Hywel ab Owain Gwynedd

Tywysog a bardd Cymreig oedd Hywel ab Owain Gwynedd (bu farw 1170). Roedd yn fab gordderch i Owain Gwynedd, tywysog Gwynedd, a Gwyddeles o'r enw Pyfog, ac fe gyfeirir ato weithiau fel Hywel ap Gwyddeles. Roedd Gwerful Goch yn nith iddo trwy ei frawd Cynan.

Hywel ab Owain Gwynedd
Ganwyd	12 g  Teyrnas Gwynedd
Bu farw	1170  Pentraeth
Dinasyddiaeth	Teyrnas Gwynedd
Galwedigaeth	bardd
Tad	Owain Gwynedd
Mam	Ffynnod Wyddeles
Plant	Cadwallon ap Hywel ab Owain Gwynedd

Cofeb i Hywel ab Owain Gwynedd ar Draeth Coch, Ynys Môn, ger safle dybiedig Brwydr Pentraeth.

Bywgraffiad

Yn 1143 roedd gan Cadwaladr, brawd Owain Gwynedd, ran yn llofruddiaeth Anarawd ap Gruffudd o Ddeheubarth. Ymateb Owain oedd gyrru Hywel i gymeryd ei diroedd yng ngogledd Ceredigion oddi ar ei ewythr. Gwnaeth Hywel hynny, gan oresgyn a llosgi castell Aberystwyth. Yn 1147 gyrrwyd Cadwaladr o Feirionnydd gan Hywel a'i frawd Cynan, gan oresgyn a llosgi ei gastell yng Nghynfael.

Yn 1159 ymgynghreiriodd Hywel â rhai o arglwyddi Normanaidd y de yn erbyn yr Arglwydd Rhys.

Ar farwolaeth Owain Gwynedd yn 1170, bu brwydro rhwng ei feibion am arglwyddiaeth Gwynedd. Gorfodwyd Hywel i ffoi i Iwerddon gan ei hanner-brodyr Dafydd ab Owain Gwynedd a Rhodri. Dychwelodd yr un flwyddyn gyda byddin o Iwerddon, ond trechwyd ef a'i ladd gan lu Dafydd a Rhodri mewn brwydr ger Pentraeth ym Môn.

Cerddi

Roedd Hywel yn fardd galluog, ac mae wyth o'i gerddi wedi eu cadw. Fe'i cofir yn bennaf fel bardd serch a natur. Yn wahanol i eraill o Feirdd y Tywysogion nid oedd yn fardd llys ac felly roedd yn mwynhau'r rhyddid i ganu ar bynciau amrywiol mewn cywair mwy personol.

Yr enwocaf o'i gerddi, mae'n debyg, yw 'Gorhoffedd Hywel ab Owain Gwynedd' lle mae'n canu clodydd Gwynedd, ei brydferthwch naturiol a phrydferthwch ei wragedd. Canodd yn ogystal bump cerdd serch i ferched anhysbys; cerddi sydd yn rhagflaenu'r canu serch telynegol a welir yng ngwaith y cywyddwyr, fel Dafydd ap Gwilym, yn y 14g. Mae'n bosibl fod barddoniaeth Ffrangeg y cyfnod, yn arbennig gwaith y Trwbadwriaid, wedi dylanwadu ar Hywel. Mae ganddo hefyd ddwy gerdd arwrol sy'n dathlu buddugoliaethau Gwynedd yn erbyn lluoedd brenin Lloegr (Harri II efallai).

Llyfryddiaeth

Hywel Ab Owain Gwynedd - Bardd-Dywysog gan Nerys Ann Jones

Cefndir hanesyddol

• R.R. Davies, The Age of Conquest: Wales 1063-1415 (Rhydychen, 1991)

Gwaith barddonol

• Kathleen Anne Bramley et al. (gol.), Gwaith Llywelyn Fardd I ac eraill o Feirdd y Ddeuddegfed Ganrif (Caerdydd, 1994). Y golygiad safonol o destunau barddonol Hywel, yng Nghyfres Beirdd y Tywysogion.