agorwyd gwaith glo Ysguborwen gan Samuel Thomas a Thomas Joseph ym 1849. Ymhlith y tai a godwyd yn ystod y cyfnod hwn y mae: 'Plas Moriah', 'Teras Horeb', a 'Plas Llwyd.' Fe adeiladwyd 'Rhes yr Arddangosfa' ym 1851 ac fe'i enwir ar ôl yr Arddangosfa Mawr a gynhaliwyd ym Mhalas Grisial Llundain y flwyddyn hono.

Canol Llwydcoed.

Roedd wyth tafarn yn Llwydcoed yn ystod y cyfnod hwn megis: 'Yr Iarll Llwyd', 'Y Llwynog a'r Helgwn', 'Y Fuwch Goch', 'Tŷ Cornel', 'Y Masons', 'Tafarn y Glöwr', 'Tafarn Dinefwr', a'r 'Croes Bychan'. Yr adeg honno, cannwyd y gloch olaf ganol nos, a disgrifia traethodwr lleol am natur dymhestlog y miri: "Dywedir fod mwy o gwrw wedi'i golli (gwastraffu) pan fu'r ffwrnesi, y gweithfeydd glo, a'r gweithfeydd haearn yn cael eu gweithio (yn enwedig ar ddechrau'r mis, ac ar Nos Sadwrn y tâl), na sy'n cael eu yfed yn nhafarndau Llwydcoed y dydd hwn" Mae tafarnau 'Y Fuwch Goch' a 'Thŷ Cornel' yn dal yn agored heddiw.^{[angen ffynhonnell]}

Tirnodau

Mae cofgolofn rhyfel ar ffurf obelisg i'w chael yn y parc lleol. Datguddiwyd y gofgolofn ym 1921. Mae eglwys Sant James yn llwydcoed, ac fe llysenwir yr eglwys yn 'Yr Eglwys Goch' am ei bod wedi'i ei hadeiladu o friciau coch. Mae yna ganolfan gymunedol hefyd yn Llwydcoed.

Trafnidiaeth

Fe gyrhaeddodd brif Reilffordd Cwm Nedd gyda llinell o Gastell Nedd i Ferthyr Tydfil ym 1853, pan agorwyd gorsaf reilffordd Llwydcoed yr un flwyddyn. Fe'i trosglwyddwyd i Great Western Railway ym 1923, ac fe barhaodd y linell tan i Arglwydd Beeching ei chau ym 1963. Gellir dal i weld ôl y cledrau yn Llwydcoed hyd heddiw.

Yr unig drafnidiaeth cyhoeddus trwy Lwydcoed (2012) oedd bws rhif 6 a redwyd gan gwmni Stagecoach. Mae'r gwasanaeth yn cychwyn yng ngorsaf canolog Aberdâr, ac yn parahau drwy Drecynon, trwy Lwydcoed, ac yna'n mynd ymlaen i Ferthyr.

Addysg

Mae yna ysgol gynradd leol yn Llwydcoed o'r enw "Llwydcoed Primary". Mae'r ysgol yn bwydo ysgolion uwchradd 'Ysgol Sant Ioan' (Ysgol yr Eglwys yng Nghymru), 'Ysgol Uwchradd Aberdâr' (Ysgol i fechgyn), ac 'Ysgol y Merched Aberdâr'. Mae'r ysgol yn darparu ei haddysg drwy gyfrwng y Saesneg (a Chymraeg fel ail iaith). Mae'n rhaid i blant sydd am gael eu haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg fynychu Ysgol Gynradd Gymraeg Aberdâr, sydd wedi'i lleoli yng Nghwmdâr.

Chwaraeon

Mae tîm pêl-droed yn chwarae ym mhentref Llwydcoed sef 'C.P.D.A Llwydcoed' sy'n chwarae o fewn Adran Dau o Gynghrair Pêl-droed Cymru. Sefydlwyd y clwb ym 1931 gyda'r enw 'Lles Llwydcoed' (Llwydcoed Welfare) gan y gymuned glofäol leol. Mae'r tîm yn gwisgo crys streipiog du a gwyn, trowsus byr du, a sannau du. Maent yn chwarae eu gemau cartref ar Y Parc Lles yn Llwydcoed.

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llwydcoed (pob oed) (1,302)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llwydcoed) (183)			14.4%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llwydcoed) (1151)			88.4%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed(Llwydcoed) (225)			40.2%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Pobl o Lwydgoed

Ganed yr actor Ioan Gruffudd yn y pentref ar 6 Hydref 1963.

Dolenni allanol

• Llwybr Treftadaeth Llwydcoed Archifwyd 2007-08-16 yn y Peiriant Wayback
• {https://rctmoodle.org/llwydcoedpri/}
• {http://www.pitchero.com/clubs/afcllwydcoed/}

Trefi a phentrefi Rhondda Cynon Taf

Trefi
Aberdâr  · Aberpennar  · Glynrhedynog  · Llantrisant  · Pontypridd  · Y Porth  · Tonypandy  · Treorci
Pentrefi
Aberaman  · Abercwmboi  · Abercynon  · Aber-nant  · Y Beddau  · Blaenclydach  · Blaencwm  · Blaenllechau  · Blaenrhondda  · Brynna  · Brynsadler  · Cefn Rhigos  · Cefnpennar  · Cilfynydd  · Coed-elái  · Coed-y-cwm  · Cwmaman  · Cwm-bach  · Cwm Clydach  · Cwmdâr  · Cwm-parc  · Cwmpennar  · Y Cymer  · Dinas Rhondda  · Y Ddraenen Wen  · Efail Isaf  · Fernhill  · Ffynnon Taf  · Y Gelli  · Gilfach Goch  · Glan-bad  · Glyn-coch  · Glyn-taf  · Y Groes-faen  · Hirwaun  · Llanharan  · Llanhari  · Llanilltud Faerdref  · Llanwynno  · Llwydcoed  · Llwynypïa  · Y Maerdy  · Meisgyn  · Nantgarw  · Penderyn  · Pendyrus  · Penrhiw-ceibr  · Penrhiw-fer  · Penrhys  · Pentre  · Pentre'r Eglwys  · Pen-yr-englyn  · Pen-y-graig  · Pen-y-waun  · Pont-y-clun  · Pont-y-gwaith  · Y Rhigos  · Rhydyfelin  · Ton Pentre  · Ton-teg  · Tonyrefail  · Tonysguboriau  · Trealaw  · Trebanog  · Trecynon  · Trefforest  · Trehafod  · Treherbert  · Trehopcyn  · Trewiliam  · Tynewydd  · Wattstown  · Ynys-hir  · Ynysmaerdy  · Ynys-y-bwl  · Ystrad Rhondda