Dafydd Benfras

bardd

Dafydd Benfras (cyn 1195? - tua 1258) oedd prif fardd llys Gwynedd rhwng dechrau'r 1220au a diwedd y 1250au, sef cyfnod ail hanner teyrnasiad Llywelyn Fawr, teyrnasiad ei fab Dafydd, a blynyddoedd cynnar teyrnasiad ei ŵyr, Llywelyn ap Gruffudd. Ym marn Saunders Lewis, "am ganrifoedd safai dau enw goruwch pob enw arall o blith prydyddion y tywysogion, sef Cynddelw yn y ddeuddegfed ganrif a Dafydd Benfras yn y drydedd ar ddeg."[1]

Dafydd Benfras
Ganwyd1230 Edit this on Wikidata
Cymru Edit this on Wikidata
Bu farw1260 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethbardd Edit this on Wikidata
Blodeuodd1230 Edit this on Wikidata
TadLlywarch ap Llywelyn Edit this on Wikidata

Teulu a gyrfa golygu

Yn ôl tystiolaeth marwnad iddo gan ei gyd-fardd Bleddyn Fardd, mae'n bosibl fod Dafydd Benfras yn fab i'r bardd Llywarch ap Llywelyn ("Prydydd y Moch"), ond ceir tystiolaeth wahanol yn yr achau lle ceir dwy ach wrthgyferbyniol. Credir fod yr ach fwyaf credadwy, gyda thystiolaeth ychwanegol o gofnodion diweddarach, yn profi fod Dafydd yn fab i Ddafydd Gwys/Gwas Sanffraid a cheir tiroedd gwely (tir teuluol etifeddol) yn dwyn ei enw yng nghwmwd Talybolion, Môn, mewn dogfen ddydiedig 1352. Gorwedd y gwely ar dir a fu'n rhan o un o faenorau tywysogion Aberffraw. Ymhlith disgynyddion Dafydd Benfras (o dderbyn yr ach hon), ceir y beirdd Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd (yn orwr iddo) a Llywelyn Fychan ap Llywelyn (yn orwr neu ŵyr).

Ymddengys felly fod Dafydd Benfras, fel Meilyr Brydydd ac eraill, yn perthyn i deulu o feirdd. Yn ogystal mae hi bron yn sicr ei fod yn athro barddol hefyd a bod Bleddyn Fardd i'w gyfrif yn un o'i ddisgyblion. Canodd Bleddyn farwnad nodedig i'w athro ar ffurf cyfres o englynion.

Fel rhai eraill o Feirdd y Tywysogion, mae tystiolaeth ei waith a marwnad Bleddyn Fardd iddo yn dangos fod Dafydd yn fardd-ryfelwr a ymladdai ochr yn ochr â'r tywysogion. Cyfeiria at ei hun fel pencerdd yn ei waith, a gallwn fod yn sicr fod ganddo le yn llys y tywysogion fel bardd ac, yn ôl pob tebyg, fel swyddog o ryw fath.

Gwaith golygu

Diau bod cyfran mawr o waith Dafydd Benfras ar goll, ond erys 12 cerdd (804 llinell) sydd ymhlith y gorau o gerddi'r cyfnod. Yn ôl tystiolaeth y cerddi gan Dafydd sydd wedi goroesi, gwelir fod ei noddwyr yn cynnwys Llywelyn Fawr, Gruffudd ap Llywelyn Fawr, Dafydd ap Llywelyn a Llywelyn ap Gruffudd, yn ogystal ag un o'r swyddogion llys pwysicaf, Gruffudd ab Ednyfed, mab y distain Ednyfed Fychan. Yn ogystal â bod yn gampweithiau barddol, mae'r cerddi mawl a marwnadau hyn yn ffynhonnell bwysig ar gyfer hanes y cyfnod, am y ceir ynddynt nifer o gyfeiriadau at ddigwyddiadau fel cyrhcoedd a brwydrau.

Nodwedd arall ar y cerddi yw'r elfen wladgarol sy'n ymylu ar yr hyn a elwir yn genedlaetholdeb heddiw. Mewn awdl o foliant i Lywelyn Fawr, er enghraifft, cyfeirir at y tywysog fel 'brenin Cymru' ac mae'n ei annog i gipio cymaint o dir â phosibl o ddwylo'r gelyn:

'Cymer a fynnych, Cymru—bendefig,
Arbennig wledig a wladychy.'[2]

Llyfryddiaeth golygu

  • N. G. Costigan (gol.), 'Gwaith Dafydd Benfras', yn Gwaith Dafydd Benfras ac eraill o feirdd hanner cyntaf y drydedd ganrif ar ddeg (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1995). 'Cyfres Beirdd y Tywysogion', cyfrol VI.
  • Alan Llwyd (gol.), Llywelyn y Beirdd (Cyhoeddiadau Barddas, 1982). Cyfrol sy'n cynnwys testun dwy gerdd gan Dafydd Benfras i Lywelyn ap Gruffudd.

Cyfeiriadau golygu

  1. Saunders Lewis, Braslun o Hanes Llenyddiaeth Gymraeg (Caerdydd, 1932; adargraffiad, 1986), tud. 15.
  2. N. G. Costigan (gol.), op. cit., 26:33-34. Diweddariad: Cymer a fynnych, bendefig Cymru, / Y rheolwr pennaf sy'n teyrnasu



Beirdd y Tywysogion  
Bleddyn Fardd | Cynddelw Brydydd Mawr | Dafydd Benfras | Daniel ap Llosgwrn Mew | Einion ap Gwalchmai | Einion ap Gwgon | Einion ap Madog ap Rhahawd | Einion Wan | Elidir Sais | Goronwy Foel | Gruffudd ab yr Ynad Coch | Gruffudd ap Gwrgenau | Gwalchmai ap Meilyr | Gwernen ap Clyddno | Gwgon Brydydd | Gwilym Rhyfel | Gwynfardd Brycheiniog | Hywel ab Owain Gwynedd | Hywel Foel ap Griffri ap Pwyll Wyddel | Iorwerth Fychan | Llygad Gŵr | Llywarch ap Llywelyn | Llywarch Llaety | Llywarch y Nam | Llywelyn Fardd I | Llywelyn Fardd II | Madog ap Gwallter | Meilyr ap Gwalchmai | Meilyr Brydydd | Owain Cyfeiliog | Peryf ap Cedifor | Y Prydydd Bychan | Phylip Brydydd | Seisyll Bryffwrch