Wicipedia

Enwau llefydd Celtaidd eu tarddiad

Rhestrir yma enwau llefydd sy'n gyfan gwbl neu'n rhannol o darddiad Celtaidd. Mae'r enwau hyn i'w cael ledled cyfandir Ewrop, Ynys Prydain, Iwerddon, Anatolia ac, yn ddiweddarach, trwy rannau eraill o'r byd nad oedd yn cael ei feddiannu'n wreiddiol gan y Celtiaid.

Enwau llefydd Celtaidd eu tarddiad
Mathtoponymeg Edit this on Wikidata
Map o ranbarthau Ewrop o dan ddylanwad y Celtiaid

Elfennau a geir yn aml

golygu
  • Celteg *briga 'bryn, lle uchel' > Cymraeg bri 'anrhydeddus, uchel ei barch' (ddim yn perthyn yn uniongyrchol i'r Gymraeg bryn), Gwyddeleg brí 'bryn; cryfder, egni, arwyddocâd'
  • brigant- 'uchel, aruchel, dyrchafedig'; yn cael ei ddefnyddio fel enw dwyfol benywaidd, wedi'i droi'n Brigantia yn Lladin, Hen Wyddeleg Brigit 'dyrchafedig un', enw duwies.
  • Celteg *brīwa 'pont'
  • Celteg *dūnon 'caer' > Cymraeg dinas a din 'caer', Gwyddeleg dún 'caer'
  • Celteg *duro- 'caer'
  • Celteg *kwenno- 'pen' > Brythoneg * penn-, Cymraeg pen, Gwyddeleg ceann
  • Celteg *magos 'maes' > Cymraeg maes, Gwyddeleg magh 'gwastatir'
  • Celteg *windo - 'gwyn, teg, bendith' > Cymraeg gwyn/wyn/gwen/wen, Hen Wyddeleg find, Gwyddeleg fionn 'teg'

Celteg Cyfandirol

golygu

Awstria

golygu

O'r Gelteg *brigant - ' uchel, aruchel, dyrchafedig' (neu enw dwyfol, Brigantia )

  • Wien, Cymraeeg Fienna, Lladin Vindobona

O'r Gelteg *windo- 'gwyn' (Cymraeg gwyn) + *bona 'sail' (Cymraeg bôn, bonyn, Gwyddelig bun 'gwaelod, sail')

Gwlad Belg

golygu

O'r enw dwyfol Arduinna, o'r Gelteg *ardu - 'uchel' (Gwyddeleg ard) + silva Lladin 'coedwig'

O'r enw dwyfol Gontia

Tsiecia

golygu
  • Košťany, Costen yn wreiddiol, o'r Gelteg, Cernyweg costean 'mwynglawdd tun'

Ffrainc

golygu

Mae gan y rhan fwyaf o brif ddinasoedd Ffrainc enw Celtaidd (yr enw Galaidd gwreiddiol neu enw'r llwyth Galaidd).

  • Amiens
  • Angers
  • Argentan, Argenton (Argenton Lot-et-Garonne, Argenton-les-Vallées, Argenton-l'Église, Argenton-Notre-Dame, Argenton-sur-Creuse, Afon Argenton)
  • Arles
  • Arras
  • Autun
  • Bayeux < (Civitas) Baiocassensis; Augustodurum gynt. 'fforwm er anrhydedd Augustus'
  • Bourges
  • Briançon < Brigantium, o'r Gelteg *brigant- 'uchel, aruchel, dyrchafedig' (neu enw dwyfol, Brigantia)
  • Brive-la-Gaillarde < Briva 'pont'
  • Brives
  • Caen (Cahan, Cahon) < Catumagos. O'r Hen Geltaidd catu- 'brwydr' 'ymrafael', Hen Wyddeleg cath 'brwydr, bataliwn, llu', Llydaweg -kad / -gad, cad 'ymrafael, llu'; mago- 'maes', Hen Wyddeleg magh . Ymddengys mai'r ystyr cyffredinol yw 'maes brwydr'[1]
  • Cahors
  • Carentan < Carentomagus, Idem Charenton, ac ati.
  • Chambord
  • Divodurum (Lladin), Metz, Lorraine, bellach, o'r Celteg *diwo- 'duw, sanctaidd, dwyfol' ( Gaeleg yr Alban dia 'duw') + *duro- 'caer'
  • Évreux < (Civitas) Eburovicence; Mediolanum gynt
  • Laon, Aisne, Lladin Lugdunum Clavatum
  • Lemonum (Lladin), Poitiers, Vienne, yr elfen gyntaf o'r Gelteg *lemo- 'llwyfen'.
  • Lillebonne
  • Limoges
  • Lisieux < (Civitas) Lexoviensis; Noviomagus gynt[2] 'marchnad newydd', Hen Gelteg noviios 'newydd', magos 'maes'.
  • Lugdunum Convenarum (Lladin), Saint-Bertrand-de-Comminges bellach, Haute-Garonne
  • Lyon, Rhône, Lladin Colonia Copia Claudia Augusta Lugdunum, o'r Gelteg *lug- 'Lugus' (enw dwyfol) neu efallai 'golau' + * dūnon 'caer'
  • Nant, Nans
  • Nantes
  • Nanteuil
  • Nanterre
  • Noviomagus Lexoviorum (Lladin), Lisieux, Calvados bellach
  • Noviomagus Tricastinorum (Lladin), Saint-Paul-Trois-Châteaux, Drôme bellach
  • Noyon, Oise, Lladin Noviomagus Veromanduorum, o'r Gelteg *nowijo- 'newydd' + * magos 'maes'
  • Afon Ouette, gorllewin canolbarth Ffrainc, o'r gair 'oen'
  • Oissel, Oisseau-le-Petit, sawl Ussel, ac ati.
  • Orange < Arausio, duw dŵr
  • Paris < Parisii (Gaul), llwyth Celtaidd ar ddwy lan afon Seine yn lleol
  • Périgueux
  • Pierremande < Petromantalum < petro-matalo- 'pedair ffordd' = 'croesfan'
  • Rennes
  • Rouen < Rotomagus, [3] weithiau Ratómagos neu Ratumacos (ar ddarnau arian llwyth y Veliocassi). Gall fod yn roto-, y gair am 'olwyn' neu 'ras', cf. Hen Wyddeleg roth 'olwyn, ras' neu'r Gymraeg rhod 'olwyn' 'ras'. Mae Magos yn sicrach yma: 'maes' neu 'marchnad' yn ddiweddarach cf. Hen Wyddeleg mag (genidol maige ) 'maes', Hen Lydaweg ma 'lle'. Gallai'r holl beth olygu 'hippodrome', 'cae ras' neu 'farchnad olwynion'.[4]
  • Samarobrīva (Lladin), Amiens, Somme, bellach = "Pont ar [afon] Somme": enw afon Samara + Celteg *brīwa 'pont'.
  • Vandœuvres, Vendeuvre < vindo-briga 'y gaer wen'
  • Verdun, Lladin "Virodunum" neu "Verodunum", ail elfen o'r Gelteg *dūnon 'caer'.
  • Vernon < Vernomagus. Mae sawl Vernon arall yn Ffrainc, ond maent yn dod yn uniongyrchol o Vernō 'lle'r coed gwern'. 'gwastadedd y coed gwern'. uernā 'gwernen', Hen Wyddeleg fern, Llydaweg a Chymraeg gwern Cymraeg, Tafodieithoedd Ffrangeg verne / vergne .
  • Veuves, Voves, Vion

Yr Almaen

golygu
  • Alzenau

O'r Gelteg alisa 'gwern'. ( Cymharer yr Almaeneg modern Erlenbach) a'r Hen Uchel Almaeneg aha, 'dŵr sy'n llifo'.

O'r Gelteg *bona 'sail' (Cymraeg bôn)

Mae rhai wedi gweld yr enw hwn fel ffurf gymysgryw yn cynnwys ffurf Geltaidd ac ôl- ddodiad Germanaidd sef -ingen.[5] Gall hyn fod yn wir, oherwydd rhwng yr 2il a'r 4edd ganrif, cafodd yr ardal o amgylch tref brifysgol Almaeneg Tübingen heddiw ei setlo gan lwyth Celtaidd gydag elfennau llwythol Germanaidd yn gymysg. Mae'n bosibl y gallai'r elfen tub- yn Tübingen godi o'r Gelteg dubo-, 'tywyll, du; trist; gwyllt'. Fel a geir yn yr enwau llefydd Eingl-Wyddelig Dulyn (Dublin), Devlin, Dowling, Doolin a Ballindolin. Dichon fod cyfeiriad yma at dywyllwch dyfroedd yr afon sydd yn llifo yn ymyl y dref; os felly, yna gellir cymharu'r enw â'r Saesneg Tubney, Tubbanford, Tub Mead a Tub Hole yn Lloegr . Cymharer Lladin diweddar y Werin tubeta 'cors', o'r Galeg. Ceir y gwraidd yn yr Hen Wyddeleg dub > Gwyddeleg dubh, Hen Gymraeg dub > Cymraeg du, Hen Gernyweg duw > Canol Cernyweg du, Llydaweg du Galeg dubo-, dubis, i gyd yn golygu 'du; tywyll'

Hwngari

golygu
  • Hercynium jugum (Lladin)

O'r Gelteg *(φ)erkunos 'derw' neu enw dwyfol Perkwunos + jugum Lladin 'copa'

Yr Eidal

golygu
  • Brianza, Lombardi, Lladin Brigantia

O'r Gelteg *brigant - 'uchel, aruchel, dyrchafedig' (neu enw dwyfol, Brigantia)

Efallai o'r Gelteg *genu- 'genau, aber'. (Fodd bynnag, mae'n debyg bod yr enw lle Liguraidd hwn, yn ogystal ag enw Genava (Genefa bellach), yn deillio o'r gwreiddyn Proto-Indo-Ewropeaidd *ĝenu- 'knee', gweler Pokorny, IEW [1] .)

  • Milano, Lombardi, Cymraeg Milan, Lladin Mediolanum

Ansicr. Mae'r elfen gyntaf yn edrych fel Lladin medius 'canol'. Gall yr ail elfen fod yn Geltaidd, *landā 'tir, lle' (Cymraeg llan); neu, *plan- > *lan-, cytras Celtaidd o'r Lladin plānus 'gwastatir', gyda cholled Celtaidd nodweddiadol o /p/.

  • Belluno, Veneto, Lladin Bellunum

O'r Gelteg *Bhel- 'llachar' a *dūnon 'caer'.

O'r Gelteg *brigant - 'uchel, aruchel, dyrchafedig' (neu enw dwyfol, Brigantia )

  • Brescia, Lombardi, Lladin Bricsia

O'r Gelteg *briga- 'uchder creigiog neu frigiad'.

  • Bologna, Emilia Romagna, Bononia Lladin

O'r Gelteg *bona 'sail' (Cymraeg bôn)

Yr Iseldiroedd

golygu
  • Lugdunum Batavorum (Lladin), Katwijk, Zuid-Holland bellach

O'r Gelteg *lug- 'Lugus' (enw dwyfol) neu efallai 'ysgafn' + *dūnon 'caer'

  • Nijmegen, Gelderland, Lladin Ulpia Noviomagus Batavorum

O'r Gelteg *nowijo- 'newydd' ( Cymraeg newydd ) + * magos 'maes, plaen'

Gwlad Pwyl

golygu
  • Lugidunum (Lladin), Legnica, Silesia bellach

Yr ail elfen o'r Gelteg *dūnon 'caer'

Portiwgal

golygu
  • Portiwgal Portū (porthladd) + Cale, mam dduwies y bobl Geltaidd, a oedd wedi'i harfogi â morthwyl, ac a ffurfiodd fynyddoedd a dyffrynnoedd. Mae hi'n cuddio yn y creigiau. Mam Natur. Enwau eraill: Cailleach (Calicia/Galiza), Cailleach-Bheur, Beira (tair talaith Portiwgaleg y Rhanbarth Mynydd Canolog sy'n gyfystyr â thalaith Lusitania).
  • Braga, Dinesig Braga, Portiwgal

O'r Gelteg *bracari- ar ôl Celtiaid Bracari.

  • Bragança, Alto Trás-os-Montes, Portiwgal

O'r Gelteg *brigant- 'enw dwyfol, Brigantia'.

  • Beira

O'r Gelteg *beira- enw arall Cailleach/Cale, Cailleach-Bheura neu Beira, Duwies Geltaidd mynyddoedd, dŵr a Gaeaf. Tair o daleithiau Portiwgal: Beira-Baixa, Beira-Alta a Beira-Litoral

  • Vale de Cambra, Portiwgal

O'r Gelteg *cambra- 'siambr, ystafell'.[6]

  • Conímbriga, Coimbra, Portiwgal

O'r Gelteg *briga- 'uchder creigiog neu frig'.

  • Coimbra Cymru, lle'r bobl mewn cymdeithas - lle'r oedd y bobl yn ymgasglu fel mewn ffair. Perthyn i'r gair Cumberland a Cambria.
  • Douro, Norte, Portiwgal

O'r Celtaidd *Dur 'dŵr'.

  • Évora, Alentejo, Portiwgal

O'r Gelteg *ebora- ' lluosog genidol y gair eburos (coed)'.

  • Lacobriga, Algarve, Portiwgal

O'r Gelteg *Lacobriga- 'Llyn Briga'.

Rwmania

golygu
  • Băișoara a safleoedd eraill yn Transylvania
  • Boian yn Sibiu, Boianu Mare yn Sir Bihor, pentrefi yn dod o Boii
  • dinas Calan yn Hunedoara .
  • Deva, prifddinas Hunedoara, yn wreiddiol yn ddinas y Daciaid
  • Galați
  • Noviodunum, Isaccea bellach, oedd yn golygu "caer newydd" nowijo- + dūn-.
  • Afon Timiř yn Banat .

Serbia

golygu
  • Singidunum (Lladin), Beograd bellach, Saesneg Belgrade

Daw'r ail elfen o'r Gelteg *dūnon 'caer'

Slofenia

golygu
  • Celje, O'r enw a ladineiddiwyd, Celeia, yn ei thro o *keleia, sy'n golygu 'cysgod' yn y Gelteg
  • Neviodunum (Lladin), Drnovo bellach

Daw'r ail elfen o'r Gelteg *dūnon 'caer'

Sbaen

golygu

Asturias a Cantabria

  • Deva, nifer o afonydd yng ngogledd Sbaen, a Pontedeva, Galicia, Sbaen .

O'r Gelteg *diwā- ' dduwies ; sanctaidd, dwyfol'

Castile

Galicia

  • Tambre, afon yn Galicia (Sbaen), Lladin Tamaris. O bosibl o'r Gelteg *tames- 'tywyll' ( cf. Celteg *temeslos > Cymraeg tywyll). Damcaniaethau eraill.
  • O Grove, Galicia, Sbaen, Ogrobre Lladin Canoloesol 912.[7] O'r Gelteg *iawn-ro- 'aciwt; penrhyn' [8] a'r Gelteg *brigs 'bryn'.
  • Bergantiños, Galicia, Sbaen, Lladin Canoloesol Bregantinos 830. O'r enw Celtaidd *brigant - 'uchel, aruchel, dyrchafedig', neu enw dwyfol Brigantia, neu o'r Gelteg *brigantīnos 'pennaeth, brenin'. [9]
  • Dumbría, Galicia, Sbaen, Donobria Lladin Canoloesol 830. O'r Gelteg *dūnon 'caer' + Celtaidd *brīwa 'pont'.
  • Val do Dubra ac Afon Dubra, Galicia. O'r Gelteg *dubr- 'dŵr', *dubrās 'dyfroedd'.
  • Monforte de Lemos (rhanbarth), Galicia, Sbaen, Lladin Lemavos, ar ôl llwyth lleol y Lemavi. O'r Gelteg *lemo- ' llwyfen '.
  • Nendos (rhanbarth), Galicia, Sbaen, Nemitos Lladin Canoloesol 830. O'r Gelteg *nemeton 'noddfa'.
  • Noia, Galicia, Sbaen, Groeg Nouion.[10] O'r Gelteg *nowijo- 'newydd'.

Y Swistir

golygu

Mae gan y Swistir, yn enwedig Llwyfandir y Swistir, lawer o enwau llefydd Celtaidd (Galeg). Daeth haenau newydd o enwau Lladin ar ben yr hen haenen hon yn y cyfnod Rhufeinig Gâl,[11] ac, o'r cyfnod canoloesol, haen o enwau Almaeneg Alemanaidd[12] a Romáwns[13].

Gyda rhai enwau, y mae ansicrwydd ai Galeg ai Lladin yw'r tarddiad. Mewn rhai achosion prin, fel Frick, y Swistir, bu hyd yn oed awgrymiadau cystadleuol o etymolegau Galeg, Lladin ac Alemannig.[14]

Enghreifftiau o enwau llefydd â tharddiad Galeg sefydledig:

  • Solothurn, o Salodurum. Mae'r elfen -durum yn golygu "drysau, gatiau; palisâd; tref". Mae geirdarddiad yr elfen salo yn aneglur.
  • Thun, Bern: dunum "caer"
  • Windisch, Aargau, Lladin Vindonissa: yr elfen gyntaf o *windo- "gwyn"
  • Winterthur, Zürich, Lladin Vitudurum neu Vitodurum, o vitu "helyg" a durum
  • Yverdon-les-Bains, o Eburodunum, o eburo- "ywen" a dunum "caer". [15]
  • Zürich, Lladin Turicum, o enw personol Galeg Tūros
  • Limmat, o Lindomagos "llyn-gwastadedd", yn wreiddiol enw'r gwastadedd a ffurfiwyd gan afon Linth a Llyn Zurich.

Celteg yr ynysoedd

golygu

Yr Alban

golygu

Yn Ucheldiroedd yr Alban, Gaeleg yw mwyafrif helaeth enwau llefydd. Mae enwau Gaeleg yn gyffredin trwy weddill yr Alban hefyd, yn ogystal ag enwau Picteg yn y gogledd-ddwyrain, ac enwau Brythoneg yn y de.

Cernyw

golygu

Daw mwyafrif helaeth enwau llefydd Cernyw o'r iaith Gernyweg.

Cymru

golygu

Gweler Toponymeg Cymru

Iwerddon

golygu

Tarddiad Gwyddeleg sydd i'r rhan helaeth o enwau llefydd Iwerddon

Lloegr

golygu

Gweler Enwau llefydd yn Lloegr sydd o darddiad Brythonig / Celtaidd

Llydaw

golygu

Daw mwyafrif helaeth enwau llefydd Llydaw o'r Llydaweg.

Ynys Manaw

golygu

Mae mwyafrif helaeth enwau llefydd Ynys Manaw yn tarddu o'r Fanaweg.

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la langue gauloise, 2nd edn. (Paris: Errance, 2003), 111.
  2. ↑ See Noviomagus and Lexovii.
  3. ↑ Archetype that exists everywhere in France, for example Ruan (Rothomago 1233 / Rotomagus 5th century), Rom.
  4. ↑ Delamarre 2003, pp. 261-2.
  5. ↑ Bahlow, Hans. 1955. Namenforschung als Wissenschaft. Deutschlands Ortsnamen als Denkmäler keltischer Vorzeit. Frankfurt am Main.
  6. ↑ "RIA - Dictionary of Medieval Latin from Celtic Sources". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-04-17. Cyrchwyd 2022-09-03.
  7. ↑ Prósper, Blanca María (2002). Lenguas y Religiones Prerromanas del Occidente de la Península Ibérica. Universidad de Salamanca. t. 375. ISBN 978-84-7800-818-6.
  8. ↑ Matasovic, Ranko (2009). Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Brill. t. 28. ISBN 978-90-04-17336-1.
  9. ↑ Matasovic, Ranko (2009). Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Brill. tt. 77–78. ISBN 978-90-04-17336-1.
  10. ↑ Ptolemi II 6.21.
  11. ↑ such as Basle, Latin Basilea, from the personal name Basilius, ultimately of Greek origin,
  12. ↑ such as Bern, founded 1191
  13. ↑ such as Neuchâtel, founded 1011
  14. ↑ Frick has been derived from (a) a Celtic word for "confluence", cognate with fork, (b) an Alemannic personal name Fricco and (c) Latin ferra ricia "iron mine, ironworks".
  15. ↑ Bernhard Maier, Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs, 2010, p. 51. Julius Pokorny, IEW (1959:325), s.v. "ē̆reb(h)-, ō̆rob(h)- 'dark reddish-brown colour'": "alb.-ligur.-kelt.-germ. eburo- 'rowan, mountain ash, yew, evergreen tree with poisonous needles'."
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Enwau_llefydd_Celtaidd_eu_tarddiad&oldid=11812695"